INDUSTRIJSKI MENADMENT

-Uvod u menadment-

Mr Goran Janji Mainski fakultet Banja Luka

Ako ne znate kuda idete, svaki

put ce Vas tamo odvesti.

Indijska poslovica

Menadment

Ljudska egzistencija nije mogua bez organizacije. Ljudi ulaze u organizaciju zbog ostvarivanja odreenih linih i drutvenih ciljeva.

Udruen sa drugim ljudima, ovjek poveava svoje mogunosti, lake i bre obavlja odreeni zadatak, a samim tim i lake zadovoljava sopstvene potrebe. Da bi u tome uspio, odnosno da bi se njegovo djelovanje uskladilo sa djelovanjem drugih ljudi i organizacija postala svrsishodna, potrebni su ljudi odreenih specijalnosti i zanimanja. Tu grupu ljudi, koja lanovima organizacije pomae da njihove elje, uz pomo organizacionog napora, postanu vidljive, nazivamo menaderima.

Potreba za menadmentom se javlja uvijek kada postoji odreeni zadatak koji svojom kompleksnou prevazilazi mogunosti pojedinca.

Pitanje koje se onda postavlja je "ta je menadment?"

I pored pokuaja velikog broja teoretiara menadmenta da definiu ovaj pojam, vano je napomenuti da ne postoji jedna opte prihvaena definicija menadmenta.

Jedna od definicija koja se najee navodi je ona koju je poetkom XX vijeka dala Mary Parker Follett, filozof menadmenta:

"Menadment je umijee da se odreeni posao obavi pomou drugih ljudi."

Korijen rijei "menadment" potie iz latinskog jezika - "manu agere" na latinskom znai "voditi rukom".

Rije "menadment" je prvi put upotrijebljena u starofrancuskom jeziku - "mnagement" na francuskom znai "umijee (sposobnost) upravljanja (usmjeravanja).

Pod menadmentom se danas obino podrazumijeva Proces planiranja, organizovanja, voenja i kontrolisanja rada ljudi u datim uslovima radi postizanja ciljeva".

Menadment teorijski i praktino posmatrano ima trojaku funkciju:

Menadment kao proces upravljanja odreenim poslovima, procesima ili sistemima radi efikasnog postizanja zajednikog cilja,

Menadment kao posebna grupa ljudi profesija, iji je posao da upravlja izvravanjem poslova i zadataka, koje obavljaju drugi ljudi radi efikasnog ostvarivanja predvienih zajednikih ciljeva.

Menadment kao posebna nauna disciplina, multidisciplinarnog karaktera, koja se bavi istraivanjem problema upravljanja odreenim poslovima, procesima i sistemima.

Sadraj i karakteristike konkretnog menaderskog posla zavise od:

1. Okruenja oblast industrije u kojoj kompanija posluje, lokacija, lokalna zajednica..,

2. Posla koji se obavlja - hijerarhijski nivo, menadment funkcija, stepen nadgledanja zaposlenih,

3. Linih karakteristika - linost, stil,

4. Situacije u kojoj se menader nalazi - ukljuujui tehnoloke i vremenske faktore.

Nivoi menadmenta

Postoje razliiti nivoi menaderske akitvnosti. U velikim organizacijama, jedan broj menadera upravlja drugim menaderima, a ostali menaderi upravljaju ostalim zaposlenim (radnicima).

Iako se na svim nivoima menadmenta obavljaju sline funkcije, odgovornost menadera raste sa porastom nivoa menadmenta.

1. Menaderski vrh (Top Management)

"Strateki menadment". Zaduen je za integraciju ukupnog menadmenta u organizaciji. Odgovoran je za cjelokupno upravljanje organizacijom.

Menaderski vrh sainjava relativno mala grupa menadera. Njihova primarna odgovornost je pronalaenje efektivnih razvojnih strategija, kao i upravljanje meuljudskim odnosima.

Uobiajene titule na ovom nivou su - predsjednik kompanije (President), predsjednik borda direktora (Chairman of the Board), izvrni direktor (Chief Executive Officer - CEO), finansijski direktor (Chief Financial Officer - CFO),

2. Menaderi srednjeg nivoa (Middle Managers)

"Taktiki menadment". Njihovo postojanje je karakteristino za srednja i velika preduzea.

Predstavljaju "vezu" izmeu top menadmenta i menadera prve linije.

Osnovna odgovornost im je usmjeravanje aktivnosti kroz koje se ostvaruje politika organizacije i "balansiranje" izmeu zahtjeva nadreenih menadera sa mogunostima podreenih menadera i zaposlenih.

U vremenu u kojem nisu postojali kompjuteri, posao menadera srednjeg nivoa se obino sastojao u prikupljanju informacija od menadera prve linije, organizovanju informacija i njihovom prosljeivanju top menadmentu. Razvojem informacione tehnologije, znaajan dio njihovog posla su preuzeli razliiti sistemi elektronskog poslovanja. Tokom '80-ih i '90-ih godina XX vijeka na hiljade menadera srednjeg nivoa je izubilo posao iz ovog razloga.

3. Menaderi prve linije (First-Line Managers)

"Operativni menadment". Predstavlja najnii nivo u okviru koga zaposleni ostvaruju odnose sa funkcijom menadmenta.

Menaderi prve linije su zadueni za kontrolisanje zaposlenih i pred njima se pojavljuju kao predstavnici vieg nivoa menadmenta i kao osobe preko kojih radnici mogu stupiti u kontakt sa menadmentom. Potrebno je da imaju specijalistika i ua struna znanja o tehnolokim procesima, racionalizaciji i organizaciji rada.

Top menadment

Taktiki menadment

Operativni menadment

Znanja i vjetine koje su potrebne menaderima

Obim odgovornosti jednog menadera odreuje nivo na kojem on djeluje. to je nivo vii, vee su i menaderske odgovornosti za integrisanje aktivnosti organizacije i njihovo voenje ka krajnjem cilju organizacije.

Iz ovoga slijedi da sposobnosti koje jedan menader mora da ima zavise od nivoa na kojem e biti angaovan.

Postoje tri vrste znanja i vjetina potrebnih menaderima: Tehnike vjetine, Vjetine u ophoenju sa ljudima, Konceptualne vjetine.

1. Tehnike vjetine

Sposobnost primjene specijalizovanog znanja. Usmjerene su na proizvodnju i distribuciju proizvoda

i usluga.

Od menadera se oekuje da poznaje metode, procedure i tehnike u okviru tehnolokog procesa.

Menaderima na niim organizacionim nivoima je potreban vei fond tehnikih vjetina, dok se idui ka viim nivoima organizacije smanjuje uee ove vrste vjetina u ukupnoj sumi potrebnih znanja.

2. Vjetine u ophoenju sa ljudima

Sposobnost saradnje sa ljudima (pojedincima ili grupama), sposobnost prepoznavanja i razumijevanja njihovih potreba, sposobnost motivisanja i upravljanja ljudima, a sve u cilju da se cjelokupno ponaanje zaposlenih uini efektivnim.

Posjedovanje ove vrste vjetina je, uz manje razlike, potrebno menaderima na svim nivoima.

3. Konceptualne vjetine

Mentalna sposobnost da se izvri dijagnoza i analizira problem u sloenim situacijama. Podrazumijeva sposobnost menadera da sagleda organizaciju kao cjelinu (kao sistem).

Menaderi moraju da budu u stanju da vide sve djelove organizacije, njihov meusobni odnos, te da uspostave sklad izmeu organizacije i okruenja.

Konceptualna znanja su najpotrebnija top menadmentu.

Razvoj teorija (kola) o menadmentu

1.Klasina kola -Nauni menadment -Klasina teorija organizacije

2. Bihejvioristika kola -Pristup ljudskih odnosa -Pristup nauke o bihejviorizmu

3. Kvantitativna kola 4. Integrativne kole

-Sistemska kola -Situacioni pristup -Pristup neohumanih odnosa -"Z" teorija -"Excellence" (izvrsnost) u menadmentu

5. Pristup dinamikog angaovanja 6. Novi koncepti i pristupi u menadmentu

-Organizacija koja ui ("The Learning Organization") (predstavnik: Peter Senge) -Menadment totalnog kvaliteta ("Total Quality Management" (TQM)) (predstavnici: W.

Edwards Deming, Joseph Juran, Philip B. Crosby) -Transformacija organizacije ("Transforming the Organization") (predstavnici: Francis J.

Gouillart, James N. Kelly, John Kotter) -Reinenjering ("Reengineering") (predstavnici: Michael Hammer, James Champy) -Strategija kao revolucija ("Strategy as a Revolution") (predstavnik: Gary Hamel)

FUNKCIJE MENADZMENTA

Proces menadmenta obuhvata vie razliitih funkcija koje treba da omogue ostvarivanje ciljeva organizacije. Meu brojnim i ponekad razliito formulisanim funkcijama menadmenta istog sadraja, u literaturi se najee navode sljedee:

Planiranje, Organizovanje, Voenje, Kontrola.

CILJEVI, MISIJA, VIZIJA, ZAINTERESOVANE STRANE,

EFIKASNOST I EFEKTIVNOST

Ciljevi

Cilj je stanje koje pojedinac ili organizacija eli dostii. Harvey Mackay, osniva kompanije Mackay Envelope i

autor nekoliko biznis bestselera, je jednom prilikom rekao: "San je samo san. Cilj je san, sa planom i rokom za izvrenje.

Pisac Joseph Heller je pokuao da objasni vezu izmeu menadmenta i ciljeva - "Stvari moraju da se dogaaju onako kako vi elite da se dogode. Bez menadmenta, bez intervencije organizovane snage volje, eljeni rezultat, jednostavno, ne moe da se postigne!"

Tri osnovne funkcije ciljeva organizacije su:

Usmjeravajua - Menaderi na osnovu ciljeva upravljaju organizacijom i usmjeravaju napore pojedinaca i grupa.

Motivirajua - Menaderi uz pomo ciljeva motiviu pojedince i grupe u obavljanju poslova.

Kontrolna - Ciljevi slue za kontrolu uspjenosti aktivnosti u organizaciji.

Ciljevi

Postoji veliki broj principa prilikom fomulisanja ciljeva, a neki od njih su:

moraju biti kvantifikovani, precizno definisani, jednostavno izraeni i lako razumljivi;

treba da budu u pismenoj fomi i da budu svima poznati; treba da budu realni, dostini, ali i dovoljno teki za

dostizanje kako bi djelovali motivirajue; usklaeni, tj. da su svi usmjereni u jednom pravcu; u formulaciji ciljeva bi trebalo da uestvuju i oni koji e raditi

na njihovom ostvarivanju, kako bi ciljevi bili bolje prihvaeni

Ciljevi

Osnovni ciljevi preduzea su:

Opstanak - ouvanje preduzea,

Rast - poveanje obima proizvodnje, poveanje obima prodaje, poveanje trinog uea...,

Razvoj - uvoenje novog proizvoda, osvajanje novog trita, uvoenje novih tehnologija.

Vizija

Vizija je mentalna slika kojom se uvjerljivo i realistino predstavlja mogua i eljena budunost organizacije.

Predstavlja vienje budunosti, prihvaeno vjerovanje i sistem vrijednosti ijim iskazivanjem lider eli da pridobije saradnike u pokretanju i realizaciji poslovanja.

Vizija je poruka sa dovoljno emocionalne konotacije koja opisuje gdje preduzee treba da ide.

Preduzetnitvo

Rije "preduzetnitvo" (na engleskom "entrepreneurship") potie od francuske rijei "entreprendre", to znai preduzeti, uraditi neto.

Preduzetnitvo, kao praksa, podrazumijeva stvaranje novih organizacija u cilju iskoriavanja identifkovanih ansi.

Shvatanje preduzetnitva se mijenjalo kroz vjekove. "Preduzetnitvo je sposobnost osobe da zapazi povoljnu

priliku za posao, da prikupi potreban kapital i da zapone posao preuzimajui rizik da nee uspjeti, ali u nadi da e postii uspjeh."

William D. Bygrave definisao koncept "10 D": 1. San - Preduzetnici imaju viziju budunosti i sposobnost da krenu u

ostvarenje svojih snova. 2. Odlunost - Oni ne odugovlae, ve brzo donose odluke. 3. Radnik - Jednom kada odlue o planu akcije, sprovode ga u dijelo to je

bre mogue. 4. Rijeenost - Ideje se sprovode sa potpunom rijeenosti. Preduzetnici ne

odustaju, uprkos preprekama. 5. Posveenost - Potpuno su posveeni svom poslu. 6. Odanost - Preduzetnici vole ono to rade. 7. Detalji - Preduzetnici moraju kontrolisati sve kritine detalje. 8. Sudbina - ele da sami odluuju o svojoj subini. 9. Novac - Novac nije ono to ih motivie, ve nagrada za ono to rade.

Novac je mjera njihovog uspjeha. 10. Distribucija - Preduzetnici su spremni da prenesu dio vlasnitva na druge

osobe.

Efektivnost

Efektivnost organizacije se vezuje za pravilan izbor ciljeva i predstavlja spoljnu odliku organizacije. Efektivnost se prati i iskazuje na bazi stepena ostvarljivosti ciljeva organizacije.

Rije je o prilagoavanju sistema okruenju.

Efektivnost je kritina za uspjeh organizacije.

Efikasnost

Efikasnost organizacije je sposobnost da se u ostvarivanju ciljeva ulaganja svedu na najmanju moguu mjeru. Predstavlja unutranju odliku organizacije.

Efikasnijom se smatra organizacija koja sa odreenim ulaganjima ostvaruje vee uinke, odnosno, koja odreene uinke ostvaruje uz manja ulaganja.

Efikasnost je bitna za uspjeh organizacije. "Efikasnost je gorivo uspjeha", kao to se kae u reklami za avion Boeing 787.

Peter Drucker rekao je: "Efektivnost znai raditi

prave stvari, a efikasnost znai raditi stvari na pravi nain".

Zadatak menadera je da organizaciju koju vodi uini u isto vrijeme efektivnom i efikasnom, tj. "da radi prave stvari na pravi nain".

EFIKASNOST Niska Visoka

E F E Niska K T I V N Visoka O S T

Proizvod koji kupci ne ele. Visoki trokovi proizvodnje.

Proizvod koji kupci ne ele. Niski trokovi proizvodnje.

Proizvod koji kupci ele. Visoki trokovi proizvodnje.

Proizvod koji kupci ele. Niski trokovi proizvodnje. Menader je radio "prave stvari", na "pravi nain".

Zainteresovane strane (stejkholderi)

Stejkholder (od engleskih rijei "stake" = udio, "holder" = dralac) su pojedinci ili grupe koji su indirektno ili direktno zainteresovani za ostvarivanje ciljeva organizacije.

Interni stejkholderi Stejkholder Interes

Eksterni stejkholderi Stejkholder Interes

Vlasnici Profit, poslovanje i upravljanje preduzeem

Kupci Vrijednost, kvalitet i cijena proizvoda, briga o kupcima

Menadment Plata, beneficije, ostvarivanje poslovnih ciljeva, usavravanje

Isporuioci Izmirivanje obaveza na vrijeme, dugotrajna saradnja

Ostali zaposleni

Plata, sigurnost posla, uslovi radnog mjesta, radna atmosfera, usavravanje

Kreditori Kreditni rejting, likvidnost, novi ugovori za koje je potrebno kreditiranje

Lokalna zajednica

Nova radna mjesta, podrka razvoju zajednice, ouvanje ivotne sredine

Sindikat Uslovi na radu, najnia cijena rada

Drava Porezi, zakonodavstvo

ivotni ciklus preduzea

Fenomen ivotnih ciklusa

Fenomen je odavno poznat, Svi ivi organizmi imaju svoj ivotni ciklus, Nebeska tijela (planete, zvijezde...) takoe imaj

svoj ivotni ciklus,

Imaju ga i politike partije, I preduzea imaju svoj ivotni ciklus.

Zato je znaajno poznavanje teorije ivotnih ciklusa?

Zbog prepoznavanja i razgraniavanja

normalnih i prolaznih problema rasta i razvoja preduzea u odnosu na patoloke probleme

Zbog pravilnog upravljanja preduzeem koje je tijesno povezano s aktuelnom fazom u ivotnom ciklusu

Od ega zavisi rast i starenje organizacije?

Klasina teorija

Hronoloka starost preduzea Najstarija kompanija na svijetu (koja i danas

postoji) je Kongo Gumi iz Japana. Osnovana je 578. godine, a danas njome upravlja 40. generacija iste porodice.

Veliina preduzea Ukupan prihod, Profit, Trina vrijednost, Broj zaposlenih,

Od ega zavisi rast i starenje organizacije?

Moderna teorija Fleksibilnost organizacije Stepen kontrole sopstvenih procesa

Top forma - Period u kojem je organizacija

podjednako sposobna da se mijenja (prilagoava) i da kontrolie svoje procese . Predstavlja mjesto presjeka krive fleksibilnosti i krive stepena kontrole.

Teorije ivotnog ciklusa preduzea

Lippitt & Schmidt (1967.) - 6 faza Steinmetz (1969.) - 3 faze Lawrence E. Greiner (1972.) - 5 faza Churchill & Lewis (1983.) - 5 faza Scott & Bruce (1987.) - 5 faza

Isak Adies (1988.) - 10 faza

ivotni ciklus preduzea (po Adiesu)

I faza - Udvaranje (Courtship)

Raanje i testiranje ideje o novoj organizaciji. Mnogo prie, ubjeivanja, vrbovanja

saradnika, mnogo obeavanja i traenja (finansijske) pomoi.

Da li e se vizija pretvoriti u stvarnost? Posveenost osnivaa ideji. Testiranje realnosti.

I preuranjena devijacija - Flert (Affair)

Bojazan i sumnja, Koncept se ne testira - ignorie se trite i

realnost,

Iskljuiva orijentacija na trenutni profit, Kontrola je nesigurna i ranjiva.

II faza - Doba povoja (Infancy)

Osnivanje organizacije

Umjesto snova, prie i graenja vizije, mora se RADITI!

Kljuna pitanja su: Koliko si danas proizveo? Koliko si danas prodao?

Manjak prostora, opreme, kvalifikovanih ljudi i vremena.

II preuranjena devijacija - Smrt novoroeneta (Infant Mortality)

Izmijeanost trita, Prestanak zainteresovanosti osnivaa, Osniva gubi kontrolu nad preduzeem, Preveliko mijeanje sa strane (akionara,

matinog preduzea, drave...),

Predugo trajanje faze II (Doba povoja).

ivotni ciklus preduzea (po Adiesu)

III faza - Go-Go

Brz i dinamian rast (preduzee se iri u mnogim pravcima),

Velika posveenost klijentima, Trokovi izmiu kontroli, Mora se uvesti disciplina u poslovanju.

III preuranjena devijacija - Osnivaeva ili porodina zamka

Osniva se plai da ne ispusti stvari iz svojih ruku,

Cjelokupno vlasnitvo i upravljanje preduzeem mora da ostane u krugu porodice, bez obzira na sposobnosti i iskustvo lanova porodice.

IV faza - Adolescencija

Najdramatiniji prelazak u toku rasta. Organizacija mora da se rodi po drugi put,

tj. da: Zacrta jasan put u budunost, Uspostavi jasnu organizacionu strukturu, Uvede sisteme kontrole i odgovornosti, Profesionalizuje funkcije i nain rada, Zaposli nove, kompetentne ljude.

IV preuranjena devijacija - Razvod (Divorce)

Prerano starenje i nezadovoljni

preduzetnici,

Sukob preduzetnika i administratora, Preduzetnici naputaju preduzee, dok ljudi

od sistema ostaju.

ivotni ciklus preduzea (po Adiesu)

V faza - Top forma (Prime)

Vrhunac sposobnosti i vitalnosti preduzea. Organizacija ima viziju i vitalnost Go-go

organizacije, ali se njome istovremeno dobro upravlja.

Organizacija je produktivna, sistematina i inovativna.

Kljuni problem - Kako ostati u top formi?

VI faza - Stabilnost

Ulazak u fazu starenja, Gubitak fleksibilnosti, Interni marketing prevazilazi eksterni, Organizacija se uspavljuje, Fokus na prethodnim ostvarenjima.

VII faza - Aristokratija

Stvaranje ekskluzivnosti, stroge hijerarhije i elitizma.

Ne talasaj! Dolazi do formalizacije odnosa i aktivnosti. Naglasak je na KAKO, a ne na TO i ZATO. Trokovi znaajno rastu - tipina reakcija je

podizanje cijena.

VIII faza - Rana birokratija

Lov na vjetice, Neprilagoenost zahtjevima trita, Fokus je na unutranjim ratovima, Unutranje borbe i podmetanja, Naglasak je na tome KO je prouzrokovao

problem, a ne na njegovom rjeavanju.

IX faza - Birokratija

Potpuno preovladavanje forme nad funkcijom,

Mnogo sistema, ali malo funkcionalnosti, Puno politika, ali nema realne kontrole, Klijenti imaju problema da budu uslueni, Pare stiu odnekud sa strane.

ivotni ciklus preduzea (po Adiesu)

X faza - Smrt

Kraj prie, Niko vie nije posveen, Smrt moe da traje godinama! Vjetako odravanje preduzea u ivotu je

veoma skupo,

Ako je bolest smrtna, onda je smrt lijek. - kineska poslovica.

HVALA NA PAZNJI!

Slide Number 1Slide Number 2MenadmentPitanje koje se onda postavlja je "ta je menadment?" Slide Number 5Slide Number 6Sadraj i karakteristike konkretnog menaderskog posla zavise od:Nivoi menadmenta1. Menaderski vrh (Top Management)2. Menaderi srednjeg nivoa (Middle Managers)3. Menaderi prve linije (First-Line Managers)Slide Number 12Slide Number 13Slide Number 14Znanja i vjetine koje su potrebne menaderima1. Tehnike vjetine2. Vjetine u ophoenju sa ljudima3. Konceptualne vjetineRazvoj teorija (kola) o menadmentuFUNKCIJE MENADZMENTASlide Number 21CiljeviSlide Number 23CiljeviCiljeviVizijaPreduzetnitvoSlide Number 28EfektivnostEfikasnostSlide Number 31Slide Number 32Zainteresovane strane (stejkholderi)Slide Number 34Slide Number 35Fenomen ivotnih ciklusaZato je znaajno poznavanje teorije ivotnih ciklusa?Od ega zavisi rast i starenje organizacije?Od ega zavisi rast i starenje organizacije?Teorije ivotnog ciklusa preduzeaivotni ciklus preduzea (po Adiesu)I faza - Udvaranje (Courtship)I preuranjena devijacija - Flert (Affair)II faza - Doba povoja (Infancy)II preuranjena devijacija - Smrt novoroeneta (Infant Mortality)ivotni ciklus preduzea (po Adiesu)III faza - Go-GoIII preuranjena devijacija - Osnivaeva ili porodina zamkaIV faza - AdolescencijaIV preuranjena devijacija - Razvod (Divorce)ivotni ciklus preduzea (po Adiesu)V faza - Top forma (Prime)VI faza - StabilnostVII faza - AristokratijaVIII faza - Rana birokratijaIX faza - Birokratijaivotni ciklus preduzea (po Adiesu)X faza - SmrtSlide Number 59