Halt! Gestapo! · 2011. 2. 19. · van de Sipo SD dienst te Leuven, een Nebenstelle van de...

Halt! Gestapo!

Een studie van de Sipo SD Nebenstelle Leuven december 1943-september 1944

Sam Costens

master geschiedenis 2009-2010

Promotor professor Bruno De Wever

Dankwoord Ik zou graag mijn promotor, professor De Wever willen bedanken voor zijn opbouwende opmerkingen en goede raad, die belangrijk waren in de opbouw van deze thesis. Daarnaast wil ik mevrouw Gillis van het krijgsauditoraat bedanken voor haar inzet in het archief en mijn ouders voor hun steun en het corrigeren van dit werk

Inhoudstafel Inleiding ................................................................................................................................................... 6

1. Historische achtergrond .................................................................................................................... 11

1.1 De Sipo/SD ................................................................................................................................... 11

1.1.1 de Sicherheitspolizei ............................................................................................................ 11

1.1.2 de Sicherheitsdienst ............................................................................................................. 13

1.1.3 De Reichssicherheitshauptamt (RSHA) ................................................................................ 15

1.2 België bezet ................................................................................................................................. 16

1.3 Het bezettingsbestuur en de Sipo SD .......................................................................................... 18

1.4 Leuven bezet ............................................................................................................................... 25

2. De Sipo SD in Leuven ......................................................................................................................... 29

2.1 de installatie ................................................................................................................................ 29

2.2 Structuur van de Sipo SD Nebenstelle Leuven ............................................................................ 31

2.3 De werking van de Sipo SD Nebenstelle Leuven ......................................................................... 34

2.3.1 Arrestaties ............................................................................................................................ 36

2.3.2 Razzia’s ................................................................................................................................. 43

2.3.3 Deportaties ........................................................................................................................... 49

2.3.4 Moorden ............................................................................................................................... 50

2.3.5 Informatieverzameling ......................................................................................................... 55

2.3.6 Samenwerking met andere politiediensten en Nieuwe Ordebewegingen .......................... 60

2.3.7 Verhoorpraktijken en mishandelingen door de Leuvense Sipo SD ...................................... 66

2.3.8 Andere misdaden ................................................................................................................. 70

2.4 Vlaamse medewerkers .............................................................................................................. 73

2.4.1 Biografiën ............................................................................................................................. 74

2.4.1.1. Fernand Faingnaert .......................................................................................... 74

2.4.1.2. Victor Hardiquest ............................................................................................ 76

2.4.1.3 Lambert François Janssens ............................................................................... 78

2.4.1.4 Edmond Philemon Van Daele Edmond ............................................................ 81

2.4.1.5 Richard Delanoyer ........................................................................................... 82

2.4.1.6 Raymond Van Avondt ...................................................................................... 83

2.4.1.7 René Karel Van Avondt ................................................................................... 84

2.4.2 Analyse ................................................................................................................................. 85

2.4.2.1 Leeftijd .............................................................................................................. 85

2.4.2.2 Woonplaats ...................................................................................................... 87

2.4.2.3 Scholing en beroep ........................................................................................... 88

2.4.2.4 Gezinsstructuur ................................................................................................ 92

2.4.2.5 Strafrechterlijk verleden ................................................................................... 93

2.4.2.6 Lidmaatschap van verenigingen en partijen .................................................... 95

2.4.2.7 Motivatie ........................................................................................................ 107

2.5 Duitse agenten .......................................................................................................................... 113

2.5.1. Biografiën ......................................................................................................................... 113

2.5.1.1. Heinrich Cuypers ........................................................................................... 113

2.5.1.2. Wilhelm Paulsen ............................................................................................ 115

2.5.2 Analyse ............................................................................................................................... 117

Algemeen besluit ................................................................................................................................. 121

Bibliografie .......................................................................................................................................... 125

Bijlage 1: Overzicht arrestaties............................................................................................................ 129

Bijlage 2: Geografisch overzicht van de razzia's .................................................................................. 150

5

Lijst afkortingen AVNJ Het Algemeen Vlaams Nationaal Jeugdverbond GFP Geheime Feldpolizei HSSPF Höhere SS- und Polizeiführer NSDAP Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei OKW Oberkommando der Wehrmacht OKH Oberkommando des Heeres RSHA Reichssicherheitshauptamt SA Sturmabteilung SD Sicherheitsdienst Sipo Sicherheitspolizei SS Schutzstaffel UHGA Unie van Handen en Geestesarbeiders VNV Vlaams Nationaal Verbond

http://de.wikipedia.org/wiki/Wehrmacht

6

Inleiding

Het schrikbeeld van de Duitse agent is deel van het beeld dat er gevormd is over de Tweede

Wereldoorlog. De Sipo SD, onder het grote publiek beter bekend onder de pars pro toto

Gestapo is in het collectieve geheugen gegrift als de vertegenwoordiger van de meedogenloze

terreur van de nazi politiestaat. Deze paper is een studie van de werking en de medewerkers

van de Sipo SD dienst te Leuven, een Nebenstelle van de Dienstelle te Brussel.

De keuze voor dit onderwerp lag voor mij voor de hand. De Tweede Wereldoorlog heeft mij

altijd al gefascineerd. Vanuit deze interesse werkte ik tijdens mijn tweede bachelorjaar, in

het kader van het vak historische praktijk II, al mee aan een prosopografisch onderzoek naar

Duitse agenten van de Sicherheitspolizei en de Sicherheitsdienst in België, een onderzoek

van drs. Van Eetvelde Robby.

Ik ben vooral geïnteresseerd in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog omdat het een

aantal schakelmomenten vormt. Tijdens en na de oorlog grepen er grote veranderingen

plaats op het vlak van de internationale politiek. Men ging van een multipolaire naar een

bipolaire wereld. De Europese grootmachten, Frankrijk, Groot-Brittannië en Duitsland

verdwenen naar de achtergrond en de wereld werd verdeeld tussen Oost en West, een

tweedeling die de wereldpolitiek gedurende 50 jaar bepaalde.

Maar in deze thesis gaat de aandacht vooral uit naar een ander schakelmoment. De Tweede

Wereldoorlog is zonder tegenspraak een van de meest bloedige en wrede conflicten ooit. De

gruweldaden begaan tijdens de oorlog behoren tot de ergste waaraan de mensheid zich ooit

heeft bezondigd, ze vonden in sommige gevallen plaats op een enorme schaal en met een

quasi industriële efficiëntie. Dat dit gebeurde in Europa, in landen die zichzelf als het

toppunt van menselijke ontwikkeling en beschaving beschouwden, maakt de zaak alleen

maar tragischer. Deze schijnbare paradox heeft mij, net als generaties historici, al lang

geïntrigeerd. Uit deze paradox ontspringt dan ook de vraag wie de verantwoordelijken

waren. Waren het bijna onmenslelijke monsters, gewetenloze moordenaars? Waren het

grijze muizen, technocraten, bureaucraten en carrièrejagers die enkel aandacht hadden voor

de efficiëntie en hun eigen ambitie? Het debat over de aard en motivatie van de tandwieltjes

7

binnen de mechaniek van de nazi-moordmachine woedt nog steeds sterk binnen de

historiografie.

De Nebenstelle in Leuven werd officieel opgericht op 6 december 1943.1 Dit was het

moment dat de Sipo SD de machtsstrijd in België bijna had gewonnen. Sinds de installatie

van de Militärverwaltung van Von Falkenhausen was de Sipo SD, als vertegenwoordiger van

de SS, immers voortdurend in actie geweest om haar macht uit te breiden. In juli 1944 werd

de Militärverwaltung uiteindelijk vervangen door een Zivilverwaltung en kreeg de Sipo SD

vrij spel. Deze Zivilverwaltung was echter geen lang leven beschoren want in september

1944 werd Leuven bevrijd door de geallieerde troepen. Ik bestudeer dus een post die slechts

een korte periode actief was. Maar dat de agenten juist in deze periode actief waren maakt

het bestuderen van deze Nebenstelle zo interessant. Het toont de werking van een Sipo SD

Stelle op het toppunt van haar bevoegdheden, terwijl de controle op hun acties eerst

gedeeltelijk en dan geleidelijk aan quasi volledig wegvalt.

Tegelijk had de oorlog zich ook tegen Duitsland gekeerd. Tegen het einde van 1943 had

Duitsland enkele zware nederlagen geleden. In juli was Italië overgelopen naar de

geallieerden. De Britse en Amerikaanse legers stonden op het vasteland van Europa, en een

nog veel grotere invasie dreigde in het Noorden van Europa. Aan het Oostfront wist het

Rode leger de Duitsers, eveneens in juli, in de nasleep van de slag om Stalingrad een zware

nederlaag toe te brengen bij Kursk. Duitsland lag langs alle kanten onder vuur en in de korte

periode waarin de post actief was zou dit enkel nog verergeren. Dit heeft enkele belangrijke

gevolgen. Ten eerste zal de betekenis van deze nederlagen de Belgische bevolking niet

ontgaan zijn. Duitsland was de oorlog aan het verliezen. De legitimiteit van het Duitse

bezettingsregime, en bij uitbreiding ook de legitimiteit van de verbonden instituties, werd

hierdoor ook sterk ondergraven. Dit zorgde ervoor dat de Duitse diensten en hun

medewerkers steeds meer geïsoleerd raakten in een steeds vijandigere samenleving. Het

verzet werd steeds stoutmoediger naarmate het duidelijk werd dat de dagen van het

duizendjarige rijk geteld waren. Dit zorgde voor een gevaarlijke cocktail die uiteindelijk zou

exploderen in een soort van defacto burgeroorlog. Ten tweede zorgde de toenemende

1 De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog., Stad Leuven, s.d., p. 39

8

oorlogsdruk ervoor dat het bezettingsbestuur het met steeds minder personeel moest doen.

Steeds meer mannen, die vroeger vrijgesteld waren van dienst werden gerekruteerd om aan

het front te gaan vechten. Ook de Sipo SD Nebenstelle in Leuven zal waarschijnlijk mensen

hebben moeten inleveren.

Mijn vraagstelling is tweeledig. Het eerste deel richt zich op de werking van de Sipo SD

Nebenstelle als politiepost. Wat is een Nebenstelle? Hoe is deze post opgebouwd? Hoe

paste de Nebenstelle Leuven binnen de Sipo SD in België en hoe paste de post binnen het

bezettingsbestuur van België, de Militärverwaltung? Waarom werd de post opgericht en

waarom werd hij opgericht te Leuven? Wanneer was de Nebenstelle actief? Waren

tijdsgebonden fluctuaties in de werking van de Nebenstelle? Hoe pakten de Leuvense Sipo

SD agenten hun taak aan? En dan tot en slot, welke contacten onderhielden de Sipo SD

agenten met de verschillende Duitse en Belgische politiediensten en met de collaborerende

groepen?

De tweede deel van mijn probleemstelling spitst zich toe op de agenten. Wie waren de

Duitse agenten? Wat was hun achtergrond? In welke andere Dienststellen waren zij actief

geweest? Wie waren de Vlaamse medewerkers, welke functie hadden zij binnen de

Nebenstelle? Was deze functie belangrijk, m.a.w. waren zij noodzakelijke medewerkers?

Welke agenten speelden een leidinggevende rol binnen de post? Verder is er ook de kwestie

van de hiërarchie en verhoudingen binnen de Nebenstelle Leuven. Hoeveel Vlaamse en

hoeveel Duitse agenten waren er actief binnen de post? Veranderden deze verhoudingen

gedurende de periode dat de post actief was? Deze vragen worden verwerkt in het tweede

deel van deze paper.

In een eerste deel wordt de historische achtergrond belicht van de Sipo SD, haar ontstaan en

haar taken. Vervolgens volgt een bespreking van de structuur van het Duitse

bezettingsbestuur (de Militärverwaltung), haar bevoegdheden, haar verhoudingen tot de

Belgische staatstructuren en hoe Himmler er in slaagde om zijn SS en de Sipo SD in België te

laten infiltreren. Het tweede deel bevat eerst een structurele studie van de Sipo SD te

Leuven. Nadien volgt een prosopografische studie van de agenten en medewerkers van de

Sipo SD Nebenstelle Leuven. De agenten worden besproken vanuit een aantal criteria:

leeftijd, opleiding, ideologische en politieke overtuiging, enz. Deze gegevens worden dan

9

vergeleken met statistisch en ander onderzoeksmateriaal over zowel Duitse als Belgische

Sipo SD agenten om te komen tot een mogelijk profiel van de gemiddelde Sipo SD agent. De

Vlaamse en Duitse leden van de post worden apart behandeld in dit deel.

In deze inleiding is het belangrijk nog even stil te staan bij de gebruikte bronnen. Voor dit

onderzoek naar de Sipo SD Nebenstelle in Leuven werd er voornamelijk gebruik gemaakt van

de strafdossiers die het Belgische krijgsauditoraat heeft opgesteld over de leden en

medewerkers van deze post.

Op 5 november 1945 stonden 21 mannen terecht in wat het SD-proces of het Gestapo-proces

werd genoemd. Ze werden beschuldigd van medeplichtigheid en/of schuld aan poging tot

moord en moord in Leuven, Tienen en Meensel-Kiezelgem. Drie van de beschuldigden waren

lid van de Sipo/Sd Leuven. Anderen waren actief binnen de Nieuwe Orde (VNV,

Fabriekswacht, SS) en hadden banden met de Duitse politiediensten.2

Hun strafdossiers vormen dus de basis en de start van deze studie over de Sipo SD

Nebenstelle in Leuven. Hoewel deze bronnen zeer rijk aan informatie zijn, zijn er bij het

gebruik van strafdossiers voor de historiografie enkele problemen.

Ten eerste, de bron die wordt gebruikt, namelijk het strafdossier, werd niet opgesteld met

als doel informatie te geven over de Nebenstelle te Leuven en haar werking. De dossiers zijn

opgesteld met als bedoeling de Belgische medewerkers van de Sipo SD voor de rechtbank te

krijgen en ze te laten veroordelen. Dit betekent ook dat er in de strafdossiers aandacht

wordt gegeven aan andere zaken dan datgene waar een historicus naar zoekt. Wat juridisch

relevant is, is immers daarom niet noodzakelijk belangrijk voor de historicus, en vice versa.

Het tweede probleem zit hem in het feit dat de Belgische staat bijna uitsluitend Belgische

collaborateurs gaat vervolgen. Enkel in uitzonderlijke gevallen worden ook Duitsers vervolgd.

Duitse militairen en bezettingspersoneel konden enkel vervolgd worden voor het schenden

van het oorlogsrecht. En als er niet vervolgd werd, dan legde het gerecht ook geen dossier

aan. Dit maakt dat er in de strafdossiers weinig informatie te vinden is over Duitse agenten.

2 P. Dewever, Leuven en Oost-Brabant in de Tweede Wereldoorlog. Tienen, Aqua Fortis, 2006, p. 245.

10

Naast de normale problemen, die men kan verwachten bij elk verslag over gebeurtenissen

die de getuigen, in vele gevallen, jaren geleden overkwamen, zijn er ook nog de problemen

die vasthangen aan de specifieke context waarbinnen deze bronnen zijn opgesteld. Bij al de

personen wiens strafdossier ik onderzocht heb, werden er zware straffen geëist, in het

merendeel van de gevallen zelfs de doodstraf. Aangezien de zware straffen die de

verdachten boven het hoofd hingen, mogen we er van uit gaan dat ze niet geneigd zullen zijn

geweest om zichzelf, bij wijze van spreken, nog verder aan de galg te praten. Men mag

eerder verwachten dat de verdachten zoveel mogelijk verantwoordelijkheid van zich af

probeerden te schuiven, en dat ze voor zover ze konden alles probeerden te ontkennen.

Maar naast de leugens van de verdachten moet er ook rekening gehouden worden met

mogelijke leugens van de getuigen. Zij hadden immers ook verschillende redenen om een

loopje te nemen met de waarheid. Getuigen die zelf ook bij misdaden betrokken waren,

hadden er alle belang bij om hun eigen aandeel in de misdaden te minimaliseren en zullen

dus mogelijk een groter deel van de schuld doorgeschoven hebben naar de verdachten.

Slachtoffers die geleden hebben onder de mishandelingen van de Sipo SD kunnen dan weer

uit wraak hun verhalen aangedikt hebben. Het kwam soms voor dat, net als tijdens de

bezetting, justitie werd ingeschakeld om lokale vetes uit te vechten.

Tot slot zijn er wat algemene problemen. Zoals al eerder werd vermeld, moesten de

getuigen uitleg geven over gebeurtenissen die, in vele gevallen, maanden tot zelfs jaren

geleden voorvielen. Getuigen kunnen bepaalde zaken vergeten zijn of kunnen zich vergist

hebben. In sommige gevallen zijn er ook, de van nature minder betrouwbare, verslagen uit

tweede hand. Sommige verslagen werden ook geplaagd door vaagheid vanwege de getuigen

of verdachten. Zo kan een getuige het hebben over een inval van Duitse agenten, zonder

daar verdere informatie over te geven.

Naast de strafdossiers werd voor deze studie ook gebruik gemaakt van materiaal uit het

Studie- en Documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij (SOMA).

Meer bepaald de Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de

uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik

inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinant

werden als aanvullend materiaal gebruikt.

11

1. Historische achtergrond

Dit deel van de paper behandelt eerst de ontstaansgeschiedenis van de Sipo SD. Daarna

worden de verschillende spelers binnen het bezettingsbestuur van België en de

verhoudingen binnen het bezettingsbestuur bekeken en de plaats die de Sipo SD

daarbinnen innam.

1.1 De Sipo/SD

De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst was naast de Orpo één van de twee belangerijke

civiele politiediensten van het Duitse rijk. De Dienst bestond uit de Sicherheitspolizei, een

samenvoeging van twee staatspolitiediensten, namelijk de Kriminalpolizei en de Geheime

Staatspolizei, en de Sicherheitsdienst, de inlichtingsdienst van de SS en dus feitelijk een

partijorgaan.

1.1.1 de Sicherheitspolizei

De Sicherheitspolizei werd in 1936 gevormd door een samensmelting van de Kriminalpolizei

(afgekort de Kripo) en de Geheime Staatspolizei (beter bekend onder de afkorting Gestapo).

De Kripo hield zich oorspronkelijk bezig met de meer traditionele criminele zaken.Haar taak

bestond uit het vermijden en onderzoeken van niet-politieke misdrijven.3 Maar naarmate de

macht van de nazi's groeide begonnen de grenzen tussen de bevoegdheden en diensten van

de Kripo en de Gestapo te vervagen. Politieke tegenstanders van de nazi's werden

behandeld als misdadigers en verzet tegen de nazi's werd gecriminaliseerd. Aan

misdadigheid werd dan weer een raciale en politieke conotatie gegeven.4 De Gestapo, die als

3 A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste

deel: De Sicherheitspolizei in België", in: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974, 3,

p.34. 4 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van

Aussendienststelle Antwerpen (1940-1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent) 2004,

p.13-14

12

politieke politie in 1933 door Göring werd opgericht, had als doel de eliminatie van politieke

tegenstanders van de nazi's en dan voornamelijk de communisten. Deze politiedienst was

vooralsnog beperkt tot Pruisen. De macht en de bevoegheden van deze politieke politie

waren op dat moment nog gelimiteerd.5

Na de brand in de Reichstag op 27/02/1933 werd door president Hindenburg, op aandringen

van Hitler, de noodtoestand afgekondigd. Als gevolg hiervan werden de vrijheden en

grondrechten sterk ingekort, de pers en de vrije meningsuiting werden aan banden gelegd,

en de staat, en dus Hitler, kreeg veel meer macht. Tegelijk werden de bevoegdheden en de

middelen van de politiediensten sterk uitgebreid. De politie mocht huiszoekingen uitvoeren

en mensen in preventieve hechtenis nemen zonder dat deze burgers daarvoor in staat van

beschuldiging moesten gesteld worden. Deze laatste maatregel werd tijdens de bezetting

ook veelvuldig gebruikt door de agenten van de Sipo SD. In de daaropvolgende periode

arresteerde de Gestapo, samen met de SS en de SA, duizenden politieke tegenstanders van

de nazi's. Na deze machtsgreep begon de NSDAP systematisch haar tegenstanders uit te

schakelen. De politie was voor deze aanvallen natuurlijk een uitgelezen wapen. Veel van de

politiek tegenstanders van de nazi's werden opgepakt door de Gestapo en verdwenen in de

gevangenissen, die onder de controle van de SS stonden. Op hetzelfde moment werd ook

een "Gleichschaltung" doorgevoerd, die bedoeld was om de autonomie van de Duitse

deelstaten en van hun respectievelijke politiediensten te beknotten. Op 31 maart ontbond

Hitler de Landtagen in de verschillende Duitse Länder en een week later plaatste hij in elk

Land een Reichsstatthalter, die de bevoegheid had om regeringen te vormen of af te zetten.6

In deze context begon Himmler met het uitbreiden van zijn macht. Eén van de terreinen

waarop hij meer invloed probeerde te veroveren was de politie. In maart 1933 werd hij

hoofd van de politie van München, een maand later voegde hij daar de politie van Beieren

aan toe.7 Tegen begin 1934 had hij de controle over alle politieke politiediensten verkregen,

5 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van


p.12 6 E. Crankshaw , Die Gestapo, Berlin, Colloquium, 1964 , p. 68.

7 R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van


p.13.

13

behalve deze van de politieke politie van Pruisen. Pas in april 1934 wist hij ook de leiding van

de Pruissische Gestapo van Hermann Göring, de president van Pruisen, over te nemen.8 De

pogingen van Hitler om de controle te krijgen over de Duitse politiediensten werd met

succes bekroond op 17 juni 1936, toen Hitler Himmler benoemde tot Chef der Deutschen

Polizei. Hij verenigde de verschillende lokale politieke politiediensten tot een nationale

dienst, de Gestapo. Op 26 juni 1936 herorganiseerde hij de Duitse civiele politiediensten en

verdeelde de verschillende diensten onder twee instellingen. De eerste dienst, de Orpo of

Ordnungspolizei, verenigde de geuniformeerde politiediensten onder de leiding van Kurt

Daluege. De tweede dienst was de Sicherheitspolizei, die zoals al gezegd, de Gestapo en de

Kripo verenigde onder de leiding van Reinhard Heydrich, die tevens chef was van de

Sicherheitsdienst.

1.1.2 de Sicherheitsdienst

De Sicherheitsdienst, de inlichtingsdienst van de SS, was grotendeels parallel aan de

politieke politie van de staat opgebouwd voordat zij officieel in het politieapparaat werd

opgenomen.9 Haar doel was de tegenstrevers en oppositiebewegingen, zowel binnen

Duitsland als in het buitenland, te bespioneren. De dienst controleerde alle segmenten van

de samenleving en zocht overal naar tekenen van verzet tegen de nazi's. Hierdoor werkte ze

vaak op hetzelfde terrein als de officiële politieke politie, de Gestapo. Deze overlappende

bevoegdheden, een veel voorkomend fenomeen in de nazi staatsstructuur, zorgden voor

conflicten die pas grotendeels verdwenen met het ontstaan van de personele unie tussen de

Sicherheitsdienst langs één kant en de Sicherheitspolizei langs de andere.10

Voor de machtsovername van 1933 functioneerde de Sicherheitsdienst vooral als

inlichtingsdienst binnen de nazi partij. Al in 1927 had Himmler de leden van de SS bevolen

inlichtingen te verzamelen over de tegenstanders van de nazi's. In 1931 werden er in iedere

SS afdeling Untergruppe opgericht voor deze taak. De aanpak bleef echter amateuristisch. In

8 E. Crankshaw , Die Gestapo, Berlin, Colloquium, 1964, p. 71.

9 E. Crankshaw , Die Gestapo, Berlin, Colloquium, 1964 , p. 70 .

14

1931 werd Heydrich benoemd tot chef van de inlichtingsdienst van de SS. Heydrich moest de

dienst professionaliseren. Daarom werd in 1932 de Sicherheitsdienst opgericht. Hoewel de

SD om verschillende redenen in de jaren erna onder vuur kwam te liggen wist de dienst deze

aanvallen te overleven, niet in het minste vanwege de steun van Himmler, die de SD als een

tegengewicht voor de staatspolitiediensten zag.

In 1933 werd de SD ondergebracht in een onafhankelijke Sicherheitsamt en opgedeeld in 5

afdelingen. Zeker in de beginfase werkte de SD voornamelijk met onbetaalde werknemers.11

Later vormde ze wel een vast korps van betaalde agenten, maar ze bleef in haar werking

toch sterk afhankelijk van onbetaalde, vrijwillige informanten.12 Ter illustratie, Otto

Ohlendorf schatte het aantal agenten van de SD in 1941 op 3000 en het aantal deeltijdse

ere-leden op 30.000.13 Deze V-Leute vormden, om het simpel uit te drukken, de oren en

ogen van de Sicherheitsdienst.

Na de samenvoeging met de Sipo werden de bevoegdheden van zowel de SD als de Gestapo

afgelijnd. De SD was verantwoordelijk voor " 'learning' (Wissenschaft), art, Party and state,

constitution and administration, foreign lands, Fremasonry and associations, ... In addition,

the SD was to handle 'all general questions and matters of principle' in the areas of 'churches

and sects', pacifism, the Jews, right-wing movements of various kinds , the economy, and the

Press—but, and this is the vital point, it was to avoid all matters which touched 'state police

ecxecutive powers'"14 Binnen België en Noord Frankrijk was de SD tevens bevoegd voor de

collaborerende bewegingen. De tweede taak van de SD was het opstellen van een soort

opiniepeilingen. Daarin werd er informatie over de sentimenten van de bevolking gegeven.15

10

R. Gellately, The Gestapo and German society: enforcing racial policy 1933 – 1945, Oxford, Clarendon Press,

1991, p.66-67. 11


1991, p. 65. 12

Ibidem, p. 65-68 . 13

Ibidem, p. 69. 14


1991, p. 66-67. 15


1991, p. 66.

15

1.1.3 De Reichssicherheitshauptamt (RSHA)

In 1939 werden de Sicherheitsdienst en de Sicherheitspolizei verenigd in de

Reichssicherheitshauptamt. Deze dienst was ondergeschikt aan de Reichsführer SS en Chef

der Deutsche Polizei Heinrich Himmler en aan het Reichministerium des Innern. Dit

voorbeeld van de chaotische nazi-staatsorganisatie had tot resultaat dat de Sipo SD een

grote mate van autonomie had. Himmler was, als Reichsführer SS, in staat om gebruik te

maken van zijn persoonlijk contact met Hitler, om zo de minister van Binnenlandse Zaken,

Himmlers baas als het aankwam op politiezaken, buiten spel te zetten. Toen Himmler zelf

werd benoemd tot minister van Binnenlandse Zaken bevestigde dit op politioneel vlak

althans, een al bestaande situatie.16

Eind september 1939 werd de RSHA dus gevormd als samenvoeging van de Sipo en de SD.

De chef van de SD, Reinhard Heydrich, werd benoemd tot chef van de Sicherheitspolizei und

des SD. Men moet benadrukken dat het hier echter uitsluitend om een personele unie ging.

De drie diensten bleven onafhankelijk van elkaar en smolten niet samen.17 Er bleven zelfs

spanningen bestaan tussen de verschillende diensten. Een goede samenwerking ontstond,

ironisch genoeg, enkel in de door Duitsland bezette gebieden. Doordat de Duitse

politiediensten al vanaf het begin onder één leider stonden en door gebrek aan mankracht

werden geplaagd, werkten de diensten daar hechter samen.

De RSHA bestond uit 7 onderafdelingen. De SD bestond uit afdeling III, VI en VII. De Kripo

omvatte afdeling V en de Gestapo was afdeling IV. Daarnaast was Amt I verantwoordelijk

voor personeel en organisatie en Amt II voor intern bestuur. Deze diensten zorgden voor het

beheer van de organisatie.

16

A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Eerste

deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3 1)

p.13. 17

R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis van


p.16

16

1.2 België bezet

Vooraleer over te gaan tot de bespreking van de Sipo SD en haar plaats binnen en

verhouding tot het bezettingsbestuur eerst een hoofdstuk over de relatie tussen de bezetter

en de Belgische staatsstructuren

Na de invasie van Duitsland besloot de Belgische regering uit te wijken naar Frankrijk.

Al voor de oorlog was besloten dat indien de regering gedwongen was te vluchten, zij

zouden vervangen worden door hun secretarissen-generaal. Zij zouden de Belgische

wettelijkheid moeten vertegenwoordigen tegenover de bezetter.18 Bij elke bezetting van een

land, kunnen de burgers van dit land op drie soorten manieren reageren. Ze kunnen zich

accomoderen, hetgeen bijna altijd de meerderheid van de bevolking doet, ze kunnen

meewerken met de bezetter of ze kunnen zich verzetten tegen de bezetter. In de laatste

twee gevallen gaat het om minderheidsgroepen.19

In de beginperiode van de bezetting, vlak na de capitulatie van het Belgische leger, ook

gekend als "de wondere zomer", helde men eerder over in de richting van collaboratie. Het

vooroorlogse Belgische politieke systeem verdween en werd vervangen door de Nieuwe

Orde. Belangrijk om te herinneren is dat alle spelers een verschillend idee hadden over

waaruit deze Nieuwe Orde moest bestaan. De Belgicistische, autoritaire kringen wilden een

autoritair bestuur rond de koning. Rex en het VNV wilden een staat naar nazi-model

waarbinnen zij de eenheidspartij zouden zijn. Voor de Militärverwaltung betekende het de

inschakeling van België binnen de Duitse oorlogseconomie. Voor de SS en haar

vertegenwoordigers in het gebied van de Militärverwaltung, waaronder ook de Sipo SD,

betekende het de gelijkschakeling met Berlijn.20

Tegen het einde van 1940 begonnen er barsten te komen in de samenwerking. Het Britse rijk

bleef doorvechten. De Duitsers botsten op verzet bij hun pogingen tot administratieve

reorganisatie van de burgemeesters, arrondisementscommisarissen en gouverneurs. Ze

18

N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44. lokaal bestuur en collaboratie in België, Tielt, Lannoo, 2004, p.51-

53. 19

M. Van de Wyngaerde, e.a., België tijdens de Tweede Wereldoorlog, Antwerpen, Standaar Uitgeverij, 2004,

p. 175-176.

17

verwijderden de secretarissen-generaal van Justitie en Binnenlandse Zaken.21 De

Militärverwaltung begon ook lokale politici te verwijderen, gebruikmakend van het

fenomeen van de postverlating, werden tegenstanders van de Nieuwe Orde verwijderd.22 In

1941 voerden de Duitsers een leeftijdsgrens in voor ambtenaren. Ook deze regel werd

gebruikt om meer betrouwbare burgemeesters te benoemen.23 Dit creëerde voor de Nieuwe

Orde partijen een kans om de macht te grijpen. In Vlaanderen profiteerde daar voornamelijk

het VNV hiervan.

Tot een echte breuk kwam het echter pas op 6 oktober 1942, met de invoering van de

verplichte tewerkstelling in Duitsland. Zowel het patronaat als de secretarissen-generaal

protesteerden hier zwaar tegen.24 De secretarissen-generaal weigerden hieraan mee te

werken en probeerden ook te vermijden dat Belgische diensten aan de uitvoering van deze

maatregel meewerkten. Door deze maatregel werd het probleem van de Duitse bezetting

ook in de woonkamer van de bevolking gebracht. De keuze tussen accomodatie, verzet en

collaboratie werd scherper gesteld. Veel Belgen besloten onder te duiken. Het verzet, al

eerder na de inval in de USSR versterkt door de communisten, werd steeds sterker en begon

steeds actiever op te treden. De vele onderduikers zorgden voor een quasi onbeperkte

rekruteringsgroep.25

Gedurende dezelfde periode raakte het VNV steeds meer geïsoleerd. Al eerder waren er

binnen het VNV problemen geweest met de tegenstelling tussen de partij als

vertegenwoordiger van het Vlaamse volk en de partij als toalitaire machtshebber.

Gedurende de bezetting werd dit probleem echter acuut, aangezien het Vlaamse volk, waar

het VNV zich de enige vertegenwoordiger van achtte, zich afkeerde van de partij. Dit zorgde

voor verbittering bij de VNV functionarissen. Deze verbittering zorgde voor een hardere

repressie tegen de bevolking.26 Vanaf 1942 werden de eerste politieke moorden gepleegd

20

N. Wouters, De Fürherstaat.Overheid en collaboratie in België (1940 -1944), Tielt, Lannoo, 2006, p. 28. 21

Ibidem, p. 35-37. 22

N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44. Lokaal bestuur en collaboraite in België, Tielt, Lannoo, 2004, p.

75-76. 23

Ibidem, p.136-138. 24


A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel. Vijfde deel", in:

bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog., 1984,8, p. 15. 26

N. Wouters, De Fürherstaat.Overheid en collaboratie in België (1940 -1944), Tielt, Lannoo, 2006, p. 48.

18

door het verzet. Kort erna begonnen de Duitsers met het executeren van gijzelaars. Eind '42

richtte Robert Verbelen binnen DeVlag een stootgroep op voor wraakacties.27 Het verzet en

de collaborateurs begonnen zich te bewapenen. Vanaf dan begon de situatie te escaleren.

De burgeroorlog was begonnen. Ook de Sipo SD heeft daar, zoals we later zullen zien, een rol

in gespeeld.

1.3 Het bezettingsbestuur en de Sipo SD

Oorspronkelijk was de legerleiding van plan om in het Westen, na de ervaring met de

bezetting van Polen, een Militärvewaltung te creëeren. Maar al snel liep niet alles volgens

plan. Kort nadat generaal Von Falkenhausen zich installeerde in Nederland, werd door Hitler

besloten dat Nederland geen Militärverwaltung maar een Zivilverwaltung zou krijgen. Von

Falkenhausen moest uitwijken naar Brussel en Nederland kwam voor de rest van de oorlog

onder Reichskommissaris Seyss Inquart. Luxemburg werd opgenomen binnen het Duitse rijk

en ook dit gebied ging dus verloren voor de Militärverwaltung. 28

In België en Noord Frankrijk hield de Militärverwaltung, althans voorlopig, wel stand.

Maar ook hier wist de legerleiding geen volledige Militärverwaltung te handhaven.

Volgens De Jonghe begon al snel ook in het gebied voor België en Noord-Frankrijk een strijd

tussen de staat en het leger langs één kant en de SS en de partij langs de andere kant. Eén

van de domeinen waarover gevochten werd,waren de politionele bevoegdheden. Al snel

kwamen er ook hier dus barsten in het plan. De politiediensten van het leger, en vooral de

Geheime Feldpolizei (GFP), waren niet opgewassen tegen hun taken. De GFP was

verantwoordelijk voor: " 1) het opsporen van misdaden door niet-militairen gepleegd tegen

de Duitse Wehrmacht in de ruimste betekenis van het woord, en 2) het waarnemen, resp.

het beteugelen door aanhouden van de verdachten of daders, van elke uiting van

rijksvijandige activiteit uitgaande van Joden, kommunisten, emigranten, vrijmetselaars en

kerken. Gedurende de eerste acht maanden van de bezetting was de GFP op het onder 2)

27

L. Saerens, De Jodenjagers van de Vlaamse SS. Gewone Vlamingen. Tielt, Lannoo, 2007, p. 197-198.

19

genoemde terrein (staatsveiligheid) de enige politie met rechtstreekse executieve

bevoegdheid. De belangrijkste taak van de GFP was echter van meet af aan – en zij zou

spoedig, formeel althans, de enige worden – als executieve op te treden van de Abwehr, de

bekende inlichtingsdienst van het OKW bevoegd voor spionage en sabotage (en de

bestrijding van deze activiteiten wanneer ze van de vijand uitgingen). "29

De Militärverwaltungschef Eggert Reeder zag zich verplicht om bij de

Reichssicherheitshauptamt te gaan aankloppen voor hulp. Het hoofd van de Sipo en de SD

en baas van RSHA, Reinhard Heydrich greep deze kans aan om zijn politiediensten te laten

infiltreren in wat technisch gezien voor hen nog steeds verboden terrein was. De

partijorganen waren immers uitgesloten uit het bestuur van de veroverde gebieden in het

België en Noord Frankrijk, daar deze zoals ik al eerder heb gezegd, onder een volledig militair

bestuur stonden. De eerste Sipo SD agenten die werden ingezet in België bestond uit een

groep van een twintigtal agenten rond Kriminaldirektor Franz Straub. Functioneel waren zij

ondergeschikt aan de Militärverwaltungschef Reeder en van hem kregen ze dus ook hun

instructies. Zij droegen ook het uniform van de GFP. Toch maakten zij nog steeds deel uit van

de Sipo SD, niet van de GFP. Zij bleven dus onder het bevel staan van de RSHA.30 In deze

vroege periode bleven de bevoegdheden van de Sipo SD nog beperkt. De Sipo SD kon

inlichtingen verzamelen over staatsvijandige activiteiten, maar slechts indien de GFP niet in

staat was arrestaties uit te voeren, mocht de Sipo SD ook executief op treden. Reeder bleef

ook de touwtjes in handen houden. In tegenstelling tot Frankrijk, waar de Sipo SD onder de

Kommandostab stond, kwam de Sipo SD in België en Noord Frankrijk onder de

Verwaltungsstab, meer bepaald onder de groep Polizei.31 De Sipo SD mocht in deze periode

technisch gezien niet executief optreden, tenzij in uitzonderingsgevallen, en zelfs in die

28

De Jonghe A. De Jonghe, "De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944).

Eerste deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog,

1974,3 ,p.18 29


deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3 ,

p. 22. 30



p. 32. 31


deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3,

p.28.

20

gevallen enkel in opdracht van Reeder.32 Maar al snel begonnen de opeenvolgende

bevelhebbers van de Sipo SD te Brussel actief hun macht uit te breiden.

Op 27 juli 1940 werd de Sipo SD officieel geïnstalleerd. Er werden twee nieuwe Dienststellen

opgericht, één in Brussel en één in Parijs. Dr. Max Thomas werd tot Beauftragte des Chefs

der Sipo und SD für Belgien und Frankreich benoemd. Voor ons verhaal is enkel de

Dienststelle in Brussel van enig belang. De 36 jaar oude SS Sturmbannnführer en

Oberregierungsrat Karl Hasselbacher werd de eerste chef van deze Dienststelle.33 Deze

Dienststelle was bevoegd voor het gebied dat bestuurd werd door de Militärverwaltung

onder generaal Von Falkenhausen, dat bestond uit België (zonder de Ostkantons die al snel

door Hitler weer "Heims in Reich" werden opgenomen) en de Franse departementen Nord

en Pas de Calais.

Deze Dienststelle bestond uit zes Abteilungen.De indeling volgde voor een groot deel die van

de RSHA, maar er waren enkele verschillen in de structuur.

Abteilung I Personeel

- IA Personalangelegenheden

- IB Erziehung, Ausbildung, Schulung

- IC Registratur, Hauptgeschäfttsstelle

Abteilung II beheer

- IIA Organisation

- IIB Haushalt und Wirtschaft

- IIC Technische Angelegenheiten

Abteilung III Lebensgebiete (evenknie van de Inland SD bij de RSHA)

- IIIA Verwaltung und Recht

- IIIB Volkstum und Volksgezundheit

- IIIB1 Volkstum und Volkstumarbeit

32



p.. 23-24. 33

L. Saerens, De Jodenjagers van de Vlaamse SS. Gewone Vlamingen. Tielt, Lannoo, 2007, p. 31.

21

- IIIB2 Minderhetien und Ausländer

- IIIB3 Rasse und Volksgesunheit

- IIIB4 Wanderung und Siedlung

- IIIB5 Innerpolitische Lage der Bezetzten Gebiete

- IIIC cultuur

- IIIC1 Hochschule und Wissenschaft

- IIIC2 Erziehung und Sport

- IIIC3Volkskultur, Kunst, Theater, Film

- IIIC4 Presse, Schrifttum, Rundfunk

- IIID economie

- IIID1 Ernährungswirtschaft

- IIID2 Handel, Handwerk, Verkerhr

- IIID3Finanzwirtschaft, Währung, Banken

- IIID4 Industriewirtschaft, Energie

- IIID5 Arbeits- und Sozialwesen

- IIID6 Kolonialwirtschaft

- IIIR Geschaftstelle

Abteilung IV tegenstanders en Abwehr (Gestapo)

- IVA1 Communisme, Marxismus, Feindpropaganda

- IVA2 Sabotage, Sabotageabwehr, Fälschungen

- IVB Kirchen, Sekten, Juden, Freimaurer

- IVC1 Auskünfte

- IVC2 Schutzschaft

- IVC3 Presse und Schrifttum

- IVC4 Emigranten

- IVD Widerstand, Geiselen, Sühneleistungen, Ausweisungen, Abschiebingen,

Schutzdienst

- IVE1 Allgemeine Abwehr

- IVE2 Allgemeine Wirtschaftsangelegenheiten, Wirtschaftsspionnageabwehr

- IVG Geschaftsstelle der abt IV

- IVN Nachrichten

22

Abteilung V Kriminalpolizei

- VA Angelegenheden der Belgische Polizei und der JKPK

- VB Kriminalpolizei Vollzugsdienst einschl. Fhandung V.B. Schl. Bekämfung des

Schleichhandels u. Kriegswirtschaftsvergehens

- VC Erkennungsdiesnt

- VD Kriminaltechnische Untersuchungstelle

Abteilung VI Nachrichtenwesen (beantwoorde aan de Ausland SD van de RSHA)34

Enkel afdeling IV en afdeling V hadden executieve bevoegdheden, maar op zeer

verschillende terreinen. De Kripo was enkel bevoegd voor niet politieke misdaden begaan

door Duitsers of waarbij de Duitsers betrokken waren, voor zover deze misdaden niet onder

bevoegdheden van een andere politiedienst vielen. Verder was de Kripo ook actief in de

strijd tegen de sluikhandel. De Gestapo, het talrijkst aanwezig en door zijn executieve

optreden ook de meest beruchte van de Sipo SD diensten, was voornamelijk bevoegd voor

het opsporen en bestrijden van de politieke tegenstanders van het Derde Rijk.35 Een andere

afdeling die belangrijk is voor het verhaal van de Sipo SD te Leuven is afdeling III

Lebensgebiete. Via één van haar onderafdelingen, de afdeling Volkstum, wist de SD een

grote invloed te verkrijgen op vlak van de politiek. Deze afdeling was immers

verantwoordelijk voor politieke collaboratie. Al snel kwam het tot een conflict tussen de

Militarverwaltungscef Reeder toen de SD zich bemoeide met de collaborerende bewegingen

binnen België. Zo ondersteunde ze de stoottroep Verbelen, en later het Veiligheidskorps van

DeVlag.36 Dit is voor dit verhaal van belang omdat het Veiligheidskorps, of in elk geval enkele

leden ervan, in het Leuvense regelmatig samenwerkten met de verschillende diensten van

de Sipo SD. Maar daar wordt later dieper op ingegaan.

34



p. 37-39 35



p. 33. 36


bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog., 1984,8, p. 82.

23

De opeenvolgende leiders van de Sipo SD België waren:

Van 27 juli 1940 tot 13 september 1940

- Als chef SS-Sturmbannführer Oberregierungsrat Dr. Karl Haselbacher (hij was

daarvoor de leider van de Stapo-Leitstelle Düsseldorf en overleed bij een auto

ongeluk in Frankrijk op 13 september) 37

Van eind oktober 1940 tot november 1941

- Als chef SS-Sturmbannführer Oberregierungsrat Constantin Canaris (hij was daarvoor

de leider van de Gestapo in Nederland)38

Van november 1941 tot begin 1944

- Als chef SS-Sturmbannführer Oberregierungsrat Ernst Ehlers (hij was verbonden aan

Einsatzgruppe B)39

Van begin 1944 tot september 1944

- Als chef SS-Sturmbannführer Oberregierungsrat Constantin Canaris (terug van het

Oostfront)40

Op 2 januari 1941 gaf het OKW een decreet uit over de verhouding tussen Sipo SD en de

Militärverwaltung in België en Noord Frankrijk. Daarin werden de regels waaraan de Sipo SD

zich moest houden, gespecificeerd. Op dit decreet volgde een Anordnung van Reeder,

waarin hij het OKW decreet toepaste. De precieze inhoud van deze Anordnung wordt

besproken in het deel over de arrestaties van de Nebenstelle Leuven. In het kort mocht de

Sipo mensen aanhouden maar indien men de arrestanten langer dan een maand wou vast

houden, had men daar de toestemming van de aan de Militärverwaltungschef

ondergeschikte dienst Polizei voor nodig. De Sipo SD bleef ondergeschikt aan de

Miltärverwaltung, maar had nu ook executieve bevoegdheden.41 Na februari 1941 was de

37

L. Saerens, De jodenjagers van de Vlaamse SS, Tielt, Alannoo, 2007, p31-32 38

L. Saerens, De jodenjagers van de Vlaamse SS, Tielt, Alannoo, 2007, p.32. 39

Ibidem, .p. 32-33. 40

Ibidem, p. 33. 41



p. 46-47.

24

Geheime Feldpolizei op het vlak van staatspolitie enkel nog bevoegd indien de verdachten

leden waren van de diensten van de Wehrmacht. Haar bevoegdheid als executieve van de

Abwehr bleef echter, voorlopig, onaangetast.42

Canaris, die in maart 1944 terugkeerde als chef van de Sipo SD in België, merkte bij zijn

terugkeer ook de sterk toegenomen invloed van de SS diensten, en dan vooral van de RSHA,

binnen het ressort van Von Falkenhausen. Hij merkte op dat de controle van de

Militärverwaltung, via de groep Polizei, op de door de Sipo SD uitgevoerde arrestaties, sterk

verzwakt was door het stijgende aantal arrestaties. Het Sicherheitsschaft moest vanaf 1 mei

1944 niet meer bekrachtigd worden door de groep Polizei. Van dan af was stilzwijgen

voldoende bevestiging. Tegelijk met deze afbrokkelende controle op de Sipo SD werd haar

strijd met het Belgische verzet ook steeds heviger. Op 19 mei 1944 kregen de Sipo SD leiders

in België van Himmler de instructie om "de contraterreur op alle mogelijke wijzen te

ondersteunen". Men kreeg tevens de verzekering dat het SS- und Polizeigericht te Brussel de

contraterreur niet zou bestraffen, maar zelfs zou aanmoedigen. Van terreur verdachte

gevangen moesten naar Duitsland gevoerd worden, als het even kon zonder daar een

gerechtelijk onderzoek naar te doen. Als er wel een onderzoek kwam moest dit dan

toevertrouwd worden aan de SD, die het onderzoek dan op de lange baan moest schuiven

en de verdachten alsnog naar Duitsland moest sturen.43

Op 13 juli 1944 besloot Hitler om de Militärverwaltung door een Zivilverwaltung onder

Gauleiter Grohé te vervangen. Wat betekende dit concreet? Er waren een aantal verschillen

tussen deze twee soorten besturen. Ten eerste, in de Militärverwaltung was de hoogste

gezagsdrager een generaal, aldus ondergeschikt aan het OKH, en later ook aan het OKW. In

een Zivilverwaltung is de hoogste gezagsdrager een belangrijk partijlid, vaak een Gauleiter.

Die was direct ondergeschikt aan Hitler en was ook alleen aan Hitler gehoorzaamheid

verschuldigd.44 Een ander verschil tussen de Militärverwaltung en de Zivilverwaltung was dat

42


deel: De Sicherheitspolizei in België", in: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3 ,

p. 22-23. 43

A. De Jonghe, d"De stijd Himmler-Reder om de benoeming van een HSSPF te Brussel.(1942-1944). Tweede

deel: Het voorspel", in: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1976, p..128. 44


bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog., 1984,8, p. 167.

25

de Zivilverwaltung altijd een HSSPF in zijn ressort had. Dit betekende in het kort dat de

dubbele hierarchie binnen de politie wegviel. De Sipo SD was niet langer ondergeschikt aan

twee instanties, maar enkel aan Jungclaus, in zijn functie van HSSPF.45

Alhoewel Grohé, de nieuwe Reichskommisar, enkele maatregelen nam om het verzet te

verminderen, kwamen deze maatregelen te laat. Gedurende de korte periode dat er een

Zivilverwaltung en een HSSPF in België geïnstalleerd was werd de repressie steeds zwaarder.

Jungclaus stelde gijzelaars terecht en paramilitaire, collaborerende bewegingen pleegden

vergeldingsmoorden. Het verzet werd ook een steeds groter gevaar voor het Duitse leger en

de collaboratie.46 De Duitse bezetting liep zichtbaar op zijn laatste benen. Dit zorgde ervoor

dat het verzet de wind in de zeilen kreeg. Kort gesteld hebben we hier een situatie van een

steeds toenemende radicalisatie in de strijd tussen het verzet langs één kant en de Duitse

politiediensten langs de andere.

De Sipo SD was er al vroeg in geslaagd om de Militärverwaltung te infiltreren. De restricties

die haar werden opgelegd vielen weg of werden door de Sipo SD ondergraven. Zoals ik in de

inleiding al zei, is de vraag wat voor impact dit had op de Sipo SD Nebenstelle te Leuven.

1.4 Leuven bezet

Naast de voorgaande beschrijving van de situatie op nationaal vlak wil ik ook even stilstaan

bij de lokale situate van de stad Leuven en omstreken, tenminste voor zover dit relevant is

ten opzichte van mijn onderwerp.

Leuven werd bij de aanvang van de oorlog en de Duitse aanval bestuurd door een coalitie

van de Verenigde Katholieken (zelf bestaande uit een samenwerking tussen de Katholieke

partij en de nog steeds deels onafhankelijke KVV)47 en Rex.48 De burgemeester R. Vander

45


bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog., 1984,8, p. 167-168. 46

Ibidem, p. 173-174. 47

M. Maes, Leuven 1940-1944. Een provinciestad tijdens de bezetting, Leuven (onuitgegeven

licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p. 22-23.

26

Vaeren was lid van de conservatieve vleugel van de Katholieke Partij. 49 Net als in vele

andere steden en gemeenten in België was de burgemeester tijdens de Duitse opmars

weggevlucht. Belangrijk voor de stad Leuven is dat, nadat de oude burgemeester Vander

Vaeren uit zijn ambt werd ontheven, geen VNV'er maar wel een politiek neutrale figuur,

prof. Dr. Richard Bruynoghe, werd benoemd om Vander Vaeren te vervangen. Hij werd in

zijn taak bijgestaan door een waarnemend stadsbestuur.50 51 Te Leuven werd tegen 20 mei

een Kommandantur gevestigd.52 Deze werd werd gehuisvest binnen het justitiepaleis. De

eerste Feldkommandant luitenant-kolonel Engelman werd al snel vervangen door

Rittmeister (later majoor) von Thadden.53 De Leuvense kazerne Tarweschoof functioneerde

vanaf 1941 als een gevangenis voor Russische krijgsgevangenen.54 Sommige van deze

gevangen ontsnapten en gingen in een latere fase een rol spelen binnen het verzet. Vanaf

1944 werd deze kazerne gebruikt voor gevangengenomen officieren uit het in Groot

Brittannië opnieuw opgerichte Belgische leger.55 Daarnaast functioneerde een andere

Leuvense kazerne, kazerne De Bay, vanaf 1942 als een doorvoergevangenis voor Belgische

werkweigeraars en voor gijzelaars.56

De activiteit van het VNV begon vanaf juli 1941 toe te nemen in Leuven. Voor Leuven en

omstreken was gewestleider P. Debast verantwoordelijk, voor de stad Leuven afdelingsleider

J. Raeymaeker. De stad was onderverdeeld in 16 wijken met telkens 10 tot 20 leden onder

toezicht van een wijkleider. Midden 1942 waren er in Leuven 225 actieve leden.57 Midden

1941 werd ook DeVlag actiever in Leuven. Hun collaboratie ging verder dan het VNV en zij

speelden een belangijke rol bij de werving van de Waffen-SS en steun aan de SS. Hun leden

werden gegroepeerd per cel. Het celbestuur in Leuven stond onder toezicht van dr. H.

Heremans, die verantwoordelijkheid moest afleggen aan Cleynkens die tevens instond voor

48

Ibidem, p. 26. 49

Ibidem, p. 22. 50


licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p. 38. 51

Ibidem, p. 43. 52

Ibidem, p. 38. 53

Ibidem, p. 46. 54

Ibidem, p. 46. 55

Ibidem, p. 46. 56

Ibidem, p. 46. 57

L. De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog., Stad Leuven, s.d., p. 20-21.

27

de omliggende gemeenten. Het aantal leden in Leuven in onduidelijk, maar het aantal

abonnees op hun tijdschrift lag in het eerste semester van 1942 op een 200-tal.58

Het verzet in Leuven en omstreken begon al in januari en februari '41.59 Naast enkele,

grotendeels ludieke, acties uit het studentenmilieu kwam het verzet volgens Marc Maes

voornamelijk uit de hoek van "de echte Leuvense milieu's".60 Al enkele weken na de Duitse

inval ontstond het Revolutionair Anti-Fascistisch Front (R.A.F.F.) rond een groep jongeren uit

de socialistische jonge wacht. Zij werden in het najaar van 1941 opgenomen in het Leuvense

Partizanenkorps.61 62

De Gewapense Partizanen werden als verzetsbeweging gevormd na de Duitse invasie van de

USSR en de daaropvolgende vervolgingen van de communisten.63 De overgang van het

R.A.F.F. naar de partizanen ging in Leuven gepaard met een actie: op 24/10/1942 drongen zij

het Arbeitsambt binnen en vernietigden hun dossiers. Onder impuls van Louis Van Brussel

waren er in februari 1943 al 6 compagniën actief, waaronder het Leuvense korps 034. De

aanwezigheid van een spoorweg in het arrondissement bepaalde mee hun acties: vanaf

begin 1943 begon de spoorwegsabotage met een piek in juli. Het korps deinde echter te ver

uit met als gevolg een dalende moraliteit en een stijgende criminaliteit.64

Een andere belangrijke groep was de Nationale Koninklijke Beweging (N.K.B.) gesticht door

Eugene Mertens, een voormalige rexist en univeristeitsprofessor. Deze beweging sprak zich

uit voor een sterk koninklijk gezag. Aanvankelijk waren zij geen verzetsbeweging en werden

zij door de Duitsers getolereerd. Hun eerste bedoeling was de jeugd uit de collaboratie te

houden. Langzaam aan werd de N.K.B. een verzetsbeweging. Zij was de eerste

verzetsbeweging die massaal door de Duitse politediensten werd opgespoord. Al in 1941

werden verschillende kopstukken opgepakt wat leidde tot een reorganisatie en een

hernieuwde toename van aktiviteiten in de winter van 1942. Zij leverden een strijd tegen de

58

L. De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog., Stad Leuven, s.d., p. 21. 59



Ibidem, p. 62. 61

L. De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog., Stad Leuven, s.d., p. 31. 62



Ibidem, p. 69. 64

L. De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog., Stad Leuven, s.d., p. 31-33.

28

verplichte tewerkstelling door o.a. het voorzien van onderduikadressen, valse papieren en

zegels.65

Rond advocaat Delcon vormde zich een verzetsbeweging die voornamelijk bestond uit

reservisten, die later opgenomen werd binnen het Belgische Legioen (later het Armée Belge

Reconstituée).66 Dit was de grootste militaire verzetsbeweging van het land en de

tegenhanger van de Gewapende Partizanen, de communistische verzetsbeweging. Hun

acties in Leuven waren minder spectaculair, maar daarom niet minder noodzakelijk: o.a.

inlichtingsnetwerken en sluikbladen. Na de aanhouding en fusillering van commandant

Lambert op 24 februari 1942 kwam de Leuvense afdeling onder het bevel van

reserveluitenant-kolonel Bégault.67

Eind '41 werd er te Leuven ook een afdeling van het Onafhankelijkheidsfront opgericht die

de activiteiten van de NKB, het Belgische Legioen en de witte brigade Fidelio coördineerde.68

Volgens Maes begon de geweldspiraal tussen het verzet en de collaboratie in volle ernst in

de periode van november 1942 en augustus 1943.69 Ook De Vos spreekt van een echte

burgeroorlog in de streek van Leuven midden 1943, een vendetta waarin beurtelings zwart

en wit acties ondernamen.70

Het verzet had rond die periode een stevige boost gekregen. Na het invoeren van de

verplichte tewerkstelling in Duitsland, in het jaar 1942, waren vele Belgen ondergedoken.

Al deze onderduikers deden de rangen van het verzet sterk zwellen.71 Bij deze onderduikers

kwamen ook nog Russische krijgsgevangen die ontsnapt waren uit de Duitse

gevangenkampen.72 De toenemende verzetsactiviteit was een doorn in de zij van de

Duitsers. Een Duitse reactie liet dan ook niet lang op zich wachten.

65

L. De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog, Stad Leuven, s.d., p. 33-34. 66



L De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog, Stad Leuven, s.d., p. 36-37. 68



Ibidem, p. 86. 70

L. De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog, Stad Leuven, s.d., p. 39. 71


licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p 90. 72


licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p. 90.

29

2. De Sipo SD in Leuven

Voor de reconstructie van de Sipo Sd Nebelstelle van Leuven wordt gebruik gemaakt van

strafdossiers van het Krijgsauditoraat, aangevuld met enkele dossiers over de Diensstelle

Brussel uit het SOMA.

Naast het strafdossier Gestapo Leuven worden ook de volgende strafdossiers gebruikt:

Clement Ronsmans, Jospeh Junius, Jan Van Roosendael, Pieter Van Roosendael, Georges

Caspers, Jan Weytjens en Albert Mestdagh, Maria Huyghens, Richard Delanoyer, François

Boffé en de dossiers van DeVlag, meer bepaald deze van René Van Avondt en Robert

Verbelen.

2.1 de installatie

De ontwikkeling van de oorlog en de toenemende aktiviteit van het verzet hadden tot gevolg

dat in de meest bedreigde gebieden Nebenstellen werden opgericht. Dit was het geval in

Dinant, Aarlen, Hasselt, Douai en Leuven.73 Een Nebenstelle (letterlijk vertaald uit het Duits:

onderafdeling) was een post van de Sipo SD die afhankelijk was van een grotere Sipo SD

Dienststelle. Zij werden opgericht waar de druk het hoogst was, in gebieden waar het verzet

sterk stond. Agenten uit de Dienststelle werden dan naar deze Nebenstelle gestuurd om

daar te werken. De Nebenstelle Leuven was ondergeschikt aan de Dienststelle Brussel.

Zowel de leider van de Nebenstelle als zijn assistent werden door de Dienstelle Brussel naar

Leuven gestuurd om daar tegen het verzet op te treden.

De Nebenstelle te Leuven werd opgericht op 6/12/1943.74 De Dienststelle kwam onder

leiding van Kriminalsekretär Wilhelm Paulsen.75 In de dossiers wordt als kantoor telkens een

73



p.35. 74

L. De Vos, Leuven in de Tweede Wereldoorlog, Stad Leuven, s.d., p.39 75

SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten

Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.),

Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel p.21

30

huis in de Vital De Costersstraat te Leuven genoemd.76 De Duitsers hadden dit huis van

notaris Rooman in beslag genomen.77 Wat er met de notaris gebeurde wordt niet vermeld.

Gevangenen werden er binnengebracht na hun arrestaties en werden er verhoord door de

Duitse agenten en hun Belgische medewerkers. Arrestanten werden daar ook mishandeld en

gevangen gehouden tot ze werden doorgevoerd naar de gevangenis van Sint-Gillis of het

kamp Breendonk, of tot ze werden vrijgelaten.

Uit de voorgaande informatie blijkt dat het verzet rond Leuven zeer sterk stond en erg actief

was. Vooral de partizanen voerden vele aanslagen uit, zowel op personen als op, voor de

Duitsers zeer belangrijke, infrastructuur zoals spoorwegen.78 In de literatuur wordt vaak

verwezen naar het zeer actieve verzet in de provincie Brabant en meer bepaald in de streek

van Leuven. Zo staat er o.a. in De Jodenjagers van de Vlaamse SS79 en De strijd Himmler-

Reeder80 dat de Nebendienststelle Leuven in 1944 werd opgericht om het verzet in Brabant

te bestrijden. In één geval zei één van de Sipo SD agenten het zelf. Fernand Faingnaert

verklaarde bij zijn arrestatie dat er op het eind van 1943 een speciaal kommando van de

Gestapo uit Brussel kwam als reactie op de vele neergeschoten Duitsgezinden.81 Uit de

geraadpleegde dossiers blijkt dat vele arrestaties te maken hadden met verzet, toch kan

men geen volledige zekerheid geven hierover omdat bij een aanzienlijk aantal arrestaties en

enkele moorden geen reden werd gegeven. Bij het toeschrijven van redenen, zeker als het

post factum gebeurt, duiken er ook problemen op. Ten eerste is het mogelijk dat de reden

die wordt opgegeven niet de juiste was. Sommige getuigen en verdachten hadden er alle

belang bij te liegen, om zo hun daden beter te kunnen rechtvaardigen. Ten tweede is de

evidente reden niet altijd de juiste. Zo kan een verzetsman die aanslagen pleegde op

aanhangers van de Nieuwe Orde ook opgepakt zijn vanwege anti-Duitse opmerkingen. In elk

76

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert

Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,;Hardiquest Jean

Victor,verhoor van getuige Kympers Jean Baptiste 24/8/1945 77

Auditoraat Generaal, Dossier Huygens Madeleine, Brief van notaris Alban Rooman Leuven 12/9/1944 77

Dietschestraat 78


licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p.97-99. 79

P 34 Saerens 80



p35 81

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand

Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,;Hardiquest Jean Victor,

31

geval lijken acties tegen het verzet een belangrijk deel uitgemaakt te hebben van het

takenpakket van de Leuvense Sipo SD.

2.2 Structuur van de Sipo SD Nebenstelle Leuven

Door de aard van de Belgische strafdossiers is er slechts in beperkte mate informatie te

vinden over de structuur van de Sipo SD Nebenstelle en over haar Duitse medewerkers. Over

diensten die de Belgische wetten en het oorlogsrecht niet overtraden tijdens hun activiteiten

zijn er geen strafdossiers opgesteld. Bij de Sipo SD bemoeide de Kripo zich bijvoorbeeld

enkel om misdrijven waar Duitsers, als dader of als slachtoffer, bij betrokken waren. Over

deze dienst zullen we dus weinig terugvinden, als ze al aanwezig was in de Nebenstelle

Leuven. De verschillende Duitse politieposten hadden immers vaak verschillende structuren.

Hoewel er in de procesbundel weinig informatie staat over de Duitse agenten, worden wel

twee namen vermeld: Heinrich Cuypers82 en Wilhelm Paulsen83. Allebei worden ze vermeld

als actief binnen de SD. 84 SD kan natuurlijk wel gewoon slaan op de Sipo SD algemeen of op

het insigne op hun uniform.85 Paulsen wordt vermeld als chef van de Belgische agenten

Janssens en Faingnaert.86 Deze informatie werd aangevuld met opzoekwerk in het archief

van het SOMA. Over Cuypers was daar informatie te vinden in de personeelsdossiers van de

Dienststelle Brussel, waar hij ook actief was. In dit dossier bevonden zich enkele kopiën, uit

het Berlin Document Center, van de pagina's uit het Duitse Sipo SD archief. Er wordt ook kort

wat informatie gegeven over Cuypers in de bundel over de aanklacht tegen de agenten van

de Dienststelle. Deze gegevens worden verwerkt in een volgend hoofdstuk.

Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 82



Victor,Verhoor van getuige Juul Theofiel Vervoort 16/8/1945 83



Verslag van de veiligheid van de staat 29/8/1945 getuigenis Decoster Roger 84

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh, algemeen onderzoek in zake Weijtjens, Jan

en Mestdagh , Albert verhoor van getuige Jan Weytjens 3/4/1946 85



p.14 86

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh, algemeen onderzoek in zake Weijtjens, Jan

en Mestdagh , Albert verhoor van getuige Jan Weytjens 3/4/1946

32

Eind 1943 werd te Leuven dus een onderafdeling van de Sipo-Brussel opgericht. Paulsen

wordt aangeduid als de chef van de SD afdeling te Leuven. Hij had de rang van

Kriminalsekretär. Zijn assistent en plaatsvervanger was Heinrich Cuypers. 87 Er staat nergens

duidelijk in welke Amt deze mannen actief waren. Zij worden uitsluitend aangeduid als

zijnde Gestapo of lid van de Sicherheitsdienst. Aangezien de verhoorde agenten zichzelf ook

indelen bij de Sicherheitsdienst ga ik er van uit dat zij lid waren van deze dienst. Heinrich,

ook soms gekend als Heinz, Cuypers werkte van 1943 tot 1944 in de Nebenstelle Leuven.

Volgens zijn eigen verklaring88 werkte hij daarvoor in de Dienststelle Brussel, op de

Louisalaan in Brussel. Hij werd naar Leuven gestuurd om Paulsen te assisteren. Hij was

verantwoordelijk voor het verhoren van de vrouwen die werden gearresteerd tijdens de

razzia's in het voorjaar van 1944. Hij stelde zich daarbij volgens de aanklacht vaak zeer

brutaal op en mishandelde sommige van de vrouwen ook zwaar. Wilhelm Paulsen

ondervroeg de mannen, bijgestaan door Emiel Van Thielen, beter gekend als Max Gunther

het alias dat hij gebruikte tijdens de Tweede Wereldoorlog.89 Deze laatste was hoofd van de

V-Leute, "personen die voltijds in dienst waren van de Sipo en infiltreerden in verzets- of

andere vijandelijke bewegingen"90, en was actief in verschilldende streken, o.a. in Leuven.

Emiel Van Thielen komt regelmatig voor in de verklaringen. Van Thielen had in de streek van

Leuven een reeks razzia's gepland en uitgevoerd. Deze reeks begon in december 1943 en

eindigde in maart 1944. 91

Als ondersteuning voor de Duitse agenten werden enkele Vlaamse medewerkers

gerekruteerd. De Sipo SD agenten gingen daarvoor ook kijken bij de in Leuven al aanwezige

87



Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel p.21 88

Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria, Stukken der terechtzitting

Rechtspleging in zake van 1) Van Roosendael Jan 2) Geeraets Maria Catherina Verslag van de veiligheid van de

staat, getuigenis van Heinz Cuypers 9/12/1946 89



Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel, p.22 90

W. Gobyn, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst : een casestudie van de Gentse Aussenstelle (1940-

1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p. 76. 91



Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel, p.22

33

Feldgendarmerie groep.92 Vertaler agenten moesten natuurlijk enige kennis hebben van het

Duits. Maar daarnaast lijkt de Sipo SD vooral intresse gehad te hebben in mannen die, naast

Duits natuurlijk, allebei de landstalen spraken. Deze Vlaamse medewerkers binnen de Sipo

SD hadden, zeker in de beginfase, een ondergeschikte rol. Bij de SD waren Fernand

Faingnaert, Frans Lambert Janssens en Victor Hardiquest in eerste instantie actief als

vertaler agenten of Dolmetscher. Zij hadden alledrie de rang van Staffelman. Hun taak werd

door Fernand Faingnaert omschreven als "het opsporen, aanhouden en ondervragen van

weerstanders".93 Naarmate de tijd vorderde begonnen de Vlaamse Sipo SD agenten in

toenemende mate onafhankelijk te handelen. Dit ziet men ook naar boven komen in de

bronnen. Terwijl men het in de beginfase vooral heeft over een groep Duitse agenten,

vergezeld van enkele Vlaamse vertaler-agenten, ziet men dit langzaam overgaan naar een

groeiend aantal betrokken Belgische agenten en een dalend aantal Duitse agenten.

Verschillende redenen kunnen aan de basis van deze evolutie liggen. Het is mogelijk dat de

Duitsers toenemend vertrouwen toonden in hun Vlaamse ondergeschikten en hun ook

grotere verantwoordelijkheden gaven. Maar het kan ook betekenen dat de Duitsers met een

toenemend gebrek aan mankracht kampten door de zware verliezen die zij leden tijdens

deze fase van de oorlog, waardoor ze wel verplicht werden om te rekenen op de Vlaamse

collaborateurs. Andere mannen die actief waren binnen de Sipo SD zijn Richard Delanoyer

die, al dan niet verplicht, als chauffeur werkte tijdens verscheidene acties, en Edmond

(“Mon”) Van Daele en Dionysuis Vandenhove die werkten als portier en bewaker op het

kantoor van de Sipo SD van Leuven. Daarnaast deed de Dienststelle beroep op een gamma

van tijdelijke medewerkers. Onder deze tijdelijke medewerkers bevonden zich verklikkers,

SS'ers, overgelopen verzetsleden, leden van allerlei Nieuwe Orde groepen, enzovoort. Zij

komen later nog uitvoerig aan bod.

Een deel van de agenten en medewerkers waren slechts tijdelijk gestationeerd in Leuven.

Cuypers werd begin 1944 aangeduid om Paulsen bij te staan in Leuven, maar ging na zes

92

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh, uitreksel uit de minuten welke berusten in de

archieven van het krijgsauditoraat van Leuven orineel berust in Cab II bundel 664/66 afschrift van het pv van

verhoor van Faifnaert Fernand van 2 juli 1945 Leuven 18/7/1945 93

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh, uitreksel uit de minuten welke berusten in de

archieven van het krijgsauditoraat van Leuven orineel berust in Cab II bundel 664/66 afschrift van het pv van

verhoor van Faifnaert Fernand van 2 juli 1945 Leuven 18/7/1945

34

maanden terug naar Brussel om bureelwerk te doen.94 Ook Van Thielen was maar

gedurende een beperkte periode actief te Leuven. Albert Hendrickx, één van de eerste

medewerkers van de Sipo SD Leuven werd vervangen door Hardiquest. Hendrickx was later

actief in de Sipo SD Dienststelle te Brussel.95 Enkel Lambert Frans Janssens, Victor Hardiquest

en Fernand Faingnaert zijn uitsluitend actief geweest in de Nebenstelle Leuven. Faingnaert

werd in februari 1944 lid van de Sicherheitsdienst.96 Hardiquest sloot zich aan bij de

Sicherheitsdeinst kort nadat hij tijdens de nacht van 17 februari 1944 werd gerarresteerd97.

Janssens werkte als hulpvertaler voor SD Leuven vanaf 15 december 1943 en als vertaler

vanaf 1 februari 1944.

Afgaande op het beperkte aantal Duitsers die er op de post aanwezig waren in vergelijking

met het aantal Vlaamse medewerkers, zeker als men ook de verklikkers en hulptroepen in

overweging neemt, lijken de Vlaamse leden een belangrijke rol gespeeld te hebben in de

werking van de post.

2.3 De werking van de Sipo SD Nebenstelle Leuven

Hoewel de Sipo SD oorspronkelijk niet bevoegd was om executief op te treden, viel deze

restrictie op 4 februari 1941 al weg. In de studies van Van Eetvelde en Gobyn over Sipo SD

Aussendienststellen van respectievelijk Antwerpen en Gent worden de verschillende reden

en methoden van arrestaties goed omschreven. De dienst was bevoegd om om drie redenen

arrestaties uit te voeren.

"1) Wanneer een persoon een misdaad had begaan kon hij worden aangehouden met

het oog op een strafvervolging door het militaire gerecht

94



Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinant, map Brussel, p.10 95

L. Van Roy, Wonden van hun tijd, Tienen, Aqua Fortis, 200,p.19 96

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der

terechtzitting; bijkomende stukken, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van

Faingnaert Fernand 17/1/1946 97

L. Van Roy, Wonden van hun tijd, Tienen, Aqua Fortis, 2001, p. 23.

35

2) Het was de Sipo toegestaan personen preventief aan te houden (Sicherheitsschaft)

wanneer ze als een bedreiging werden ervaren zonder daarvoor sluitende bewijzen te

kunnen voorleggen.

3) ten slotte werden arrestaties uitgevoerd als represaille voor acties van het verzet,

waarna de arrestanten dienst deden als gijzelaars."98

De Sipo SD mocht in België mensen, theoretisch gezien, enkel tijdelijk aanhouden. De

gevangenen werden in nabijgelegen gevangenissen of op de bureau's ondergebracht. In het

geval van de Leuvense Nebenstelle ging het voornamelijk over het bureau in de Vital de

Costerstraat, de grote en de kleine gevangenis van Leuven en de gevangenis van het

nabijgelegen Sint Gillis. Deze laatste gevangenis diende, net als Breendonk, ook als

doorvoerkamp voor politieke gevangenen naar Duitsland. Normaal gesproken kon de Sipo

SD mensen dus niet zomaar voor onbepaalde tijd gevangen houden. Doordat zij in België en

Noord-Frankrijk onder de Militarverwaltung moest werken, waren aan haar agenten door de

Militärverwaltung enige restricties opgelegd. Eén van deze restricties was dat als de Sipo SD

agenten iemand aanhielden, zij de Haftnachweiszentrale van de groep Polizei, binnen

Verwaltungschef Eggert Reeders administratieve staf, hiervan op de hoogte moesten

brengen. In hun verslag aan de groep Polizei moesten zij de duur van de arrestaties en hun

redenen vermelden. Zo kon de Militärverwaltung enige controle behouden over de acties

van de Sipo SD en vermeden ze het ontstaan van complete willekeur. De Sipo SD kon volgens

deze richtlijnen iemand slechts zeven dagen vast houden zonder hem te beschuldigen.

Daarna moest ze de verdachte vrijlaten ofwel, in het geval dat ze de zaak verder wilde

onderzoeken, konden de agenten voor de zevende dag een Sicherheitshaftsbefehl (SHB) bij

de Brusselse Dienststelle aanvragen. Dit Sicherheitshaftbefehl stelde hun in staat om de

verdachten nog éénentwintig dagen gevangen te houden. Als men na deze vier weken de

gevangene nog langer wilde aanhouden, dan moest men daarvoor de toestemming krijgen

van de groep Polizei. Als de groep Polizei het SHB echter niet bevestigde dan moest de

gevangene onmiddelijk in vrijheid gesteld worden. 99

98



p. 122. 99


1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p.59-60

36

Maar wat bleef er van deze regels in de praktijk overeind? Over de effectieve procedures en

de aanvragen voor een Sicherheitshaftbefehl vond ik niets terug in de strafdossiers van de

Vlaamse Sipo SD medewerkers. Ook stond er nergens iets over aanvragen tot verlenging van

arrestatie aan de groep Polizei of de Verwaltungsstab van Reeder. Bovendien verdwenen

deze bestuursorganen samen met de rest van de Militärverwaltung toen die in het begin van

juni 1944 werd vervangen door een Zivilverwaltung onder Gauleiter Grohé en Jungclaus.

Jungclaus kreeg van Himmler, in zijn functie van chef van de Duitse politie en Reichsführer

SS, de toestemming om de "terreur" te beantwoorden met contraterreur. De Sipo SD kreeg

dus vrij spel. Veel van de controlemechanismen verdwenen, voor zover deze al niet eerder

uitgehold waren door de Sipo SD.100

In de bronnen wordt soms wel vermeld wat er met de gearresteerden gebeurde na hun

aanhouding. Uit de dossiers blijkt dat het voorkwam dat mensen soms weken lang in de

gevangenis zaten zonder dat ze van iets beschuldigd werden en zonder verhoord te worden.

Anderen werden naar Duitsland gedeporteerd, waar ze buiten het bereik en de bevoegdheid

van de Militärverwaltung vielen. Dit was ook één van de methoden die de Belgische afdeling

van de Sipo SD toepaste om gevangenen aan de controle van de Militärverwaltung te

ontrekken. In Duitsland vielen de gevangen immers onder de bevoegdheid van de

Reichssicherheitshauptamt, het hoofdbureau van de Sipo SD.101 Daar komt nog bij dat de

Sipo SD vanaf april 1944 via de RSHA het bevel had gekregen om politieke gevangen naar de

werkkampen in Duitsland te deporteren. Deze transporten duurden tot in augustus.102

2.3.1 Arrestaties

Hoewel er belangrijke gelijkenissen zijn tussen de individuele arrestaties en de razzia's

uitgevoerd door de agenten van de Sipo SD Leuven, ga ik ze apart behandelen. Dit doe ik

omdat er naast de gelijkenissen ook een aantal belangrijke verschillen zijn tussen deze twee

100




1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p. 64

37

soorten acties, niet in het minste het verschil in schaal van zowel ingezette agenten als het

aantal arrestanten.

Wie voerde de arrestaties uit en wie voerde welk soort arrestaties uit?

De Gestapo, de politieke politie en tevens één van de Sipo SD diensten die het talrijkst

aanwezig was in de bezettingszone België en Noord Frankrijk, was degene die als executieve

optrad als het ging over politieke misdrijven. Haar bevoegdheden overlapten grotendeels

met die van de politieke politie van het leger, de GFP. Daarnaast was er de Kriminalpolizei,

die echter, ten opzichte van de twee hierboven vermelde politiediensten, qua numerieke

sterkte en bevoegheden beperkter in omvang was. De Kriminalpolizei mocht enkel optreden

voor misdaden die niet rechtstreeks onder de bevoegdheden van andere diensten vielen, als

bij deze misdaden Duitse onderdanen betrokken waren als slachtoffer of misdadiger.

We moeten echter in het achterhoofd houden dat in de periode waarin de Leuvense

Nebenstelle actief was, Duitsland onder zware druk stond en dat er door deze steeds

verslechterende situatie slechts weinig middelen konden worden vrijgemaakt worden voor

de Militärverwaltung te Brussel. De Duitse politiediensten in België moesten dus roeien met

de riemen die ze hadden. Dit betekende ook dat ze het aanwezige personeel zo efficiënt

mogelijk moesten proberen in te zetten. Het gevolg hiervan was dat de bevoegdheidszones

van de verschillende ordediensten van de Sipo SD begonnen te vervagen gedurende de

bezetting. Aangezien de Sipo SD Nebenstelle te Leuven in een late fase in de oorlog actief

was, mag het dan ook niet verbazen dat leden van de Sicherheitsdienst, een dienst die zich

normaal gezien uitsluitend bezig hield met het verzamelen van informatie103, ook zeer actief

waren tijdens razzia's en arrestaties. Winne Gobyn wijst hier al op in zijn thesis over de

Aussendienststelle van de Sipo SD te Gent.104 In de woorden van de laatste chef van de

Gentse Aussenstelle, de SS-Hauptsturmführer Albrecht gesteld: "Heel in de beginner was de

scheiding tusschen 'narichten' (SD) en executieve dienst (Sipo) zeer scherp. Maar hoe langer

102


1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p. 64 103



p. 14. 104


1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p. 99.

38

de oorlog duurde en [naarmate] op het einde de toestand ernstiger werd, versmolt

langzaam-aan SD en Sipo."105

Niet alleen de Duitse agenten maar ook hun ondergeschikten voerden arrestaties uit. Zo

voerden de vertaler agenten van de SD Leuven, in samenwerking met de Duitse agenten en

onder het bevel van Duitsers maar soms ook afzonderlijk, tientallen arrestaties uit.

Daarnaast waren tijdens deze arrestaties ook regelmatig leden van verschillende Nieuwe

Orde bewegingen actief als ondersteuning.

Maar niet alle medewerkers van de Sipo SD waren bevoegd voor het zelfstandig uitvoeren

van arrestaties. Zo werd één van de medewerkers van de Sipo SD Leuven, Jan Van

Roosendael, op de vingers getikt door zijn Duitse superieur, Kriminalsekretär Wilhelm

Paulsen, omdat hij iemand had gearresteerd zonder dat hij daarvoor van de Duitsers

toestemming had gekregen.106 Slechts enkele van de Vlaamse medewerkers hadden het

recht om op eigen initiatief arrestaties uit te voeren. Deze medewerkers waren, voor zover

ik het uit de bronnen kon afleiden, de drie vertaler agenten, vanwege hun ambt als agent bij

de Sipo SD.

Hoe pakte de Sipo SD Leuven deze arrestaties aan?

Meestal arresteerde de Sipo SD hun verdachten 's nachts of in de vroege ochtend, toen het

nog donker of schemerdonker was. Zo werd bijvoorbeeld Louis De Becker om half zes

s'ochtends uit zijn bed gehaald door door drie "Gestapo's", waaronder Faingnaert.107 De

Duitsers en hun medewerkers opereerden meestal in groep. De structuur van deze groepen

varieerde. Het aantal aanwezige Duitsers en Vlaamse medewerkers verschilde van actie tot

actie. Zoals ik al eerder opmerkte, traden de Duitse agenten, naarmate de tijd vorderde,

meer terug op de achtergrond.

Zoals men kan zien in de tabel in de bijlage I zijn de Duitsers het sterkst vertegenwoordigd in

de eerste maanden. Vanaf juni lijken er nauwelijks nog Duitsers aanwezig geweest te zijn bij

105




Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean

Victor,provincie Brabant arrondissement Leuven stad Leuven pv 861 4/7/45 verklaring 107



Victor, Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Haacht pv nr 1606 De Becker Louis 3/8/1945

39

normale arrestaties. Deze vielen dan quasi volledig onder de bevoegdheid van hun Vlaamse

medewerkers.

Maar ook binnen de Vlaamse medewerkers zelf was er variatie in de samenstelling van de

groep: mannen uit verschillende Nieuwe Orde organisaties werden aangesproken om

bijstand te verlenen. (dit wordt later besporken in het deel over Samenwerking met andere

politiediensten en Nieuwe Ordebewegingen).

Bij de arrestaties werd ook systematisch zwaar geweld gebruikt. Op de geringste vormen van

tegenspraak of verzet antwoorden de agenten met geweldadig gedrag. Een man vertelt hoe

hij, toen hij toestemming vroeg om naar de WC te gaan, met zijn gezicht tegen de muur

werd geslaan door een van de aanwezige medewerkers van de Sipo SD.108 Het mishandelen

van arrestanten was voor de Sipo Sd agenten schering en inslag. De arrestanten werden ook

vaak bedreigd. Een getuige vertelt hoe hij tijdens een huiszoeking met de dood werd

bedreigd door leden van de Sipo SD.109 Het geweld en de bedreigingen kwamen niet enkel

uit de hoek van de Duitse agenten, de Belgische medewerkers stelden zich even (soms zelfs

nog meer) geweldadig op.

Om welke redenen voerde de Sipo SD deze arrestaties uit?

De meeste arrestaties vallen onder de Duitse categorie Terror. Onder deze categorie valt een

heel spectrum van verzetsactiviteiten, van het verspreiden van propaganda of gewoon anti-

Duitse sentimenten tot het opblazen van treinsporen en het vermoorden van Duitsers en

collaborateurs. Zowat alle gearresteerden, waarvoor de Duitsers een reden gaven tot

arrestatie, werden aangehouden vanwege "terrorisme". Aan de bundel opgesteld over

Janssens, Faingnaert en de broers Van Avondt werden een reeks arrestatieformulieren

toegevoegd.110

De Sipo SD, en dan vooral de Gestapo zijn ook berucht vanwege de rol die zij speelden in het

opsporen en deporteren van de Joden in België (net als in de rest van Europa). In de dossiers

108

Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, Krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor

van getuige Ruelens Gustaaf 10/7/45 109

Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, verhoor van getuige Verdeyen Marie Andre Joseph

4/6/1945 110



Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand Einlieferungsschein

40

rond de Nebenstelle Leuven wordt er echter nauwelijks melding gemaakt over arrestaties

van Joden. In één enkel geval wist de Sipo SD, na verklikking van Frans Vleugels, het joodse

gezin Schiller op te sporen. Dit gezin bestond uit de moeder, en een broer en zus. Hoewel de

zoon van het gezin in het verzet was, kunnen we er van uit gaan dat ze werden aangehouden

omdat ze joods waren. Het feit dat er nauwelijks sprake is van acties tegenover Joden in

Leuven kan verschillende oorzaken hebben. Vanaf 1/6/1942 werden Joden verplicht zich te

vestigen in Antwerpen, Brussel, Charleroi en Luik.111 Leuven had nooit een sterke joodse

aanwezigheid gekend en diegenen die er woonden gaven zich niet aan en overleefden de

bezetting.112

Er is een aantal maal sprake van arrestaties van Russen die in de buurt van Leuven

ondergedoken waren. Zoals ik al in het voorgaande deel over Leuven tijdens de bezetting

heb vermeld was er in Leuven een gevangenis voor Russische krijgsgevangen. Een aantal

onder hen wist kennelijk uit deze gevangenis, of uit andere gevangenissen uit de buurt, te

ontsnappen. In elk geval zaten er een aantal Russen ondergedoken in de omgeving van

Leuven. Eén groep zat verborgen in een bos in de buurt van Ransberg. Zij werden geholpen

door leden van het verzet en ze beschikten over wapens, want toen de Sipo SD een actie

deed te Ransberg om deze Russen op te sporen kwam het tot een vuurgevecht tussen beide

partijen113. Als getrainde soldaten zullen de Russen waarschijnlijk zeer geschikte rekruten

geweest zijn voor het verzet, in het bijzonder voor de gewapende partizanen. Bovendien

hadden deze krijgsgevangen niks te verliezen. Als zij terug in Duitse handen vielen wachtte

hen bijna zeker de dood. Minstens één razzia uitgevoerd door de Leuvense Sipo SD

Nebenstelle, die te Ransberg op 23 juli 1944, was gericht tegen ondergedoken ontsnapte

Sovjetrussische krijgsgevangenen. Verder werden nog minstens twee Sovjetburgers door de

Sipo SD Leuven gearresteerd.114 Eén van hen, Abdoullah Raoupof, getuigde daar later over

111

R. Van Doorslaer, E. Debruyne, F. Serebrechts, N. Wouters, Gewillig België. Overheid den Jodenvervolging

tijdens de Tweede Wereldoorlog, Antwerpen, Meulenhoff/Manteau, 2007, p. 373. 112


licentiaatverhandeling katholieke universiteit Leuven) 1988, p. 66 113

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuysen Gerardus Ludovicus,

Rijkswacht compagnie Leuven brigade Tienen district Kersbeek Miskom pv 409 getuigenissen over actie te

Ransberg 114


Rijkswacht compagnie Leuven brigade Tienen district Kersbeek Miskom pv 409 getuigenissen over actie te

Ransberg,

41

op het proces. Twee andere, onbekende Sovjets werden door leden en medewerkers van de

Sipo SD Nebenstelle Leuven vermoord.115

Een andere reden voor arrestatie was het onderduiken om te ontkomen aan de verplichte

arbeidsdienst in Duitsland. Dit was eerder het territorium van de Feldgendarmerie die

bevoegd was voor de werkweigeraars.116 De Feldgendarmerie had ook de bestrijding van de

zwarte markt op zich genomen. Gevallen van smokkel werden afgehandeld door de

Feldgendarmerie en de Belgische Rijkswacht. Maar gezien veel van deze onderduikers

uiteindelijk bij het verzet terecht kwamen is het mogelijk dat er werkweigeraars

gearresteerd werden door de Sipo SD. In dat geval woog de verzetsactiviteit immers

zwaarder door dan het onderduiken om aan arbeidsdienst te ontkomen.

Een praktijk die, hoewel theoretisch gezien verboden, niet ongewoon was voor de Sipo SD

agenten was het arresteren van familieleden van verzetslui, de Sippenhaft.117 In het geval

men een arrestatie wou uitvoeren, maar men de gezochte persoon niet vond, gebeurde het

soms dat de Sipo Sd agenten in de plaats, één of meerdere van zijn familieleden meenamen,

zelfs als deze familieleden zelf niks strafbaar hadden gedaan. Zij werden behandeld als alle

andere gevangengenomen personen, ze werden mishandeld en verhoord. Een voorbeeld is

Wilhelmina Sellekaert, die werd gearresteerd in plaats van haar man, Marcel Haesendonk,

een partizaan, die gezocht werd door de Sipo SD.118 Zij werd mishandeld om haar te dwingen

haar man te verklikken. Later werd zij naar het Duitse concentratiekamp Ravensbruck

gedeporteerd.

Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria, Verhoor van getuige

Haesendonck Theophiel Marcel 13/5/46 115

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Dirickx Frederic Henri, Proces

verbaal van verhoor 25/9/1945 aanklacht tegen Dirickx Frederic Henri 116



p. 21 117

R. Van Eetvelde De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD) Aussendienststelle Antwerpen Het

politionele repertoire van een lokale Duitse politiedienst in bezet België in:

<http://www.cegesoma.be/docs/media/chtp_beg/chtp_19/004_VanEeetvelde.pdf > p.185 geraadpleegd op

21/3/2010 118

Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria,verhoor van getuige

Sellekaerts Wilhelmina 17/4/1946

http://www.cegesoma.be/docs/media/chtp_beg/chtp_19/004_VanEeetvelde.pdf

42

Wanneer vonden de arrestaties plaats?

Op basis van gegevens uit de verschillende dossiers kon ik een overzicht op maken van de

door de Leuvense Sipo SD uitgevoerde arrestaties. Dit overzicht werd in bijlage I toegevoegd.

Aan de hand van deze gegevens werd de hierna volgende grafiek opgesteld. Dit is uiteraard

maar een schatting van het aantal arrestaties uitgevoerd door de Sipo SD. Er kan nog

informatie ontbreken in de dossiers. Bovendien heb ik het aantal arrestaties tijdens de

razzia's niet aan deze tabel toegevoegd.

Uit deze gegevens blijkt dat er in de maanden februari, maart, mei en augustus pieken zijn in

het aantal arrestaties. Op momenten dat het aantal arrestaties stijgt of op een hoog punt

staat, lijken er ook vaak razzia's plaats te vinden. Zo was er op 18/2/1944 een razzia en

werden er verschillende arrestaties vermeld op dezelfde dag en de daaropvolgende dagen.

Dit kan verscheidene redenen hebben. Ten eerste kan er overlapping voorkomen. Zoals ik al

eerder heb uitgelegd is er vaak een zeer dunne lijn tussen normale acties en grootscheepse

43

razzia's. Uit de dossiers blijkt niet altijd duidelijk of de arrestaties individueel waren of deel

uitmaakten van een razzia. Op 18/2/1944 wordt er bijvoorbeeld melding gemaakt van een

arrestatie in aanwezigheid van een vijftigtal SS'ers.119 Zelfs indien dit getal overdreven is

kunnen we er van uitgaan dat bij een individuele arrestatie niet zoveel mensen op de been

werden gebracht. Aan de andere kant is het ook mogelijk dat mensen die op razzia's

gearresteerd werden tijdens verhoren braken en informatie gaven over andere verzetsleden,

die vervolgens door de Sipo SD agenten werden opgepakt in operaties op een kleinere

schaal georganiseerd op dezelfde dag of de daaropvolgende dagen. Het omgekeerde is

natuurlijk ook mogelijk. Een voorbeeld hiervan is het geval M. A. Hij was lid van het

partizanenleger en werd tijdens een kleine actie gearresteerd. A. brak tijdens het verhoor

door de Leuvense Sipo SD en gaf hun inlichtingen die bijdroegen tot de razzia's van Meensel

Kiezegem en Wespelaer Tildonk.120

2.3.2 Razzia’s

Tussen de arrestaties en de razzia's die werden uitgevoerd door de Sipo SD, zijn er zowel

verschillen als gelijkenissen. Net zoals de arrestaties vonden de razzia's meestal plaats

tijdens de nacht of in de vroege ochtend. De Sipo SD was in grote aantallen ter plaatse en

deed beroep op andere politiediensten en collaborerende bewegingen. Zowel bij arrestaties

als bij razzia's werd geweld niet geschuwd.

Bij een razzia lag het aantal mensen dat ingezet werd en het aantal dat gearresteerd werd

echter hoger dan tijdens arrestaties. Er werden ook meer arrestanten naar Duitsland

gedeporteerd dan bij gewone acties het geval was. Belangrijk is dat diegenen die tijdens een

razzia gearresteerd werden niet allemaal betrokken waren bij verzetsactiviteiten. Tijdens

razzia's arresteerden de Sipo SD agenten en hun medewerkers niet alleen leden van de

weerstand, maar ook personen die weinig of niets met het verzet te maken hadden.

119

Auditoraat Generaal, Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, Verslag van de veiligheid van de

staat pv nr 1664 Getuigenis Geeraarts Maria13/7/1945 120

Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges,

krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Brussel Nederlansche Rechtspleging uiteenzetting der zaak in zake

Delanoyer Richard en Consoorten nr 25 der notitiën van 1944

44

Tegen wie waren de razzia's gericht?

De razzia's waren voornamelijk gericht tegen het verzet. De Sipo SD had geluk gehad. Eén

van de leden van het verzet die door hun was gearresteerd, Vleugels, sloeg tijdens de

verhoren door. Vleugels werd gearresteerd op 21/12/1943.121 Hij had, in samenspraak met

een andere gevangengenomen verzetsman Rega, een groot deel van het lokale

verzetsnetwerk verklikt. De arrestaties die volgden op deze verklikking leverden in sommige

gevallen nieuwe informatie op over de lokale weerstandsbewegingen, soms eveneens door

verklikking van gevangengenomen verzetsleden122. Hierdoor ontstond er een watervaleffect

dat ervoor zorgde dat de Sipo SD te Leuven een redelijk betrouwbaar beeld had van het

verzet in Leuven en omstreken. Informatie verkregen van Vleugels en Rega werd aangevuld

met andere informatiebronnen vooraleer men overging tot razzia's.123 Het breken van

Vleugels was een zware klap voor de partizanen, één van de grootste verzetsorganisaties in

de omgeving van Leuven.

Hoe werd een razzia aangepakt?

Bij een razzia ging de Sipo SD meestal op dezelfde manier te werk. Er werd een bepaald

gebied uitgekozen op basis van inlichtingen die al vergaard waren door de Sipo SD.

Vervolgens werden er nog extra inlichtingen verzameld door de agenten en hun

medewerkers.124 Aan de hand van hun inlichtingen werd er een lijst opgesteld van de te

arresteren personen. Tijdens de acties zelf vertoont het optreden van de Sipo SD, zoals al

gezegd, veel gelijkenissen met de normale arrestaties. Ze sloegen vaak s’nachts toe, net als

bij de meeste arrestaties. De mannen en vrouwen werden thuis gearresteerd. De Duitsers

waren in grote aantallen aanwezig. Er werd beroep gedaan op andere Duitse politiediensten,

in dit geval, volgens de getuigen voornamelijk de Feldgendarmerie. Naast de

Feldgendarmerie en de Geheime Feldpolizei werden ook soldaten van de Wehrmacht en

leden van de SS, de Waffen SS, het NSKK, DeVlag, e.a. ingezet als extra mankracht. Eénmaal

121

P. Dewever, Leuven en Oost-brabant in de Tweede Wereldoorlog, Tienen, Aqua Fortis, 2006, p. 175 122



Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand 123






Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand

45

aangekomen op hun bestemming splitsten ze zich op in kleinere groepen, die zich dan over

het gebied verspreiden. Op het einde van de actie werden de gevangenen verzameld. Dan

ging men na of al degenen die vermeld stonden op de lijst ook gearresteerd waren. Daarna

werden de gevangenen op transport gezet in vrachtwagens.

Uitgevoerde razzia's

De Sipo SD voerde razzia's uit te Linden125, Herent126, Rotselaer (7 februari 1944)127, Kortrijk

Dutsel (18 februari 1944 en maart 1944)128, Diest (9 mei 1944)129, Drieslinter (2 juli 1944)130,

Lovenjoel131, Ransberg (23 juli 1944)132, Molenbeek Wersbeek (augustus 1944)133,

Wespelaer Tildonk (1 augustus 1944)134en Meensel Kiezegem (1 augustus 1944 en 11

augustus 1944)135. Volgens Faingnaert werden er ook razzia's uitgevoerd in Heverlee,

Wijgmaal en Leefdaal.136 Van al de razzia's is Meensel Kiezegem de bekendste. Tijdens deze

razzia's vielen ook doden. In totaal worden er bij de razzia's in de strafdossiers vijf doden

125


Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond; Hardiquest Jean

Victor,verslag van de veiligheid van de staat pv nr 2358 21/9/1945 verklaring Fernand Faingnaert 126



Victor, verslag van de veiligheid van de staat 22/9/1945 pv nr 2383 verklaring Fernand Faingnaert 127

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,algemeen onderzoek in zake Weijtjens, Jan en

Mestdagh Albert. Nr. 64.732 Notitien van 1945 7 128

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,24a HB/ EV st.1833 krijgsauditoraat bij den

Krijgsraad van Brussel parket nr 64737 N 45 verklaring Aerts Gabrielle wwe Melijn 24/6/46 129

Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria, copie pro justitia Déposition

de témoin 20/5/1946 en cause de Evers Joseph Conrad getuige Faingnaert Fernand 130


Krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van getuige in zake van Richard Delanoyer getuige

Dugardeiu Maurice 23/2/1945 131





Rijkswacht compagnie Leuven district Tienen brigade Kersbeek-Miskom pv nr 409

15/5/1945 getuigenissen over de razzia te Ransberg 133





terechtzitting; bijkomende stukken, krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Leuven stukken bijgevoegd na de

terechtzitting, verslag van de veiligheid van de staat 23/10/1945 verklaring Fernand Faingnaert 135



Victor,krijgsauditoraat proces verbaal van verhoor Janssens Lambert François 18/7/1945 136



Victor,Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand

46

vermeld. Tijdens de eerste razzia te Meensel Kiezegem werden drie mannen neergeschoten,

namelijk August Craeninckx, Petrus Vandermeeren en Oscar Beddegenoots.137 Zij zouden

verklikt geweest zijn door M.A..138 Tijdens de tweede razzia viel er ook een dode, Jules

Schotmans.139 Jean Wouters, een jonge partizaan, werd door leden van de Sipo SD,

waarschijnlijk door René Van Avondt, neergeschoten tijdens de razzia van 1 augustus 1944

te Wespelaer Tildonk.140

De razzia die het meest aan bod komt en het uitvoerigst behandeld wordt in de

strafdossiers, namelijk de tweede razzia van Meensel Kiezegem op 11 augustus 1944, zal ik

hier als casusvoorbeeld gebruiken. Tijdens deze razzia werden ongeveer 75 mannen en

vrouwen opgepakt en werd één man, Jules Schotmans gedood door de Duitsers en hun

Vlaamse medewerkers. De inlichtingen voor de razzia werden gedeeltelijk door de broers

Albert en Marcel Merckx vergaard.141 Ook de gevangengenomen verzetsman A., die na

verhoor door de Sipo SD doorsloeg, lijkt erbij betrokken te zijn geweest. Enkele getuigen

zagen hem in het dorp rondlopen tijdens de razzia.142 Volgens Fernand Faingnaert, één van

de Vlaamse Sipo SD agenten, werd de lijst van de te arresteren personen opgesteld door A.,

de broers Merckx en ene N.P.. Eveneens volgens Faingnaert werkten de broers Merckx

tijdens de razzia als indicateurs voor de agenten.143 De Sipo SD agenten gingen rond in het

dorp en de omstreken om mensen te arresteren. De arrestanten werden om zeer

137



Victor, Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Leuven pv nr 306 22/9/1944 verklaring dokter

Goyen 138


krijgsauditoraat bij de krijgsraad te Leuven, proces verbaal van verhoor van Andtries Maurits Ludovicus

28/21945 139

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Dirickx Frederic Henri,

Krijgauditoraat bij de krijsraad van Leuven procesverbaal van verhoor 25/9/1945 aanklacht tegen Dirickx

Frederic Henri 140



Victor, Krijgauditoraat bij de krijsraad van Leuven verhoor van getuige Jennes Louisa 1/8/1945 141






Victor, Rijkswacht compagnie Leuven district Tienen brigade Sint Joris Winge nr 1028 27/10/44 getuigenissen

over de razzia van Meensel Kiezegem 143



Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor Fernand Faingnaert 18/7/1945

47

uiteenlopende redenen aangehouden. Zo werd een man aangehouden in plaats van zijn

broer (hij was echter ook lid van de Witte brigade).144 Enkelen werden aangehouden

vanwege lidmaatschap van of vermoedens dat ze lid waren van weerstandsbewegingen.145

Een arrestant beweert dat hij aangehouden werd omdat hij had gelachen met één van de

broers Merckx.146 Naast Sipo SD agenten Janssens, Hardiquest en Faingnaert waren er

Feldgendarmen147 aanwezig op de razzia. Volgens de strafdossiers van DeVlag werkten

verschillende leden van DeVlag, die ook actief waren binnen Robert Verbelens

Veiligheidskorps, mee met de Duitsers tijdens deze razzia. De arrestanten werden verzameld

in de meisjesschool van Meensel Kiezegem, waar Fernand Faingnaert de namen van de

arrestanten vergeleek met de lijst die opgesteld was voor de razzia. Verschillende mannen

werden al tijdens hun arrestatie of tijdens hun gevangenschap in de school mishandeld.148

Daarna werden zij naar Duitsland gedeporteerd. Velen zijn daar overleden.149

De Duitse razzia's te Leuven waren dus zorgvuldig uitgewerkte acties. Ze waren bijna

uitsluitend gericht tegen het verzet. De razzia's zijn een goed voorbeeld van hoe de Sipo SD

omging met haar beperkte mankracht en hoe de lokale acties kaderen binnen een groter

geheel. De inlichtingen voor razzia's in het voorjaar van 1944 kwamen niet alleen van lokale

informatiebronnen, maar ook van onderzoeken gevoerd op nationaal vlak en in Brussel door

het hoofd van de V-mannen, Emiel Van Thielen (onder zijn alias Max Gunther). Vertaler

agent Fernand Faingnaert verklaart ook dat de Leuvense Sipo SD agenten voor ze begonnen

144



Victor, Rijkswacht compagnie Leuven district Tienen brigade Sint Joris Winge pv nr 871 145











Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor Janssens Lambert François

18/7/1945 148



Victor,Rijkswacht compagnie Leuven district Tienen brigade Sint Joris Winge nr 1028 27/10/44 getuigenissen


Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,Kaart met foto's van de gedeporteerden uit

Meensel Kiezegem

48

met razzia's inlichtingen gingen halen in Brussel.150 De acties van de Nebenstelle Leuven

vonden plaats binnen de grotere strijd tussen het verzet en de Duitse politiediensten en

collaborerende milities. Er lijkt, om evidente redenen, vooral een samenwerking te bestaan

tussen de Dienststelle Brussel en de kleinere, nabijgelegen Nebenstelle Leuven. Deze

samenwerking ziet men ook op vlak van het inzetten van mankracht. Het Veiligheidskorps

van Verbelen werd ook in het Leuvense ingezet, onder bevel van één van de agenten van de

Brusselse Dienststelle.151 Opvallend is de afwezigheid van de Vlaamse Wachtbrigade en

andere paramilitaire formaties. Voor onderscheid tussen de verschillende Duitse diensten en

collaborerende milities moeten we echter vooral rekenen op de verklaringen van de

medewerkers van de Sipo SD Leuven. De uniformen die door de verschillende diensten

werden gebruikt leken vaak sterk op elkaar, en waren in sommige gevallen zelfs volledig

identiek. Men kan er dus van uitgaan dat de meeste getuigen het onderscheid niet konden

maken. Het is dus mogelijk dat hierboven niet vermelde formaties toch meededen aan de

razzia's.

De razzia's vonden vrijwel allemaal plaats binnen een beperkt gebied rond Diest, Tienen en

Leuven. De meeste razzia's vallen in de driehoek tussen deze drie steden. Enkele andere,

namelijk die van Wespelaer Tildonk, Rotselaer en Herent vormen een uitsteeksel ten noord

westen van Leuven. Dit gebied is mogelijk het defacto ambtsterrein van de Sipo SD

Nebenstelle Leuven (kaart in bijlage II). We moeten natuurlijk wel in gedachte houden dat de

Sipo SD posten, in tegenstelling tot de hedendaagse politiediensten, geen vaste

ambtsgebieden hadden. Dit is vooral het geval in de bezette gebieden, waar de

bezettingsbesturen, zoals ik al vaak heb gezegd, op een quasi constante basis onderbemand

waren en dus flexibel moest omspringen met de beschikbare mankracht.

150




Auditoraat Generaal, dossier DeVlag, map VI bis, dossier Verbelen Robertus, arrondisement Antwerpen

parket van den procureur des konings gerechtelijke politie 2e afdeeling 1762 pv nr 1357verklaring 22/1/46

49

2.3.3 Deportaties

Zoals hierboven al vermeld werd, maakte de Sipo SD gebruik van de mogelijkheid om

gevangenen naar Duitsland te deporteren om ze zo aan de controle van de

Militärverwaltung te ontrekken. Op 2 juni 1944 kreeg de Belgische Sipo SD van Himmler het

bevel om alle van verzetsactiviteiten verdachte personen naar Duitsland te deporteren.152

Hoe ging dit in zijn werk? Slechts in uitzonderlijke gevallen werden de gearresteerden

rechtstreeks vanuit Leuven naar Duitsland gevoerd. Vaker werden ze met een vrachtwagen,

door de Leuvense agenten gevorderd, naar Breendonk en de gevangenis van Sint-Gillis

gebracht. De gevangenis werd voor deportaties uit Leuven als tussenstation gebruikt.

Volgens de getuigenissen werden de gevangenen gedwongen om tijdens de reis op hun

kniëen te zitten. Een man vertelt hoe mensen die tijdens de tocht omver vielen werden

geslagen door de bewaker.153 Eénmaal aangekomen werden ze daar vaak enkele dagen tot

zelf enkele weken vastgehouden. Daarna werden ze met treinen naar Duitsland vervoerd.

Enkele arrestanten hadden geluk. Ook zij gingen normaal gezien gedeporteerd worden,

maar de deportatie ging niet door omwille van de snelle opmars van de geallieerden na de

doorbraak in Normandië.

Afgaande op de verslagen over de gedeporteerde uit Meensel Kiezegem154 en getuigenissen

over individuele acties155 lijkt het aantal overlijdens bij gedeporteerden te variëren. Bij

Meensel Kiezegem is het zeer hoog, 63 van de 71 gedeporteerden stierven in Duitsland. Bij

de arrestaties tijdens kleinere acties lag het aantal overlijdens veel lager, rond de 17% van

de gedeporteerden overleefden de Duitse kampen niet. Problematisch bij het bepalen van

het aantal in Duitsland overleden personen is het grote aantal vermiste personen onder de

152


bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog., 1984,8, p.217-128. 153



Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven Verhoor van getuige De Groote Camiel 9/8/1945 154

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh, Kaart met foto's van de gedeporteerden uit

Meensel Kiezegem 155

Zie tabel bijlagen

50

gedeporteerden, waarvan men niet zeker wist of ze in Duitsland overleden waren.156 Een

vertegenwoordiger van het verzet, E.V.L., verklaarde gedurende het proces dat er uit Leuven

en omstreken ongeveer zeshonderd mannen en vrouwen werden aangehouden en naar de

Duitse concentratiekampen werden gedeporteerd. Volgens hem was van dertig van deze

zeshonderd gedeporteerden rond de tijd van zijn getuigenis (6 september 1944) al bevestigd

dat ze overleden waren. Van honderdvijftig anderen had men nog geen nieuws ontvangen.

Verder waren er volgens hem vijfenvijftig tot zestig mensen ook direct vermoord door de

verschillende Duitse en collaborerende orde- en politiediensten.157 Dit aantal is overdreven.

Het is evenwel moeilijk om het totale aantal in te schatten. De meesten onder hen werden

naar Buchenwald weggevoerd en in enkele gevallen daarna naar andere kampen. Velen van

de gedeporteerden overleden in de Duitse concentratiekampen.

2.3.4 Moorden

Minstens zes moorden en verschillende moordpogingen lijken represailles te zijn voor de

moorden of moordpogingen op verschillende Nieuwe Orde gezinde personen. Hieruit blijkt

dat de Sipo SD sterk leek te reageren als er een aanval op aanhangers van de Nieuwe Orde

werd uitgevoerd door het verzet.

Laten we ze even overlopen.

Na de moordaanslag op Vanautgaerden, een kennis van Victor Hardiquest en een SS man uit

Tienen, vond de beruchte moordnacht van Tienen plaats. In de nacht van 8 op 9 augustus

1944 verzamelde zich een groep SS’ers, Sipo SD agenten en VNV-hulpgendarmen te Tienen.

In de kantine van een kazerne te Tienen stelden zij een lijst op van personen, die verdacht

waren van hulp aan het verzet of anti Duitse sympathieën. Uit deze lijst kozen zij een aantal

personen. Daarna verdeelden de mannen zich in twee groepen en verspreiden ze zich over

het dorp. De eerste groep ging eerst naar het huis van schepen Vandenschrieck, maar toen

156

Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria,Rijkswacht compagnie

Leuven district Tienen brigade Scherpenheuvel pv nr 178 verklaringen van Blockx Frans Marcel en Theunis

Jean Eduard 10/4/1946 157

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven

verhoor van getuige Van Loo Eugène 6/9/1945

51

men aanbelde deed er niemand open. Daarna bezochten zij het huis van dokter Paul Moers.

Daar werd de deur wel geopend. Toen ze de dokter zelf niet vonden namen ze zijn vrouw,

Elisa Callebaut-Moers, mee. Zij werd even later meegevoerd naar een zijweg en daar

neergeschoten, waarschijnlijk door René Van Avondt158. Later brak deze groep ook binnen

bij Armand Guillaume. Ook hij werd meegevoerd en geëxecuteerd, opnieuw waarschijnlijk

door René Van Avondt159. Daarna probeerde men nog binnen te raken bij de schepen Rowie,

die eveneens bekend stond om zijn anti-Duitse gevoelens. Maar hier was niemand thuis. 160

Uiteindelijk ging de eerste groep terug naar de kazerne. Een tweede groep ging naar het huis

van Armand Janssens. Victor Hardiquest en Marcel Ponsaert vielen er binnen en schoten

Janssens neer. Later braken ze nog binnen bij Verheyden. Toen deze uit het raam kwam

kijken werd er een schot op hem gelost. Om een onduidelijke reden vertrok de tweede

groep hierna. De twee groepen kwamen weer samen bij de kazerne, waarna een deel van de

mannen terug naar huis vertrok. Armand Janssens en Armand Guillaume161 werden

vermoord vanwege hun inzet binnen de weerstand. De redenen die gegeven werden voor de

moord op Elisa Moers lopen uiteen. Leon Cornu beweerde dat Hardiquest haar op de lijst

zette omdat ze de Russen bevoorraade162, terwijl Fernand Faingnaert beweerde dat

mevrouw Moers gewoon in plaats van haar man, dokter Moers, die binnen het verzet zeer

actief was, werd meegenomen163.

158

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map II, dossier Janssens, Hardiquest en kten moorden te

Tienen, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven Proces verbaal van Verhoor van Lambert François

Janssens 25/7/45 159


Tienen, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven Proces verbaal van Verhoor van Lambert François Janssens

25/7/45 160


Tienen, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven Proces verbaal van Verhoor van Leon Victor Guillaume

Cornu 22/8/45 161


Tienen, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven Proces verbaal van Verhoor van Lambert François Janssens

25/7/45 162


Krijgsauditoraat bij de krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Gerard Paenhuyzen 7/9/1945 163



Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te leuven proces verbaal van verhoor van Faingnaert Fernand

Raymond Louis 2/7/1945

52

De moordpoging op Eduard Reiquin gebeurde nadat het verzet een reeks aanslagen pleegde

op leden van de Germaansche SS.164 Op een vergadering van de Germaansche SS besloten

Frans Janssens, Fernand Faingnaert, René Van Avondt en Rutgeers om tot represailles over

te gaan. René Van Avondt koos ervoor Eduard Reinquin165, van wie ze wisten dat hij lid was

van de Witte Brigade, te vermoorden166. Reinquin werd op 10 oktober 1944 toen hij

's avonds op weg was naar huis, tegengehouden door de vier mannen. Hij werd

meegenomen. Onderweg vroegen zij hem naar ene Vandevijver of Devijver. Op een

afgelegen plek werd hij op bevel van Rutgeers neergeschoten.167 Zij lijken gemist te hebben,

waarna Reinquin bewusteloos viel. Zij lieten hem, gewond en buiten bewustzijn, voor dood

achter. Reinquin wist het bewustzijn te herwinnen en kon ontsnappen. Hij werd gevonden

door de broeders van het Heilig Hart.168

Een derde voorbeeld van moorden als represaille vinden we tijdens de eerste razzia te

Meensel Kiezegem. Hoewel de razzia op zich waarschijnlijk weinig te maken had met de

moord op Gaston Merckx, lijkt de aanpak te verschillen met die van de andere razzia’s die

werden uitgevoerd door de Sipo SD. Opvallendst zijn de drie doden die er tijdens de razzia

vielen. Over het algemeen vielen er tijdens de razzia's geen of zeer weinig doden. Zoals ik al

eerder vermeldde worden in de strafdossiers maar twee andere gevallen genoemd: de razzia

te Tildonk op 1 augustus 1944 waar er één dode viel, Jean Wouters, en hij stierf tijdens een

vuurgevecht169 en de tweede razzia van Meensel Kiezegem170 waar Jules Schotmans werd

164



Victor,Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te leuven Verhoor van getuige Rutgeers Albert 24/8/1945,

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand


Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Lubbeek pv nr 901 15/8/1945 getuige Beeckman 165



Victor,Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te leuven proces verbaal van verhoor van Janssens Frans 29/8/1945 166



Victor,Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te leuven Verhoor van getuige Rutgeers Albert 24/8/1945 167



Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te leuven Verklaring van getuige Eduard Reinquin 10/10/1944 168



Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te leuven Verklaring van getuige Eduard Reinquin 10/10/1944 169



Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te leuven Verhoor van getuige Jennes Louisa 1/8/1945

53

gedood. Dit waren echter uitzonderingen. In vergelijking werden veel meer mensen

gearresteerd dan er vermoord werden. Tijdens de eerste razzia te Meensel Kiezegem

werden maar elf mensen opgepakt en werden er drie mensen vermoord. Vanwege deze drie

doden vermoed ik dat deze razzia ook deels werd georganiseerd als represaille.

Een aantal gevallen moet eerder geplaatst worden onder de categorie van wat men kan

definiëren als moord op zich. Een goed voorbeeld is de moord op Clement Jusgen. Op 24

februari 1944 belden de Duitsers en hun medewerkers aan bij het huis waar Clement Jusgen

en zijn schoonbroer Louis Somers, een lid van de partizanen, verbleef. Jusgen ging naar de

deur om te kijken wie er aanbelde. Toen hij in het zicht kwam van de deur werd hij

neergeschoten door de agenten. Hij was ongewapend en vormde dus geen bedreiging voor

de Duitse agenten. Zij hadden zich ook niet kenbaar gemaakt of Jusgen en zijn schoonbroer

bevolen om zich over te geven.171

Onduidelijker is het geval van Cluydts. 172 Op 7 mei 1944 vielen de Sipo SD agenten binnen in

het huis van Marie De Wit. Op dat moment waren daar enkele personen aanwezig om zich

te laten scheren. Verder was ook de zoon van Marie De Wit, die sinds 1942 een lid was van

de partizanen, aanwezig. Toen de auto's van de agenten zag aankomen, waarschuwde zij de

mannen die in de keuken aanwezig waren en een deel van hun wist te ontsnappen via de

achterdeur. De andere mannen, die niet konden vluchten voordat de Sipo SD agenten hun

de weg afsneden, werden aangehouden. Toen de Sipo SD agenten mensen zagen

wegvluchten openden zij het vuur op de vluchters. Daarbij werden zowel Gaston Van Tilt als

Constant Cluydts geraakt. Van Tilt slaagde erin te ontkomen aan de Duitsers en hun Vlaamse

medewerkers. Constant Cluydts overleefde het echter niet. Over wat er precies gebeurde

heerst onenigheid tussen de getuigen. Volgens een getuige was Cluydts al dood toen de

170

Auditoraat Generaal, dossier DeVlag, map VI bis, dossier Verbelen Robertus, Krijgsauditoraat bij den

krijgsraad van Brussel nr III in zake van (1) Verbelen Robertus Jan Petrus nr 13155 der notitiën van 1944

inlichtingsbestelling Brussel, den 28 mei 1947 1E.V./ st. Cit. 33 171



Victor, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Somers Louis Joannes Jozef 8/8/1945 172


conclusies voor: Richard Delanoyer, betichte tegen: het Openbaar Ministerie Leuven 27/3/44 getekend Richard

Delanoyer,

Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, Rijkswacht

compagnie Leuven district Leuven brigade Veltem Beisem 5/2/1945 getuigenis Marie De Wit

54

agenten hem vonden.173 Een andere getuige beweert dat Cluydts nog leefde. Volgens hem

werd Cluydts door de agenten meegesleurd naar hun auto, waar ze hem zware slagen

toebrachten. Als gevolg van zijn wonden en deze mishandeling zou hij dan overleden zijn. 174

Er vielen ook doden tijdens vuurgevechten met de Sipo SD agenten. Ook dit viel volgens de

Belgische wetten onder de categorie moord. Soms kwam het tot een confrontatie tussen de

Sipo SD en leden van de weerstand. De weerstanders waren immers ook bewapend en

verzetsmannen die door de Sipo SD in het nauw gedreven werden, besloten soms om hun

kansen te wagen in een gevecht met de Duitse agenten in plaats van zich gevangen te geven.

Dit is waarschijnlijk ook een van de redenen waarom de Sipo SD agenten en hun

medewerkers meestal in groep opereerden tijdens arrestaties, zoals ik hierboven al heb

opgemerkt.

De razzia van Tildonk geeft ons een goed voorbeeld van een dode die viel tijdens een

vuurgevecht met de Sipo SD. Tijdens de nacht van 1 augustus 1944 vielen de Sipo SD en

leden van het Veiligheidskorps van DeVlag binnen in het huis van Maria Jennes. Er zaten

daar twee ondergedoken partizanen, Jean Wouters en Arthur Van Dessel, die de nacht

doorgebracht in haar huis. Zij waren het doelwit van de Sipo SD agenten. Kort ervoor had de

Sipo SD de partizaan M. A. gevangen genomen. Hij had al snel andere partizanen en

onderduikadressen aan de agenten verraden. Louisa Jennes was één van diegenen die hem

onderdak had geboden toen hij ondergedoken was. A. wist eveneens te vertellen dat er daar

nog een andere partizaan aanwezig was, namelijk Jean Wouters. A. had hem ontmoet toen

ze daar allebei onderdoken. Vermoedelijk wisten de Duitse agenten echter niet dat er nog

een tweede partizaan aanwezig was. Ze lijken in elk geval niet op de hoogte geweest te zijn

van de identiteit van de tweede man, aangezien ze dit later vroegen tijdens de verhoren van

Louisa Jennes en haar dochter, Maria Engelborghs.175 De twee partizanen en de Sipo SD

agenten en hun medewerkers raakten verwikkeld in een vuurgevecht. Op een bepaald

moment, toen de partizanen hun munitie opraakte, probeerden zij te vluchten. De Sipo SD

173


Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Veltem Beisem 5/2/1945 getuigenis Marie De Wit 174


Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Veltem Beisem 5/2/1945 getuigenis Marie De Wit 175


Rijkswacht krijgsaudit bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Jennes Louisa

55

agenten openden het vuur. Wouters raakte hierbij dodelijk gewond, Van Dessel werd ook

geraakt, maar wist te ontsnappen. René Van Avondt zou Wouters neergeschoten hebben.176

2.3.5 Informatieverzameling

De utigevoerde acties konden niet doorgaan zonder de nodige voorafgaande informatie.

Deze informatie verzamelde de Sipo SD via allerlei kanalen.

Er was het Belgische informatiebeheer. Sinds mei 1940 verschaften de Belgische overheden

een massa informatie gaande van processen-verbaal van ordediensten en gerechtelijke

dossiers tot informatie over bedrijven en het lokale vereniginsleven. Dit kaderde binnen de

politiek van het minste kwaad, maar binnen deze 'normale' dagelijkse administratieve gang

van zaken werd er wel informatie verschaft die de Duitsers konden gebruiken voor

repressieve doeleinden, namelijk Duitse tegenstanders identificeren, lokaliseren en

aanhouden. Vanaf 1943 vroegen Duitse overheden en diensten langs elkaar heen allerlei

informatie over personen. Deze informatie werd dan onderling doorgespeeld en gebruikt.

Het probleem van het informatiebeheer werd nooit opgelost en zorgde na de bezetting voor

en probleem: het militaire gerecht zou moeten oordelen of het doorgeven van informatie

aan de Duitsers al dan niet als verklikking kon worden beschouwd.177 In dit

informatiebeheer speelden op lokaal vlak de burgemeesters een centrale rol. Zij konden

toegang verlenen tot de dossiers van de burgerlijke stand. Volgens Wouters raadpleegden

de Duitsers ook vaak de burgemeester van de gemeente eer ze gevangenen vrijlieten.178 De

VNV partijleiding schreef op 24/11/1941 naar de lagere partijkaders waarin de leiding hun

aanraadde om persoonlijke contacten te onderhouden met de Duitsers en waarin de leiding

pleitte voor "100% samenwerking".179 Tegen het einde van de bezetting waren veel van de

oude burgemeesters vervangen door Nieuwe Orde figuren. Hoewel dit voor Leuven zelf niet

176



Victor, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van getuige Jennes Louisa 1/8/1945 177

N. Wouters, De Fürherstaat.Overheid en collaboratie in België (1940 -1944), Tielt, Lannoo, 2006, p. 134-

141. 178

N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44, Tielt, Lannoo, 2004, p 310. 179

Ibidem, p. 309.

56

het geval was, was er voor de Sipo SD Leuven onder andere het geval Clement Ronsmans,

de VNV oorlogsburgemeester van Leefdaal. Volgens Lambert Janssens, ééen van de vertaler

agenten, was Ronsmans actief als indicateur van de Sipo SD Nebenstelle Leuven.180

Er waren ook duidelijke gevallen van verklikking en zij waren uiteindelijk één van de

belangrijkste informatiebronnen van de bezetter. Wat wordt precies verstaan onder

verklikking? De volgende definitie wordt gegeven in De Fuhrerstaat van Nico Wouters:

"Verklikking werd omschreven in artikel 121bis van het strafwetboek. In het algemeen kwam

verklikking neer op het 'blootstellen van mensen aan vervolging of repressie door de

vijand'."181 In de dossiers wordt verklikking omschreven als: het bewust blootstellen van

personen, om een echte of verzonnen reden, aan 'gestrengheid van de bezetter'. Belangrijk

hierbij is de nadruk op het al dan niet bewuste karakter van de verklikkingen. Wouters wijst

er op dat voor feiten na januari 1943, ten gevolge van de besluitwet van 17 december 42,

kwaadwillig werd vervangen door wetens. Hierdoor kon men na januari 1943 al vervolgd

worden als men er zich van bewust was, of als men er bewust van kon zijn, dat verklikking de

verklikte personen schade toe kon brengen.182 Aangezien de bewijslast voor verklikking na

1942 niet meer zo zwaar moest zijn en er ook meer verklikkingszaken door het Belgische

gerecht konden weerhouden worden, betekent dit dat er vanaf dan meer informatie

beschikbaar moet zijn over de verklikkingen. Ook voor de Sipo SD Leuven gezien deze dienst

actief was na het invoeren van deze besluitwet.

Sommige verklikkingen lijken vooral uit persoonlijke motieven te komen. Deze gebeurden

dan vooral vanwege persoonlijke conflicten tussen de verklikker en zijn slachtoffer. Het best

uitgewerkte voorbeeld is de verklikking van M. A., een lid van de partizanen. A. had een

affaire met een getrouwde vrouw. Volgens verschillende getuigenissen was haar man daar

180



Victor,Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Janssens Lambert Frans

29/6/1945 181

N. Wouters, De Fürherstaat.Overheid en collaboratie in België (1940 -1944), Tielt, Lannoo, 2006, p. 198 182

Ibidem, p. 198

57

achter gekomen en had hij hun bespied. Nadat hij hun had betrapt, had hij A. aan de de Sipo

SD verklikt. Zowel zijn vrouw als A. werden gearresteerd.183

Maar de voor de Sipo SD Nebenstelle belangrijkste categorie van verklikkers waren de

bekeerde verzetsmannen. Zoals al eerder vermeld werd, hadden de Sipo SD agenten van

Leuven geluk. Zij wisten tijdens een razzia te Linden Frans Vleugels, een korpscommandant

van de partizanen, te arresteren. Al snel sloeg hij door, in samenspraak met een andere, te

Linden gevangengenomen partizaan Rega. Vleugels verklikte veel van de Leuvense

partizanen, hun activiteiten, hun schuilplaatsen en opslagplaatsen, en hun sympathisanten.

Hoeveel mannen Vleugels heeft verklikt is voor mij moeilijk te bepalen, omdat hij voor het

einde van de oorlog al overleden was en er dus ook geen dossier over hem opgesteld door

de Belgische justitie.184

Naast het geval Vleugels werden er nog enkele gevallen vermeld in de bronnen. J. F., alias de

kek185, hielp de Duitsers tijdens een reeks arrestaties tijdens de nacht van 9 op 10 mei 1944.

Een getuige, Maria Theresia Florentina Robeyns, beschrijft hoe de Duitsers aan F. vroegen

om een arrestant, de zoon van mevrouw Robeyns, te indentificeren. De Duitsers gaven F.

klappen , waarop hij antwoorde dat ze beloofd hadden hem niet meer te slaan. Een ander

geval was M. A., een verzetsman die was opgepakt door de Gestapo en die aanwezig was

tijdens de razzia in Meensel Kiezegem, waar hij volgens de getuigenis vrij mocht

rondlopen.186 Een andere getuigenis heeft het over A. die samen met een Sipo SD

medewerker gearresteerde mannen uit Meensel Kiezegem in de gevangenis van Leuven

probeerde te overhalen om net als hij mee te werken met de Duitsers.187 Nadat deze

183


krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Brussel Nederlansche Rechtspleging uiteenzetting der zaak in zake van

Delanoyer Richard en Consoorten nr 25 der notitiën van 1944 verklaring Richard Delanoyer 184



Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel p22 185



Victor, afschrift pro justitiaRrijkswacht district Tienen opsporingsdienst getuigenissen over razzia in nacht 9-10

mei 186

Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges,Verhoor

van getuige Pijpen Joannes Ludovicus Maria 23/2/1945 187

Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges Verhoor

van getuige Pijpen Jozef Maria 20/2/1945, 14 Delannoyer Rijkswacht compagnie Leuven district Vilvoorde

brigade Wolvertem 1/3/1945 getuigenis Veuchelen Achille

58

mannen hun rol hadden gespeeld lieten de Duitse agenten hun koudweg vallen. F. en

Vleugels werden, nadat ze geen nut meer hadden voor de Sipo SD, naar de Duitse

concentratiekampen gedeporteerd.188

Een tweede belangrijke informatiebron waren de 'zwarte gendarmen'. In het dossier

Weytjens/Mestdagh wordt er veel informatie gegeven over de band tussen de Sipo SD

Nebenstelle Leuven en de Belgische Rijkswacht. Albert Mestdagh en Jan Weytjens waren

volgens de getuigen “zwarte gendarmen”, rijkswachters die meewerkten met de bezettende

overheid, in dit geval met de Sipo SD. Dit gebeurde op verschillende manieren. Ten eerste

lijkt het erop dat een groep rijkswachters te Leuven verder ging dan was toegelaten volgens

de Belgische wet. Zij mengden zich op een actieve wijze in de strijd tussen het politieke

verzet en de Duitse en collaborerende ordediensten door inlichtingen te verzamelen die ze

aan de Duitsers doorspeelden. Voor het verkrijgen van deze inlichtingen schuwden ze ook

geen geweld.

Het beste casusvoorbeeld is het geval van de verzetsgroep rond Karel Booghmans, een

onderofficier uit het Belgische leger.189 Booghmans groep maakte deel uit van het

partizanenleger. Zijn groep was actief in de sabotage. Op 7 december 1944 werd Booghmans

te Leuven aangehouden door de Rijkswacht voor het illegaal vervoeren van vlees. Maar

tijdens de arrestatie bleek dat hij in het bezit was van een plan met daarop uitleg voor het

maken en gebruiken van tijdbommen en een lijst met daarop de valse namen van de leden

van zijn groep. Daarop werd Booghmans meegenomen door enkele rijkswachters,

waaronder Weytjens en Mestdagh. Deze rijkswachters brachten hem naar een kelder waar

ze hem verhoorden over de blauwdruk van de tijdbom en de lijst met namen. Toen

Booghmans weigerde te vertellen wie de personen waren die op de lijst stonden, werd hij

188



Victor, afschrift pro justitia rijkswacht district Tienen opsporingsdienst getuigenissen over razzia in nacht 9-10

mei,


Raymond Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor,

Krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van getuige Desiron Fernandus 24/7/1945 189

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh, Krijgsauditoraat bij den Krijgsraad te

Brussel proces verbaal van onderzoek ter plaatse nr 64732 not 45 21/5/46 getuigenis Willems Emile Louis

59

door Weytjens, Mestdagh en de andere rijkswachters zwaar geslagen. Toen hij daarna nog

steeds weigerde te bekennen werd hij nog twee maal mishandeld, telkens op het bevel van

een rijkswachtofficier (eerst adjudant W., dan luitenant D.). Na een dag lang mishandeld te

zijn, gaf Booghmans de echte namen van drie van de op de lijst vermelde personen. Al snel

werden twee van deze mannen door de rijkswacht gearresteerd (de eerste, Auguste Swevers

werd al op 8 december opgepakt, de tweede, Willems Emile Louis werd daags erna

gearresteerd) en afgevoerd naar de rijkswachtskazerne in de Bondgenotenlaan. Ook zij

werden door de rijkswachters mishandeld. Later werden deze gevangenen door de

rijkswachters aan de Sipo SD overgedragen.190 Dit was niet toegelaten en zelfs verboden

door de Belgische wetten.

Maar de Sipo SD kreeg nog meer hulp uit de hoek van de Rijkswacht. In verschillende

gevallen kregen de Duitse agenten tips over gevangenen van de Rijkswacht. Meestal werd

dezelfde methode gevolgd. Als een gevangene, die de Duitsers kon intresseren, op het punt

stond om vrijgelaten te worden door het Belgische gerecht bracht iemand bij de Rijkswacht

de Duitse politiediensten op de hoogte. Die arresteerden de gevangene dan toen hij werd

vrijgelaten door het Belgische gerecht. Op deze manier wist de Sipo SD verschillende

gevangenen, die de Belgische overheid had laten lopen, in handen te krijgen.191 Naast

Nieuwe Orde sympathiëen speelde ook andere motivaties hier waarschijnlijk een rol bij.

Volgens een getuigenis van een van de betrokken rijkswachters kregen zij hiervoor van de

Duitsers een vergoeding.192 Jan Weytjens verklaarde dat Mestdagh hem had verteld dat hij

vermoedde dat de Duitsers een beloning gaven voor deze tips.

Maar de Sipo SD Leuven kreeg niet enkel inlichtingen van lokale informatiebronnen. Zij kreeg

ook hulp van de baas van de Belgische V-Leute, Emiel Van Thielen, en zijn ondergeschikten.

Zoals al eerder vermeld werd, lagen onderzoeken van Van Thielen aan de basis van een

190

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,Krijgsauditoraat bij den Krijgsraad te Brussel

proces verbaal van onderzoek ter plaatse nr 64732 not 45 21/5/46 getuigenis Willems Emile Louis, 16a weytjens

Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Leuven 20/11/1945 getuigenis karel Booghmans 191

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,Krijgsauditoraat bij den Krijgsraad te Brussel

proces verbaal van onderzoek ter plaatse nr 64732 not 45 21/5/46 getuigenis Willems Emile Louis 192

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,Verhoor van getuige Weyntjens Jean

3/4/1946

60

reeks razzia's die plaats namen in het voorjaar van 1944.193 Veel informatie wordt er in de

strafdossiers echter niet gegeven over de activiteit van V-Leute, mogelijk omdat de

Nebenstelle Leuven niet over V-Leute beschikte.

2.3.6 Samenwerking met andere politiediensten en Nieuwe Ordebewegingen

Om al eerder vermelde redenen is er in de strafdossiers over het algemeen maar weinig

uitleg over hulp van Duitse politiediensten aan de Sipo SD. Zoals al in de inleiding werd

uitgelegd zijn de strafdossiers die als voornaamste informatiebron voor deze studie werden

gebruikt, vooral gericht tegen Belgische collaborateurs en collaborerende bewegingen. Eén

van de collaborerende agenten, Fernand Faingnaert,²²² vertelt in zijn verklaringen wel over

de activiteiten van de verschillende Duitse inlichtingsdiensten in Leuven en omstreken.194

Over banden met de Abwehr of de Geheime Feldpolizei vindt men in deze dossiers dus niet

veel terug. De GFP werkte in België, na het toekennen van executieve bevoegdheden aan de

Sipo SD, voornamelijk als executieve van de Abwehr, de inlichtingendienst van de Duitse

Wehrmacht. Zij had ongeveer dezelfde bevoegdheden als de Sipo SD.195 In Leuven was er

voor de oprichting van de Nebenstelle van de Sipo SD al een post van de GFP aanwezig. De

GFP en de Abwehr lijken grotendeels parallel gewerkt te hebben met de Sipo SD. De GFP

kwam zoals ik al heb gezegd slechts zelden voor in de strafdossiers rond de Sipo SD Leuven.

Ze lijken zelden of nooit samengewerkt te hebben. Volgens Fernand Faingnaert werkten er

in Leuven soms groepen van de GFP en Abwehr zonder dat Sipo SD hiervan op de hoogte

werd gebracht. Daarnaast was de Abwehr ook een tijdlang actief te Kortrijk Dutsel. Het is

natuurlijk mogelijk dat de mannen die tijdens de acties van de Sipo SD door getuigen werden

herkend als Duitse soldaten in feite GFP agenten waren. Maar ook de Sipo SD agenten zelf

193



Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel, p22 194





deel: De Sicherheitspolizei in België", in: bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974,3, p.

22

61

hebben het nooit over hulp van de GFP tijdens hun acties. Wel lijken de GFP en de Sipo SD

verscheidene Belgische verklikkers en medewerkers te delen. Verschillende verklikkers

rapporteerden aan zowel de GFP als de Sipo SD.196

Over samenwerking met de Feldgendarmerie is wel wat informatie te vinden in de dossiers.

Hier moet men wel rekening houden met de mogelijkheid dat de locale bevolking en de

getuigen slechts in uitzonderlijke gevallen de vele Duitse politiediensten en hun

respectievelijke uniformen kon onderscheiden. Met dit in het achterhoofd hebben we in het

geval van de Feldgendarmerie wel het voordeel dat ze vanwege hun ringkraag (vandaar dat

ze ook bekend stonden onder de bijnaam “geketende honden”) wel goed herkenbaar waren.

Bovendien zijn de taken van de GFP en de Feldgendarmerie goed omschreven in de

literatuur. Gobyn schrijft in zijn werk over de Gentse Sipo SD dat de lokale Feldgendarmerie

veranderde in een soort van hulppolitie voor de Sipo SD.

In Leuven lijkt het niet zo'n vaart gelopen te hebben. De Feldgendarmerie werkte wel

verschillende keren samen met de Leuvense Sipo SD afdeling. De gendarmerie leverde extra

manschappen bij de grotere acties en razzia’s.197 Maar ook bij minder belangrijke acties

werden soms één of meerdere Feldgendarmen ingezet.198

Veel meer informatie wordt er gegeven over de samenwerking met andere organisaties met

Nieuwe Orde sympathiën, zoals het Veiligheidskorps, de Algemeene SS Vlaanderen, het VNV,

het NSKK, en de "zwarte gendarmen'.

Het Veiligheidskorps werd eind 1943 opgericht door Robert Verbelen, SS Stormbanleider

van Brabant en Limburg. Haar doel was om de acties van het verzet en de verliezen van de

collaborateurs te wreken door door terreur tegen het verzet, tegen notabelen, die moreel

verantwoordelijk geacht werden voor de acties van het verzet, en ook tegen de Joden. Zij

196







Auditoraat Generaal, dossier Caspers Georges, Begine Thérèse en Bogaerts John, Krijgsauditoraat bij den

krijgsraad te leuven proces verbaal van verhoor Pijpops Adolphe Albert

62

schuwden geen dodelijk geweld tijdens hun acties.199 Het Veiligheidskorps opereerde ook in

het Leuvense. Soms werkten zij samen met de Sipo SD. Zo waren o.a. Van Dooren,

Verstappen en Purser200, allen leden van DeVlag, aanwezig tijdens de razzia’s te Meensel

Kiezegem. Maar zij voerden soms ook acties uit onafhankelijk van de Sipo SD. Zo voerde

Verbelen in 1944 een moordcommando aan bestaande uit Michiels, Prevoo, De Meyer, Van

Houtte en enkele onbekenden met als bestemming Leuven om daar repressailles uit te

voeren. Een lokale indicateur, Frans Boffé, werd door Verbelen geraadpleegd voor het

verkrijgen van namen van lokale verzetslui. Op zijn aanwijzing werd uiteindelijk een

verzetsman met als bijnaam « boerken Nysskens » vermoord.201 René Van Avondt was lid

van het Veiligheidskorps. Hij werkte mogelijk als infiltrant van de SS en de Sipo SD binnen

het Veiligheidskorpskorps. De SD was immers, politiek gezien, de dienst die bevoegd was

voor de pro-Duitse collaborerende bewegingen. De leider van de SD in België, Jungsclaus,

gebruikte deze bevoegdheid om zich te mengen in de politiek van de verschillende Nieuwe

orde bewegingen, onder andere in de politiek van DeVlag en die van de aan DeVlag

verbonden organisaties. Veel SD agenten waren in het Veiligheidskorps geïnfiltreerd,

waarschijnlijk met als doel een politiek betrouwbare, collaborerende opsporingsdienst te

creëeren.202

De Sipo SD had ook banden met de lokale afdeling van de Algemeene SS Vlaanderen, later

de Germaansche SS. Enkele leden van de SS, zoals Leon Cornu, werkten soms mee aan

razzia's . Net als het Veiligheidskorps van DeVlag en de Feldgendarmerie assisteerde de SS en

de Waffen SS tijdens razzia's en arrestaties. Volgens Faingnaert moesten de lokale SS

mannen ook verplicht meehelpen tijdens de arrestaties, op straffe van uitsluiting uit de

SS.203 Eén van de SS'ers die deel uitmaakte van de afdeling te Leuven speelde een belangrijke

199

L. Saerens, De Jodenjagers van de Vlaamse SS. Gewone Vlamingen. Tielt, Lannoo, 2007, p.198 200

Auditoraat Generaal, dossier DeVlag, map VI bis, dossier Verbelen Robertus, Krijgsauditoraat bij den

krijgsraad van Brussel nr III in zake van (1) Verbelen Robertus Jan Petrus nr 13155 der notitiën van 1944

inlichtingsbestelling Brussel, den 28 mei 1947 E.V./ st. Cit. 33 Verdacht Van 201

Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François,krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van

getuige Janssens Maria Cécile Germaine 9/4/1946 202





Victor, Janssens Annexe 2 Krefeld 26/6/1945 verklaring van Faignaert Ferdinand

63

rol in de Leuvense Sipo SD. René Van Avondt, een Schärfuhrer,204 lijkt srtikt genomen

binnen de post gefunctioneerd te hebben als een agent. Samen met zijn broer Raymond

was hij betrokken bij arrestaties en werkte hij mee tijdens razzia's. Zij namen ook actief deel

aan verhoren van de gearresteerde verdachten. Toch lijken ze volgens hun dossiers geen lid

geweest te zijn Sipo SD of enig andere Duitse politiediensten. Puur wettelijk gezien was de

positie van de broers Van Avondt illegaal. Ondanks alles bleven ze de hele periode lang

functioneren. Voor een medewerker van een politiebureau zonder feitelijk statuut kregen ze

een zeer grote speelruimte. Een voorbeeld van de grote handelingsvrijheid die de broers Van

Avondt had is het geval R. K. Deze vrouw werd door Van Avondt, in het gezelschap van een

Duitser, gearresteerd. Daarna werd zij verhoord over de schuilplaats van haar man, die lid

was van de partizanen205. De naam van de Duitser wordt niet vermeld. Evenmin staat er of

hij lid is van de SIPO SD, de GFP, de Feldgendarmerie. Uiteindelijk kan het ook altijd een Belg

in Duits uniform geweest zijn.

Het is opvallend dat de Leuvense Sipo SD maar één keer echt een beroep deed op leden van

het VNV voor ondersteuning tijdens hun acties. Enkel bij de actie te Tienen in de nacht van 8

op 9 augustus 1944 waren leden van het VNV in grote getallen aanwezig. Gezien het

chronische tekort aan mannen waar zowel het hele bezettingsbestuur in het algemeen en de

Duitste politiediensten, dus ook de Sipo SD, in het bijzonder onder lijdde, lijkt het vreemd

dat de Sipo SD niet alle hulpkrachten inzette waarover het kon beschikken. Maar aan de

andere kant moeten we het conflict tussen de SS en de aan haar geliëerde diensten en het

VNV in gedachten houden. Dit conflict escaleerde tijdens de bezetting steeds verder. Tegen

1944 had de relatie tussen het VNV langs één kant en de SS en haar beschermeling, de

DeVlag, langs de andere kant een kookpunt bereikt. De SS schoof het VNV aan de kant voor

de DeVlag. Het lijkt niet meer dan normaal dat deze conflicten op nationaal vlak ook zijn

weerslag hadden op de relatie tussen de Sipo SD, die in essentie een aan de SS

ondergeschikte organisatie was, en de lokale afdeling van het VNV. Het is mogelijk dat het

VNV haar leden had aangeraden om samenwerking met de Sipo SD in de mate van het

204



Victor, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Rutgeers Albert 205



Victor, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige K. R. S.

64

mogelijke te vermijden. Het is echter eveneens mogelijk dat de leiders van de Sipo SD hun

vertrouwen waren verloren in het VNV en haar leden en dat ze voor hulptroepen liever

beroep deden op politiek betrouwbaardere instellingen, lees de SS diensten. Persoonlijk vind

ik de tweede verklaring waarschijnlijker. Het Duitse bezettingsbestuur was gemakkelijker in

staat om hulp van het VNV te weigeren dan het het VNV in staat was om hulp aan de

Duitsers te weigeren. Ondanks alles bleef er altijd een symbiose bestaan tussen het Duitse

bezettingsbestuur en het VNV. De Duitse politiediensten rekenden nog steeds op de

medewerking van de VNV leden en de VNV burgemeesters. Leden van het VNV bleven

inlichtingen geven aan de Sipo SD. Het VNV langs haar kant bleef op de Duitsers rekenen om

de partij te ondersteunen. Dit was in deze periode meer dan ooit tevoren nodig. Het Nieuwe

Orde bestuur had immers elke vorm van legitimiteit verloren, zeker toen het steeds

duidelijker werd dat haar dagen geteld waren. De lokale VNV kaders moesten steeds meer

beroep doen op Duitse hulp om hun wil door te drijven.206 Leden van het VNV, in ieder geval

de broers Merckx bleven de Sipo SD helpen en hun van inlichtingen voorzien en zij bleven

mensen verklikken. Volgens Janssens kreeg de Sipo SD ook inlichtingen van VNV leden

Arthur Bogaerts, D. D., J. H., Clement Ronsmans, J. F. en Jules Van Cartenbergh.207 In

Oorlogsburgemeesters vermeldt Nico Wouters de VNV burgemeester van Sint Joris Wingene,

Hector Huybens, als informant van de Sipo SD.208 Intressant is dat deze leden, voor zover er

informatie wordt gegeven over hun positie binnen het netwerk van het VNV, op lokaal vlak

binnen het VNV een belangrijke positie hadden. Ronsmans was de VNV burgemeester van

Leefdaal209 en één van de broers Merckx was wijkleider.210 Arthur Bogaerts was

arrondissementsleider, Jules Van Cartenbergh was burgemeester van Bertem.211 Alhoewel

de Sipo SD verbonden was aan de SS, de binnenlandse concurrent van het VNV, stond ze in

de strijd tegen het verzet wel aan dezelfde kant als het VNV. Het is vanzelfsprekend dat het

VNV, als het verzet de leden van de partij aanviel, hetgeen in het Leuvense gedurende de

206

N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44, Tielt, Lannoo, 2004,p. 309. 207



Victor, krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Janssens Lambert Frans

29/6/1945 208

N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44, Tielt, Lannoo, 2004, p. 606 209

N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44, Tielt, Lannoo, 2004, p. 319. 210

http://www.verzet.org/content/view/376/ 1/ geraadpleegd op 1/5/10 211



http://www.verzet.org/content/view/376/

65

oorlog verschillende keren gebeurde,212 in de tegenaanval ging met alle middelen die tot tot

haar beschikking stonden. Samenwerking met de Sipo SD was in dit geval één van deze

middelen.

Een andere dienst die in de dossiers wordt vermeld is het NSKK. Het Nationalsozialistisches

Kraftfahrkorps (NSKK) had een kazerne te Diest. Als de Sipo SD acties uitvoerde te Diest,

zette ze leden van het NSKK in als hulptroepen. Ze verdeelden de NSKK mannen dan op in

verschillende groepen, met in elke groep een SD man.213 Daarnaast gaf de leider van de

kazerne ook informatie, die hem werd doorgespeeld door lokale collaborateurs, aan de Sipo

SD.214

In het deel over informatieverzameling kwam al duidelijk naar voor dat sommige leden van

de Rijkswacht , de "zwarte gendarmen" actief meewerkten met de Sipo SD, vooral op het

vlak van het doorgeven van voor de bezetter belangrijke informatie. Twee agenten waren

ook actief betrokken bij sommige arrestaties, Mestdagh en Weytjens. Zo waren Weytjens en

Mestdagh aanwezig toen leden van de Sipo SD Rene Natus probeerden aan te houden.215 Zij

waren ook aanwezig op de aanhouding van Germaine Melijn, een koerierster van de

partizanen en haar moeder.216

Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Janssens Lambert Frans

29/6/1945 212




Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria,copie pro justitia Déposition

de témoin 20/5/1946 getuige Faingnaert Fernand 214



Victor,verslag van de veiligheid van de staat Leuven pro justitia 3/9/1945 verklaringen van Blockx, Adams,

Janssens, Faingnaert 215

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,verslag van de veiligheid van de staat

Leuven pro justitia pv nr 1178 aanwijzer 2624 getuigenis van Natus Rene 12/9/1945 216

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,HB/ EV st.1833 krijgsauditoraat bij den

Krijgsraad van Brussel parket nr 64737 N 45 Melijn Simonne 24/6/46;

HB/ EV st.1833 krijgsauditoraat bij den Krijgsraad van Brussel parket nr 64737 N 45 verklaring Melijn

Germaine 24/6/46

66

2.3.7 Verhoorpraktijken en mishandelingen door de Leuvense Sipo SD

Zoals bij alle politiediensten werden ook bij de Sipo SD de arrestanten door de agenten

verhoord. De methoden die ze tijdens deze verhoren hanteerden waren natuurlijk zwaar

beïnvloed door de nazi ontstaanscontext van deze politiedienst. Verhoren en

mishandelingen zijn bij de Sipo SD sterk verbonden.

De meeste mannen en vrouwen die verhoord werden door de Duitse agenten en hun

Belgische medewerkers werden geslagen om hun te laten praten. Sommigen werden echter

zwaarder mishandeld. Mishandelingen waren door de Sipo SD toegestaan onder de noemer

"verscherpt verhoor". Er waren enkel regels bij deze verscherpte verhoren. De voorschriften

van het "verscherpt verhoor worden uitgelegd in een geheime richtlijn van de RSHA van

12/6/1942.

1) Verschaerfte Vernehmung was enkel toegelaten als er op basis van het

onderzoek verondersteld kan worden dat de verdachte die men aan het

"verscherpt verhoor" wil onderwerpen, belangrijke informatie heeft over

Rijks- of staatsvijandige activiteiten, en dat hij of zij hetgeen wat hij weet niet

wil toegeven en dat het niet door een onderzoek ontdekt kan worden.217

Het behoeft weinig woorden dat de Sipo SD agenten het lemma Rijks- of staatsvijandige

activiteiten zo wijd mogelijk interpreteerden. Maar ook bij zaken waar het vooronderzoek

weinig of geen reden laat om te vermoeden dat de verdachte iets met deze activiteiten te

maken had, werden de gearresteerde mannen en vrouwen mishandeld door de Sipo SD

agenten en hun medewerkers.

2) Verscherpte verhoren mogen normaal enkel toegepast worden op

"communisten, marxisten, Bijbelnavorsers, saboteurs, terroristen, leden van

verzetsbewegingen, in valscherm neergelaten agenten, "asocialen" Poolse of

217



Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel,p.11

67

Sovjetrussische werkweigeraars of landlopers"218. Voor anderen moet de

toestemming gevraagd worden.

Net als bij de vorige voorwaarde vielen sommige van de mishandelde personen niet onder

één van de boven omschreven categoriën. Zo werden mensen die gewoon onderdak hadden

gegeven aan leden van de gewapende partizanen soms mishandeld om hun de namen van

de daar ondergedoken partizanen te doen verraden. Nooit werd er in welke bron dan ook

vermelding gemaakt van een aanvraag aan een hogere autoriteit voor toestemming om over

te gaan tot een verscherpt verhoor van een verdachte.

3) Verscherpt verhoor mag niet toegepast worden om de verdachte tot

toegevingen te doen over strafbare feiten die hij zelf heeft begaan. Eveneens

mag het niet toegepast worden op personen die tijdelijk tot de beschikking

van de Sipo SD gesteld werden door het gerecht "met het oog op verdere

opzoekingen"219.

Deze regel werd met, waarschijnlijk niet verrassende, regelmaat door de Leuvense Sipo SD

met de voeten getreden. Het tegendeel was eerder de regel. Als de Leuvense Sipo SD

agenten een verdachte aan mishandelingen onderwierpen was het quasi altijd voornamelijk

om hem bekentenissen over door hem persoonlijk begane strafbare feiten af te dwingen.

Vaak vroegen de Sipo SD agenten wel naar hun contactpersonen en andere mannen en

vrouwen in hun organisaties, maar informatie over de activiteiten van anderen lijkt vaak op

de tweede plaats te komen tijdens de verscherpte verhoren. Ook gevangen die de Sipo SD

tijdelijk in handen kreeg van het Belgische gerecht werden soms mishandeld.

4) Verscherpt verhoor kon bestaan, afhankelijk van de zaak, uit:

218



Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel,p.11 219



Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel,p.11

68

"Eenvoudigste verzorging (water en brood), plankebed, donkere cel, verbod

te slapen, uitputtingsoefeningen, maar ook in het toebrengen van stokslagen

(bij meer dan 20 stokslagen moet een geneesheer bijgeroepen worden)."220

De Sipo SD agenten gingen in hun verscherpte verhoren veel verder dan de boven

omschreven mishandelingen. Ook de agenten uit de Nebenstelle Leuven lijken een aantal

vaste martelingen te volgen. De meest populaire methode van martelen onder de agenten

was hun slachtoffer, deels of volledig ontkleed, dwingen met hun buik op een kleine kruk te

gaan liggen waarna de agenten hem of haar over het hele lichaam sloegen.221 Een andere

marteling waar de Sipo SD Leuven gebruik van maakte was de slachtoffers onderdompelen

in een bad met ijskoud water. Hier maakten de Sipo SD agenten minstens een aantal keer

gebruik van.222 Verder hingen ze hun slachtoffers ook soms aan een katrol, waarna ze hem of

haar sloegen met matrakken en zwepen.223 Over de aanwezigheid van een dokter tijdens

deze mishandelingen wordt nooit enig gewag gemaakt. Nochthans bleef het tijdens

mishandelingen zelden bij twintig stokslagen. Deze mishandelingen gebeurden meestal over

de loop van verschillende verhoren. In het begin van hun verhoor werd de gearresteerden

gevraagd om te bekennen. Indien zij dit weigerden, werden zij vervolgens geslagen. Na

afloop van het "verscherpt verhoor" werd hun dan opnieuw gevraagd om te bekennen. Als

ze weer weigerden begon alles weer van vooraf aan. Gevangenen werden tijdens hun

ondervragingen soms geconfronteerd met andere gevangenen, die ook betrokken waren bij

de zaak.224

220



Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel,p.11 221



Victor, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Borremans Joseph 222


terechtzitting; bijkomende stukken, krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Leuven stukken bijgevoegd na de

terechtzitting Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Leuven pv nr 508115/10/1945 Tastenoye

Jan Baptiste Julius 223



Victor, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven pj Verhoor van getuige Borremans Joseph 224


Rijkswacht krijgsaudit bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Jennes Louisa

69

Er wordt nog andere regel vernoemd in het werk van Van Eetvelde. Volgens deze regel

mochten de agenten die de arrestatie uitvoerden niet aanwezig zijn bij het verhoor.225 De

reden voor deze regel is mij onbekend. Ook deze regel werd echter koudweg genegeerd. De

arresterende agenten namen regelmatig zelf het verhoor af. In Leuven namen de verhoren

plaats in het kantoor van de Sipo SD in de Vital de Costerstraat , in het kantoor van de

Leopoldstraat of in het concentratiekamp Breendonk. Gobyn vermeldt dat een verscherpt

verhoor technich gezien enkel mocht plaatsvinden in Breendonk.226

Een goed voorbeeld van een "verscherpt verhoor" is dat van Louisa Jennes en haar dochter

Maria Engelborghs, een voorbeeld dat ik al eerder heb aangehaald. Zij waren gearresteerd in

de nacht van 1 op 2 augustus 1944 door de Sipo SD voor het herbergen van onderduikers. De

Duitsers waren dit te weten gekomen van een gevangen genomen verzetsman genaamd A..

Tijdens de inval kwam het tot een vuurgevecht tussen de Duitse agenten epn twee

partizanen die zich die nacht in het huis van Lousia Jennes bevonden. Toen de partizanen

probeerden te vluchten werden zij allebei geraakt. Eén van hen, Jean Wouters, stierf ter

plekke aan zijn verwondingen. De vrouwen werden gearresteerd door een groep van Sipo SD

agenten en leden van het Veiligheidskorps. Aanwezig waren onder andere René Van Avondt,

Lambert Janssens, Fernand Faingnaert en M. A.. Zij werden gedwongen om met hun handen

in de lucht te gaan staan, met hun gezicht tegen de muur. Zo moesten zij eerst een tijdlang

wachten. Daarna werd Louisa Jennes op een stoel gezet en werd ze met haar handen

vastgebonden aan de stoel, waarna ze werd geslagen. Daarna volgende een andere

mishandeling, ze moest met haar buik op een stoel gaan liggen waarna ze door de agenten

Janssens, Faingnaert en Van Avondt op haar rug en achterste werd geslagen. Daarna werd zij

ondergedompeld in een kuip ijskoud water. Haar dochter onderging dezelfde

mishandelingen. De twee vrouwen werden verschillende keren ondervraagd en mishandeld.

Ook hier wordt er niets vermeld over een dokter die aanwezig zou zijn tijdens het verhoor.

Tijdens één van deze verhoren werd Maria Engelborghs geconfronteerd met M. A., de door

225

R. Van Eetvelde, De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD) Aussendienststelle Antwerpen Het

politionele repertoire van een lokale Duitse politiedienst in bezet België, in:

<http://www.cegesoma.be/docs/media/chtp_beg/chtp_19/004_VanEeetvelde.pdf >,geraadpleegd op 6/3/2010 p.

159

226


1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p. 65.

http://www.cegesoma.be/docs/media/chtp_beg/chtp_19/004_VanEeetvelde.pdf

70

de Duitsers gevangengenomen partizaan die was doorgeslaan en hun had verklikt. A. raadde

haar aan om Van Dessel, de ontsnapte partizaan waar de Duitsers en A. geen informatie over

hadden, te verklikken.227 Het confronteren van gevangen met gevangengenomen

verzetsmannen die over waren gelopen naar de Duitse kamp kwam soms voor. Zij namen

dan deel aan het verhoor van de mannen en vrouwen die zij verklikt hadden.

2.3.8 Andere misdaden

Diefstal lijkt endemisch geweest te zijn bij de Sipo SD Leuven. Regelmatig werd door zowel

Duitse228 als Vlaamse agenten zaken gestolen tijdens huiszoekingen. Maar vooral de Vlaamse

agenten lijken zich hieraan bezondigd te hebben. Meestal nam men gewoon spullen mee

van de mannen en vrouwen die zij arresteerden. Als er geld aanwezig was tijdens een

huiszoeking werd dit vaak meegenomen. Andere spullen die vaak gestolen werden waren

radio's229, eten230 en voertuigen zoals motors231, fietsen232 en auto's.233 Agenten werden

hiervoor slechts zelden op de vingers getikt. Zo stalen agenten en medewerkers van de Sipo

SD tijdens de eerste razzia te Meensel Kiezegem een auto, een motorbatterij, 10 bussen

227


Rijkswacht krijgsaudit bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Jennes Louisa 228



Victor, verslag van de veiligheid van de staat RP TP Leuven pv nr 2215 indicateur 3188/45 verhoor van Janssens

Lambert 30/8/1945 229



Victor,compagnie Leuven district Tienen brigade Boutersem 17/11/1944 getuigenis Delmon Karel 230



Victor,brief van Emile Vanhoutvin aan de auditeur van 19/7/45 231



Victor, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Van Obbergen Maria 232



Victor, Rijkswacht compagnie Leuven district Tienen brigade Boutersem 17/10/1944 getuigenis Delmon Karel 233



Victor, verslag van de Veiligheid van den staat nr 2081 ind 3189/45 30/8/1945 getuigenis van dokter Smekens

71

benzine, 11 liter olie, een wisselwiel, een autopomp en een fiestpomp.234 In een ander geval

namen Van Avondt en een man in een grijs uniform vier kostuums, een hoop linnen, een

fiets en een schrijfmachine mee. De schrijfmachine werd daarna gebruikt op het kantoor van

de SS in de Leopoldstraat.235

In één geval lijkt de diefstal een meer systematisch en organiseerd karakter te krijgen. Jan

Van Roosendael, een medewerker van de Sipo SD Leuven, ontwikkelde een methode om

geld, eten en luxeartikelen zoals tabak van zijn slachtoffers af te persen. Hij was een

verklikker voor de Sipo SD en werkte ook actief mee aan razzia's en arrestaties die werden

uitgevoerd door de Duitse politiediensten. Kort na de aanhoudingen keerde hij dan terug

naar de huizen van de gearresteerde mensen, waar hij hun familie vroeg om aan hem geld,

eten, etc. mee te geven zodat hij deze spullen aan hun gevangen familielid zou kunnen

geven.236 Natuurlijk was dit allemaal op vraag van dit gevangengenomen familielid. In

sommige gevallen dreigde hij ook met zijn wapen.237 Geen van deze spullen lijken ooit de

gevangen bereikt te hebben. Hoogstwaarschijnlijk stak Van Roosendael alles in eigen zak.

Deze hypothese wordt versterkt door een getuigenis van de Duitse agent Heinrich

Cuypers.238 Na een tijd zijn de Duitse agenten achter de handel van Van Roosendael

gekomen en had zijn superieur, Kriminalsekretar Wilhelm Paulsen, hem hievoor op zijn

vingers getikt. Over eventuele andere onderzoeken naar of disciplinaire straffen vanwege

het gedrag van Van Roosendael staat er niks in de strafdossiers. Het is mogelijk dat de

Belgische krijgsraad slechts weinig intresse had voor de disciplinaire maatregelen die werden

getroffen door de Duitse politiediensten vanwege misdaden van hun eigen agenten. Maar

dit is weinig waarschijnlijk in dit geval. Een Belgische onderdaan had gebruik gemaakt van

zijn functie binnen en banden met de Sipo SD om onder valse voorwendselen zaken te stelen

234



Victor, lijst van gestolen voorwerpen door dokter Goyen 235

Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Verhoor

van getuige Creffier Victorina 236

Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria, krijgsauditoraat bij de

krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Van Hoof Francisca 13/5/1946


krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Albety Cesar Jozefus 18/4/1946 237


krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Van Hoof Francisca 13/5/1946 238

Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria,verslag van de Veiligheid van

de staat nr 2751 ind 3274 9/12/1946getuigenis Heinz Cuypers

72

van andere Belgische onderdanen, wiens familileden in de meeste gevallen verklikt en

gearresteerd waren door diezelfde Belgische onderdaan. Waarschijnlijker is dat het de

Duitsers gewoon niet echt veel kon schelen.

Een zwaarder wegend misdrijf is een beschuldiging van een poging tot verkrachting van

Martia Engelborghs tegen één van de broers Van Avondt. Ook dit valt binnen het geval van

de razzia te Tildonk en de arrestatie en mishandeling van Louisa Jennes en haar dochter,

Maria Engelborghs. Van Avondt en Janssens zouden Maria Engelborghs tijdens de

huiszoeking meegevoerd hebben naar haar kamer waar zij, of in elk geval Van Avondt, haar

probeerden te verkrachten. Volgens haar getuigenis stond Van Avondt met zijn broek op zijn

enkels voor haar. Zij zouden zijn tegengehouden door een Duitse officier die haar

geschreeuw had gehoord. Volgens haar verklaring waagde Van Avondt een tweede poging

toen ze gevangen zat in het bureau van de Sipo SD in de Vital De Costerstraat. Ook toen

werd hij tegengehouden toen Janssens in het gezelschap van Maria Huyghens de kamer

binnenkwam.239 Er waren geen andere getuigen van de pogingen tot verkrachting dan Maria

Engelborghs en haar moeder. De broers Van Avondt werden nooit door het Belgische

gerecht gevat en zijn dus bij verstek veroordeeld, waardoor er niet al te diep op de zaak is

ingegaan. Dit maakt het moeilijk om te zeggen of deze getuigenis volledig op de waarheid

berust. Maria Engelborghs en haar moeder waren immers zwaar mishandeld geweest door

de Sipo SD agenten en hadden dus reden om ze zwaar gestraft te willen zien. Maar er is een

opvallend element dat we hierbij ook in overweging moeten nemen. Beide broers Van

Avondt waren volgens het inlichtingsbulletijn dat over hen was opgesteld al eens eerder

veroordeeld voor schending van de eerbaarheid van een minderjarige.240 In elk geval meen

ik dat, indien er geen sprake is van een poging tot verkrachting, men in elk geval moet

spreken van het dreigen met verkrachting van Maria Engelborghs om haar of haar moeder te

doen praten.

239

Auditoraat Generaal, dossier Huygens Madeleine, krijgsraad van Brussel zetelende te Brussel Vlaamsche

kamer pro justitia proces verbaal der openbare zitting 28/2/45 de heer krijgsauditeur tegen Huygens Maria annex

getuigen Engelborghs Maria 240



Victor, Janssens Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn over René Van

Avondt Kessel-loo 21/1/1945

73

Verder smokkelden Richard Delannoyer, zijn broer Seraphin en Victor Hardiquest, volgens

een verklaring van Richard Delanoyer zelf, suiker, met medeweten van mensen in de Tiense

fabriek. Hardiquest vervoerde suiker en mocht tijdens het transport zijn part uitkiezen, dat

hij dan verkocht aan onder andere, de broers Delanoyer, die het op hun beurt dan weer

doorverkochten.241 Of dit ook echt zo was is twijfelachtig. Het is mogelijk dat Delanoyer, die

tijdens de oorlog ontslaan werd en daarna werkte als chauffeur bij de Sipo SD, loog over

waar hij zijn geld vandaan haalde.

2.4 Vlaamse medewerkers

Een eerste categorie van medewerkers waren de agenten en de vaste medewerkers bij de

Sipo SD. In dit geval gaat het om de vertalers in dienst van de Sipo SD, namelijk Frans

Lambert Janssens, Fernand Faingnaert en Victor Hardiquest. Als vertalers waren zij vaak

aanwezig op arrestaties, razzia's en verhoren. Maar naast hun taak als tolk lijken ze ook op te

treden als volwaardige agenten. In vele gevallen voerden zij zelf arrestaties uit. Andere

mannen in dienst van de Sipo SD Nebenstelle Leuven waren Edmond Van Daele, werkzaam

in het bureau in de Vital De Costerstraat als portier, en Richard Delanoyer die er werkte als

chaufeur. Ook zij waren regelmatig betrokken bij acties van de Duitse politiediensten.242 243

Een tweede groep trad wel regelmatig op naast de Sipo SD op arrestaties en razzia's maar

deze mannen waren geen lid. Dit waren eerst en vooral Van Avondt René en Raymond die

op zeer regelmatige basis samenwerkten. Daarnaast waren er meer occasionele

medewerkers: Gerard Paenhuysen, Léon Cornu, Dierickx Henri, Willem Paenhuysen en de

zwarte gendarmen Albert Mestdagh en Jan Weytjens. Er waren ook er een reeks éénmalige

241

Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, uitreksel

uit de minuten berustende ter griffie der rechtbank van eerste aanleg zittinghoudende te Leuven 26/9/44 verhoor

van betichte Delanoyer Richard 242



Victor, verslag van de Veiligheid van den staat nr 2081 ind 3189/45 30/8/1945 getuigenis van dokter Smekens 243



Delanoyer

74

medewerkers: Albert Beelen, Marcel Ponsaert, Gustaaf Clement, Robert Poot, Jan Claes,

Louis Paenhuysen en Herman Saen.

Een derde groep waren de verklikkers.Hoewel deze personen vaak de verschillende Duitse

inlichtingsdiensten hielpen, namen ze in de meeste gevallen niet actief deel aan de

arrestaties. Ronsmans Clement, Jan Van Roosendael, François, Boffé en George Caspers

vallen onder deze categorie.

2.4.1 Biografiën

De biografiën worden beperkt tot de belangrijkste medewerkers van de Sipo SD Leuven:

Faingnaert, Janssens en Hardiquest, Van Daele en Delanoyer en ten slotte de broers Van

Avondt. De Duitse agenten worden uitvoerig behandeld in een later deel.

Emiel Van Thielen's biografie geef ik hier niet, hiervoor verwijs ik naar de thesis van Van

Eetvelde over de Aussendienststelle Antwerpen.244

2.4.1.1. Fernand Faingnaert

Faingnaert werd geboren te Vorst op 10/121/1921 en woonde te Herent. Hij was ongehuwd

en was student.245 Faingnaert had een blanco strafblad.246

In de zomer van 1941 begon Faingnaert als vertaler te werken bij de Kommandantur.

244



p.111-113 245



Victor, Gemeente Herent rechterlijke politie proces verbaal staat van inlichtingen over Fernand Faingnaert

Herent 20/7/1945 246



Victor, Janssens Gemeente Herent rechterlijke politie proces verbaal staat van inlichtingen over Fernand

Faingnaert Herent 20/7/1945

75

Volgens zijn eigen verklaring was dit vooral omdat zijn vader wou dat hij ook iets bijdroeg tot

het huishouden en omdat hij zijn kennis van het Duits wou uitbreiden. Hij werkte er van 8.30

tot 18.30. Nadat hij op de Kommandantur begon te werken contacteerde het lokale hoofd

van DeVlag hem om te vragen of hij geen lid wou worden. Deze man wist hem te overtuigen.

Op de Feldkommandantur raakte hij in contact met de Feldgendarmerie en al snel begon hij

ook voor hen te werken. Faingnaert beweert dat hij een lid van de SS kende en dat deze had

hem al verschillende keren had voorgesteld om lid te worden van de SS. Volgens zijn eigen

bewering trad Faingnaert echter pas toe nadat men het hem op de Feldkommandantur

verplichte als hij zijn job wilde houden. In oktober 1943 sloot hij zich aan bij de Algemeene

SS Vlaanderen247 Kort daarna begon hij te werken bij de Feldgendarmerie. Daar werkte hij

als vertaler.248 Faingnaert kon Frans, Nederlands en Duits spreken.249

Toen er eind 1943 een speciaal kommando van de Sipo SD uit Brussel kwam, in reactie op de

vele aanslagen die het verzet, en dan voornamelijk de gewapende partizanen, pleegden op

Nieuwe Orde aanhangers, sloot Faingnaert zich aan bij de Sipo SD. In februari 1944 werd hij

lid van de Sicherheitsdienst.250 Hij was lid samen met Lambert Frans Janssens en Albert

Hendrickx. Zij werkten daar als vertaler agenten. Hun taak was het opsporen en ondervragen

van weerstanders. Later werd Hendrickx overgeplaatst en vervangen door Victor Hardiquest.

Alle drie, Faingnaert, Janssens en Hardiquest, hadden de rang van Staffelman SS.251

Faingnaert zou, volgens Lambert Janssens, tevens de verantwoordelijke overste van het

Veiligheidskorps van DeVlag te Leuven zijn, aangesteld door Sipo SD. Of dit ook zo was is

247










Herent 20/7/1945 250


terechtzitting; bijkomende stukken, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van

Faingnaert Fernand 17/1/1946 251



Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Faingnaert Fernand

Raymond Louis 2/7/1945

76

niet zeker, maar het is een mogelijkheid.252 De Sicherheitsdienst was immers

verantwoordelijk voor de met de Duitsers collaborerende bewegingen binnen België. Toen

het Veiligheidskorps door DeVlag werd opgericht sloten veel SD'ers zich al snel aan bij de

nieuwe militie.

Volgens zijn eigen verklaring kreeg hij door zijn activiteiten binnen de Sipo SD zware

problemen met zijn ouders. Zijn vader zou daarom niet meer met hem hebben willen praten.

Als reden voor zijn collaboratie heeft hij het over zijn intresse voor het politiewezen en zijn

hang naar avontuur. Hij beweert dat hij na een tijd afkerig werd voor de geweldadigheid van

sommige van de andere leden van de Sipo SD. Maar tegen die tijd was hij volgens hem er al

te veel in diep geraakt en vreesde hij dat de SS hem als een verrader zou beschouwen als hij

er uit stapte en dat ze dan represailles zouden plegen.253 Faingnaert werd na de oorlog

terechtgesteld.254

2.4.1.2. Victor Hardiquest

Hardiquest Victor werd geboren te Sluizen op 3/3/1906 en woonde in Hoegaarden. Zijn

vader was Arthur Gustave Hardiquest, zijn moeder was Claes Melanie Odila.255 Hij was in de

omstreken van Leuven bekend als fietser. 256 Hardiquest was voor de oorlog veroordeeld

voor stropen en het dragen van een wapen zonder vergunning.257

252



Victor, Janssens Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Janssens Lambert

Frans 29/6/1945 253




L. Van Roy, Wonden van hun tijd, Tienen, Aqua Fortis, 2001, p.250 255


terechtzitting; bijkomende stukken, Janssens Gemeentebestuur rechterlijke politie proces verbaal

Inlichtingsbulletijn over Victor Hardiquest 28/10/1946 Hoegaarden 256

L. Van Roy, Wonden van hun tijd, Tienen, Aqua Fortis, 2001, p. 119. 257



Victor, Gemeentebestuur rechterlijke politie proces verbaal Inlichtingsbulletijn over Victor Hardiquest

28/10/1946 Hoegaarden

77

Hij kwam in contact met de Sipo SD toen hij gearresteerd werd tijdens de nacht van 17

februari 1944 toen hij met enkele anderen probeerde in te breken in de Tiense suikerfabriek.

Hij droeg toen ook een wapen waar hij geen vergunning voor had. Zijn medeplichtigen

werden veroordeeld tot 2 jaar celstraf (effectief). Hardiquest kreeg maar een

voorwaardelijke straf met een uitstel van onbepaalde duur. Hij lijkt onder een straf

uitgekomen te zijn door te beweren dat hij deel uitmaakte van de SS. Dit betekende dat hij,

als lid van een aan de Wehrmacht gelieerde beweging onder de bevoegheid van de Sipo SD

viel.258 Kort daarna nam hij dienst bij de Sipo SD, meer bepaald bij de Sicherheitsdienst. Hij

werkte daar als vertaler agent, met Janssens en Faingnaert. Tijdens zijn dienst bij de Sipo SD

was Hardiquest, samen met de andere twee vertaler agenten, betrokken bij zo goed als elke

grote actie van de Sipo SD Nebenstelle Leuven. Hij sloot zich ook aan bij de SS. Hij stond op

een lijst van beschermende leden van de Algmeene SS Vlaanderen; later de Germaansche

SS.259 En hij was geabonneerd op de SS-Man260

Toen de Duitsers en collaborateurs naar Duitsland begonnen te vluchten uit angst voor de

geallieerde opmars sloot Hardiquest zich bij hun aan. In Duitsland sloot hij zich aan bij het

Jagdverband Nord West, een commandogroep opgericht onder de beruchte Otto Skorzeny,

die werd opgericht met als doel sabotage en spionage op het nu door de geallieerden

gecontroleerde Belgische grondgebied. België was immers op dat moment vlak achter het

geallieerde front en informatie over de staat van de legers van de westelijk geallieerden was

zeer kostbaar. Hardiquest was, vanwege zijn kennis van het terrein, gelast met sabotage in

de streek van Tienen.261 Na de oorlog keerde Hardiquest terug naar Hoegaarden en leefde

daar, ondanks een terdoodveroordeling bij verstek, tot in 1961.Toen werd hij aangehouden

te Sint Amandsberg, in de buurt van Gent. De doodstraf was tegen dan al afgeschaft en

258



terechtzitting; bijkomende stukken, proces verbaal van Jans Guillaume aande centrale dienst voor documentatie

van het auditoraat generaal over de bijdragelijsten van beschermende leden Germaansche SS 27/11/1945 260


terechtzitting; bijkomende stukken, proces verbaal van Jans Guillaume aande centrale dienst voor documentatie

van het auditoraat generaal over lijst abonnementen op blad de SS man 15/1/1946 261


terechtzitting; bijkomende stukken, Krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven doc lijsten n°75 procesverbaal

van Florimond Lox overgemaakt aan kabinet II not 664/44 over Hardiquest's activiteit bij Jagdverband Nord

West 2/2/46

78

Hardiquest's veroordeling werd omgezet naar levenslang. Hij stierf in 1971 in de

gevangenis262

2.4.1.3 Lambert François Janssens

Lambert Janssens was, net als Fernand Faingnaert, gedurende de hele periode waarbinnen

de Nebenstelle te Leuven actief was, werkzaam bij de Sipo SD.

Hij werd geboren op 26 juli 1919 te Leuven en dit was ook zijn woonplaats. Zijn beroep was

haarkapper. Zijn vader was Lambert Gustave Janssens en zijn moeder Marie Louise

Alexandrine Hougaerts.263 Hij had twee zussen, Marie Cecile Germaine en Marie, die samen

met hun echtegenoten, Frans Boffé en Richard Delanoyer, net als hun broer betrokken

raakten in de collaboratie. Ook zij werden in verband gebracht met de Sipo SD Leuven.

Richard Delanoyer werkte er, al dan niet verplicht als chauffeur terwijl Frans Boffé

beschuldigd werd van verklikking aan zowel de Sipo SD Leuven als aan Robert Verbelen's

Veiligheidskorps.264 Janssens was ongehuwd, maar hij had een relatie met Maria Huygens,

eveneens betrokken bij de zaken rond de Sipo SD Nebenstelle Leuven.265 Hij had een blanco

strafblad.266 Volgens het inlichtingsbulletijn kon hij goed lezen en schrijven, wat

waarschijnlijk betekent dat hij enig onderwijs had genoten. Hij sprak Vlaams, Frans en

Duits.267

262




Victor, Stad Leuven rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Lambert Janssens Leuven

21/10/1944 264

Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces

verbaal van verhoor van Mirjolet François 8/4/1946

Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, conclusies

voor: Richard Delanoyer, betichte tegen: het Openbaar Ministerie Leuven 27/3/44 getekend Richard Delanoyer 265

Auditoraat Generaal, dossier Huygens Madeleine, krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal

van verhoor van Kympers Jean Batiste Marguerite Leopold 9/2/45 266




21/10/1944 267



79

Al voor de oorlog had Janssens banden met Nieuwe Orde organisaties. Als student was hij lid

geweest van het AVNJ (Algemeen Vlaams Nationaal Jeugdverbond), de jeugdorganisatie van

het VNV, die zich later net als haar moederpartij in de collaboratie engageerde.268 Hij

beweert echter dat hij slechts enkele weken van deze vereniging lid was, en dat hij daarna

nooit meer lid was van een politieke beweging.269 Toch lijkt het erop dat hij actief bleef

binnen de VNV jeugdbeweging. Hij werd de leider van het NSJV (Nationaal-socialistisch

Jeugdverbond, de opvolger van het AVNJ) in Leuven.270 Ook het deel van Janssens' bewering

dat hij daarna nooit meer lid was van een politieke vereniging lijkt niet te kloppen. Hij werd

al vroeg lid van de SS, al in september 1941. Hij wordt vermeld als FKman, met als rang SS-

man, lid van Storm 14/1 SS Standard op 1/9/41.271 De Storm 14/1 was de Storm Leuven. Hij

lijkt ook lid geweest te zijn van het VNV zelf, aangezien hij volgens een verslag van de

staatsveiligheid zeer actief was binnen het VNV. 272 Janssens wordt vermeld op een leden

lijst van de Dietsche Militie/Zwarte Brigade.273 Aangezien hij rond de periode van 1941 lid

werd van de SS en dubbel lidmaatschap van de SS en het VNV verboden was door het

VNV274, kunnen we ervan uit gaan dat Janssens op een bepaald moment overstapte naar het

meer radicale deel van de collaborerende bewegingen in België zoals DeVlag. Hij stond op de


21/10/1944 268



Victor, verslag van de veiligheid van de staat rechterlijke politie TB Brussel pv nr 7260/45 9/7/1945 aanklacht

tegen en verklaring van Janssens Lambert François 269



Victor, Verslag van de veiligheid van de staat rechterlijke politie TB Brussel pv nr 7260/45 9/7/1945 aanklacht

tegen en verklaring van Janssens Lambert François 270



Victor, verslag van de Veiligheid van den staat RP TP Leuven pro justitia pv nr 2043 aanwijzer 2920/45

27/8/1945 271



Victor, proces verbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor de documentatie auditoraat generaal over

een lijst gevonden op bureau legioen Vlaanderen 28/2/1945 272



Victor, ministerie van justitie veiligheid van de staat TP Leuven pv nr 41 verslag van Henri Pennickx aan Braem

Louis bij de veiligheid van de staat 20/10/1945 273



Victor, proces verbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het Auditoraat Generaal

over de ledenlijsten van de DMZB 19/7/45 274

B. De Wever Greep naar de macht

in:http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0074.php geraadpleegd op 20/4/2010

http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0074.php

80

ledenlijst van DeVlag, onder stamnummer 22966.275 Tijdens de bezetting werkte hij een tijd

als bediende bij de Nationale Landbouw en Voedingscorporatie, een door de Duitsers

opgerichte corporatie waar alle landbouw- en voedingsbedrijven verplicht lid van moesten

zijn en voedsel aan moesten

leveren.276 277 Volgens Janssens zelf kwam hij bij de Duitse politiediensten terecht via de

Arbeidsambt. Hij verklaart dat hij eind 1942, begin 1943 naar de Arbeidsambt ging om werk

te zoeken. Vanwege zijn talenkennis werd hij benoemd tot vertaler op een bureau dat afhing

van de Feldkommandantur. Op deze manier werd hij vertaler op de Feldkommandantur,

waar hij dan in contact kwam met de Duitse politiediensten.278 Janssens werkte als

hulpvertaler voor SD Leuven vanaf 15 december 1943 en als vertaler vanaf 1 februari

1944.279Hij was als vertaler aanwezig bij bij arrestaties 280 en bij verhoren.281 Toen de

Duitsers in het begin van september 1944 Leuven evacueerden vanwege de geallieerde

opmars vluchtte Janssens naar Duitsland. Hij werd later opgepakt en werd te Leuven tot de

doostraf veroordeeld. Lambert Frans Janssens werd terechtgesteld.282

275


terechtzitting; bijkomende stukken, proces verbaal Jans Guillaume aan het Auditoraat Generaal centrale dienst

voor documentatie over de ledenlijsten van Devlag 28/11/1945 276



Victor, proces verbaal van Jans Guillaume commisaris aan de centrale dienst voor documentatie auditoraat

generaal over de lijst van op bureau legioen Vlaanderen 28/2/1945 277


in:http://www.dbnl.org/tekst/jacq003belg01_01/jacq003belg01_01_0017.php geraadpleegd op 17/4/10 278



Victor, Proces verbaal van verhoor van Janssens Lambert François 25/6/1945 279



Victor, verslag van de veiligheid van den staat RP TP Leuven pv nr 2368 20/9/1945 verklaring van Lambert

Frans Janssens 280



Victor, verslag van de veiligheid van den staat RP TP Leuven pv nr 2378 19/9/1945 verklaring van Lambert

Frans Janssens 281



Victor, verslag van de veiligheid van den staat RP TP Leuven pv nr 2370 20/9/1945 getuigenissen Cnops

Ludovica en Johanna, verklaring van Lambert Frans Janssens 282

L. Van Roy, Wonden van hun tijd, Tienen, Aqua Fortis, 2001, p.250

http://www.dbnl.org/tekst/jacq003belg01_01/jacq003belg01_01_0017.php

81

2.4.1.4 Edmond Philemon Van Daele Edmond

Edmond Vandaele was één van de werknemers van de Sipo SD Nebenstelle. Hij werkte er als

bewaker en portier op het kantoor van de Sipo SD Leuven in het huis van notaris Rooman in

de Vital de Costerstraat. Als portier was zijn taak de namen op te schrijven, mensen aan te

melden en naar boven te leiden. Hij was ook aanwezig op verschillende van de acties van de

Sipo SD.

Hij werd geboren te St. Amandsberg op 15/12/1906. Zijn vader was Pierre Frans Van Daele,

zijn moeder Roels Coralie. Hij woonde te Oplinter in de Stockstraat. Zijn beroep was

oorspronkelijk bediende.283 Hij was getrouwd met Vanberwaer Helena, een

onderwijzeres,284 met wie hij vier kinderen had, geboren in 1933, 1934, 1936 en in 1940.285

In de zomer van 1942 werd hij lid van het VNV, Zwarte Brigade en Fabriekswacht. Hij

beweerde geen lid te zijn geweest van de Germaansche SS, maar hij geeft wel toe dat hij

aanvraag had gedaan om lid te worden, en verklaarde dat hij, indien de bezetting langer had

geduurd, zich waarschijnlijk inderdaad bij de Germaansche SS zou hebben aangesloten. Hij

moest eerst 6 maanden op proef voor hij werd aangenomen.286 Faingnaert beweert echter

dat Vandaele wel bij de SS aangesloten was. Dit lijkt erg waarschijnlijk aangezien Vandaele in

dienst was van een SS politiedienst, en dus door de agenten daar als politiek betrouwbaar

moet beschouwd zijn. Hij sloot zich tijdens de oorlog aan bij de Wachtbrigade.287 In juni-juli

1944 werd hem gevraagd dienst te doen als portier bij de SD in de Vital De Costerstraat te

283

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond,

Gemeentebestuur van oplinter rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Edmond Van Daele

12/7/1945 284


Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Van Daele Edmond 11/10/1945 285



12/7/1945 286




terechtzitting; bijkomende stukken,verslag van de veiligheid van den staat OP TP Tongeren pv nr 5172

aanwijzer 7266 verslag over lijst van voorwerpen gevonden in de kadettenschool van de Vlaamse wachtbrigade

te St.Truiden 2/2/1946

82

Leuven. In augustus '44 vluchte hij naar Duitsland en werkte daar een tijd als

schrijnwerker.288

2.4.1.5 Richard Delanoyer

Richard Delanoyer werd geboren te Leuven op 19/4/1906 als zoon van Henri Delanoyer en

Dekleyn Catherine. Hij woonde te Leuven in de Bondgenotenlaan 17. Hij was getrouwd met

Marie Cecile Janssens. Delanoyer sprak beide landstalen. Hij gaf als beroep handelaar op.289

Voordat hij bij de Sipo SD werkte, baatte hij samen met zijn vrouw een winkel van Delhaize

uit, maar hij werd door Delhaize ontslaan vanwege zijn Nieuwe Orde sympathiëen.290

Delanoyer verklaarde dat hij vanaf eind 1943 actief was als autobestuurder bij de

Gestapo.291 Hij geeft wel toe dat af en toe chauffeur was op bevel van de Gestapo maar hij

ontkent lid te zijn geweest van de Duits politiediensten.292 Volgens een bijgevoegd

psychologisch rapport was zijn vader alcoholicus en leden verscheiden leden van zijn familie

aan geestesziekten. Delanoyer zelf werd ook omschreven als slechts deels verantwoordelijk

te houden voor zijn eigen daden.293 Hij was gedurende de oorlog lid van de Germaansche SS,

en moet toegetreden zijn ten laatste in 1944. Delanoyer komt immers voor op lijst van

beschermende leden van de Germaansche SS van 1944 die toegevoegd waren aan storm

14/1, de storm Leuven.294

288



Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, Stad

Leuven rechterlijke politie proces-verbaal Inlichtingsbulletijn over Richard Delanoyer 1-2 datum onvolledig 290


Rijkswacht compagnie Leuven district Vilvoorde brigade Wolvertem proces verbaal nr 286 getuigenis van

Rosier Gustaaf 1/3/1945 291

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh, compagnie Leuven district Leuven brigade

Leuven opsporingsdienst pv nr 348 stuk 19 verklaring Richard Delanoyer 28/9/1944 292


Delannoyer conclusies voor: Richard Delanoyer, betichte tegen: het Openbaar Ministerie Leuven 27/3/44

getekend Richard Delanoyer 293

Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, nota

voor Delanoyer Richard tegen het openbaar ministerie Psychologisch onderzoek Delanoyer 294

Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, proces

verbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het Auditoraat Generaal over de

bijdragelijsten beschermende leden Germaansche SS 27/11/1945

83

2.4.1.6 Raymond Van Avondt

Raymond Van Avondt werd geboren op30/8/1916 te Wespelaar. Hij woonde in Kessel-Loo in

de Boulevardstraat 10. 295Zijn vader was Edmond Antoon Van Avondt, zijn moeder was

Virginie Vloebergh.296

Net als zijn broer René werkte hij bij de Sipo SD als agent zonder echter benoemd te zijn als

agent of enige officiele functie te houden binnen de Sipo SD. Hij was aangesloten bij de

Algemeene SS Vlaanderen, later de Germaansche SS. Hij hield de rang van SS Sturmmann.297

Volgens een politieverslag was Raymondt Van Avondt één van de eersten bij de SS afdeling

Vlaanderen.298 Hij vertrok naar het Oostfront op 11/8/1941.299 Hij raakte gewond aan het

Oostfront. Hierna werd hij gedemobiliseerd en keerde hij terug naar België. Van Avondt was

lid van het VNV300 en stond op de ledenlijst van DM ZB.301 Hij was een lid van DeVlag en

stond in contact met leden van het Veiligheidskorps van DeVlag.302 Hij werkte in 1944

regelmatig mee aan acties van de Leuvense Sipo SD. Van Avondt was vaak betrokken bij

295


terechtzitting; bijkomende stukken,Dossier IV verslag van de veiligheid van den staat TB Brussel pv nr

36908/46 verslag over Raymondt Van Avondt 24/1/1946 296



Victor, Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn Kessel-loo over Raymondt

Van Avondt 24/1/1945 297



Victor, proces verbaal Florimond Lox substituut van den krijgsauditeur te Leuven 25/7/1945 298



Victor, gemeente Kessel Loo Brabant politie nr 60 verslag over Raymondt Van Avondt 25/01/45 299


terechtzitting; bijkomende stukken, verslag van de veiligheid van den staat TB Brussel pv nr 36908/46 verslag

over Raymondt Van Avondt 24/1/1946 300



Victor, gemeente Kessel Loo Brabant politie pv nr 60 verslag over Raymondt Van Avondt 25/01/45 301



Victor, proces verbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het Auditoraat Generaal

over de ledenlijsten van de DM ZB 19/7/1945 302



Victor, gemeente Kessel Loo Brabant politie pv nr 60 verslag over Raymondt Van Avondt 25/01/45

84

aanhoudingen en hij was daarbij steeds gewapend.303 Volgens verklaringen van andere

aanwezigen was hij degene die tijdens de razzia te Tildonk Jean Baptiste Wouters neerschoot

toen deze probeerde te vluchten.304 Volgens een getuige was Raymond ook aanwezig op een

grote razzia tegen het verzet en ondergedoken Russen in Limburg. Men had in Limburg om

versterkingen van andere posten gevraagd. Van Avondt voerde de groep uit Leuven aan.305

Toen de geallieerden naderden vluchtte hij samen met zijn broer naar Duitsland.

2.4.1.7 René Karel Van Avondt

René Van Avondt werd geboren op 21/02/1919 te Wespelaar en woonde te Kessel Loo op

het Martelarenplein nr. 177. Hij was getrouwd met Marie Felice Louise Podoor. Ze hadden

geen kinderen. Hij was bediende.306

Hij werkte net als zijn broer Raymond, onder hetzelfde statuut bij de Sipo SD Leuven. Hij

maakte deel uit van de SS Standarte Flanders, hij was Führer des Truppes.307 Volgens en

verslag van de veiligheid van de staat was hij tijdens de bezetting een lid van de Gestapo en

werkte hij op de Kreiskommandantur.308 De term Gestapo zal hier waarschijnlijk gebruikt

geweest zijn als pars pro toto voor de Duitse politiediensten. Hij was eveneens lid van de

303






Victor, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van getuige Jennes Louisa 1/8/1945,

Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Haacht pv nr 2270 getuigenissen over inval agenten

leuven op begrafenis Jean Baptiste Wouters 4/11/1945 305



Victor, Afschrift orgineel bij kabinet IV Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor

van Dottermans Leonard August 10/10/1945 306



Victor, Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn over René Van Avondt

Kessel-loo 21/1/1945 307


terechtzitting; bijkomende stukken,verslag van de veiligheid van den staat TB Brussel pv nr 36908/46 verslag

over René Van Avondt 24/1/1946 308


terechtzitting; bijkomende stukken,verslag van de veiligheid van den staat TB Brussel pv nr 495 verslag over

RenéVan Avondt 24/9/1946

85

DeVlag cel Leuven.309 Net als zijn broer werkte hij vaak mee met de Sipo SD. Hij was

aanwezig op vele arrestaties en razzia's en hielp tijdens verhoren in zijn functie van SS'er.310

Samen met zijn broer René werd hij voor de oorlog veroordeeld voor een geval van

aanranding van de eerbaarheid.311

2.4.2 Analyse

Deze analyse is gebaseerd op een aantal criteria: leeftijd, woonplaats, lidmaatschap van

verenigingen en partijen, scholing en beroep, strafrechterlijk verleden, gezinsstructuur en

motivatie.

De gegevens van bovenvermelde biografiën worden verwerkt in alle criteria, voor een

aantal criteria (lidmaatschap van verenigingen en partijen en motivaties) wordt ook

informatie uit de andere dossiers gebruikt.

2.4.2.1 Leeftijd

Eerst wil ik mij richten op de factor leeftijd. Voor het gemak heb ik de geboortedata

onderverdeeld per decenium. Er bestaan verschillende theorien over een mogelijk verband

tussen de tijd waarin men opgroeide en wat men tijdens zijn jeugd ervaarde én nazisme en

een hogere graad van gewelddadigheid. Eén ervan is de theorie van Benoît Majerus en

Antoon Vrints. Deze theorie stelt dat de crisis en de opkomst van het fascisme en de Nieuwe

Orde partijen en de toenemende martïalisering en romantisering van het geweld die het

fascisme propageerde een grote invloed hebben gehad op de decivilisering van de bevolking,

309


terechtzitting; bijkomende stukken, verslag van de veiligheid van den staat TB Brussel pv nr 495 verslag over

RenéVan Avondt 24/9/1946 310






Victor, Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn over René Van Avondt

Kessel-loo 21/1/1945

86

en dus op de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog. Vele van de Leuvense agenten waren

afkomstig uit het Nieuwe Orde milieu en werden dus van dichtbij met deze evolutie

geconfronteerd. De opkomst van de Nieuwe Orde en het fascisme lijkt inderdaad zijn impact

gehad te hebben op de Vlaamse medewerkers van de Sipo SD Leuven. Zij waren allemaal lid

van Nieuwe orde verenigingen, in minstens één geval (namelijk Lambert Janssens) al voor

het begin van de oorlog. Vermoedelijk waren enkelen van de anderen, zoals de broers Van

Avondt, ook al voor de oorlog betrokken bij de Nieuwe Orde.

geboortejaar Vlaamse medewerkers

1901-1905 0 0.00%

1906-1910 3 42.86%

1911-1915 0 0.00%

1916-1920 3 42.86%

1921-1925 1 14.29%

Bij deze groep valt het ook op dat alle betrokkenen te jong waren om in de Eerste

Wereldoorlog te hebben meegevochten gezien de meeste werden geboren in de periode

87

tussen het jaar 1906 tot het jaar 1925. Zij groeiden op in de periode na de oorlog. De

meesten waren nog onder de 25 toen de crisis van 1929 de wereld door elkaar schokte. Dit

heeft mogelijk wel invloed op hen gehad. Het betekent immers dat ze op jonge leeftijd

geconfronteerd werden met de zware armoede en de onzekerheid die de grote crisis

veroorzaakte.

De meeste medewerkers werden dus geboren tussen 1906 en 1925. Als men dit vergelijkt

met de geboortedata van de Vlaamse collaborateurs uit de studies van Gobyn312 en Van

Eetvelde313 ziet men dat ook deze mannen meestal geboren waren tussen 1900 en 1925.

Slechts in uitzonderlijke gevallen zijn de Vlaamse medewerkers van de Sipo SD dus ouder

dan 45 jaar. Ook op basis van de veroordelingen van militiaire collaboraboratie blijkt dat

militaire collaboratuers door de band erg jong waren: 57% van de veroordeelden was in

1920 of later geboren en was dus op het eind van de oorlog ten hoogste 24 jaar oud. Van

een kwart van de veroordeelden lag de leeftijd bij de bevrijding tussen 25 en 35 jaar. Het

aandeel van de 45-plussers bedroeg slechts 5%.314 Als we dit vergelijken met deze groep zien

we dat van de agenten Faingnaert (24 jaar op eind van de oorlog) onder de eerste categorie

valt, Janssens (26 jaar) onder de tweede en Hardiquest (39 jaar) tussen de twee laatste

categorieën in. De broers Van Avondt vallen onder categorie twee: René was was 26 jaar in

1945, Raymond was 29 jaar. Delanoyer (39 jaar) had dezelfde leeftijd als Hardiquest.

2.4.2.2 Woonplaats

Waar kwamen de Belgische medewerker vandaan? De meeste medewerkers lijken allemaal

uit Leuven en omstreken afkomstig te zijn, een rurale omgeving, in de periferie van Brussel.

De Duitse agenten hadden hun Belgische medewerkers dus voornamelijk lokaal

gerekruteerd. Twee van de zeven vaste medewerkers woonden te Leuven, namelijk

312


1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p.157 313



p. 113. 314

L. Huyse, S. D'Hondt, Onverwerkt verleden. Collaboratie en repressie in België 1942-1952, Leuven, Kritak,

1991, p. 211.

88

Janssens en Delanoyer.315 Faingnaert woonde te Herent316, Hardiquest te Hoegaarden317 en

Van Daele in Oplinter318. De broers Van Avondt woonden te Kessel-loo.319 De meesten waren

ook in de streek geboren, zij kenden dit gebied en haar inwoners dus erg goed en dit was

een belangrijke troef voor de Duitsers.

2.4.2.3 Scholing en beroep

De informatie in de strafdossiers over de opleidings en kennisniveau's van de aangeklaagden

is beperkt. Het beroep wordt wel meestal vermeld.

De beroepen van de vertaler agenten en mannen die in dienst stonden van de Sipo SD

afdeling Leuven vertonen niet echt patronen. Ze lijken op het eerste gezicht weinig met

elkaar te maken te hebben. Lambert Janssens was kapper, Fernand Faingnaert was nog

student.320 Réne Van Avondt en Edmond Van Daele gaven als beroep bediende op.321 Het

315




21/10/1944;


Leuven rechterlijke politie proces-verbaal Inlichtingsbulletijn over Richard Delanoyer 1-2 datum onvolledig 316




Herent 20/7/1945 317




28/10/1946 Hoegaarden 318



12/7/1945 319




Van Avondt 24/1/1945; Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map III, Dossier Janssens Lambert

François;Faingnaert Fernand Raymond Louis; Van Avondt René Karel;



Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn over René Van Avondt Kessel-loo

21/1/1945 320




21/10/1944;



89

beroep van Raymond Van Avondt wordt niet vermeld.322 Richard Delanoyer baatte voor de

oorlog en tijdens een periode in de bezetting, samen met zijn vrouw, een winkel uit voor de

keten Delhaize.323 Victor Hardiquest was, volgens het inlichtingsbulletijn dat aan het

strafdossier rond de Gestapo Leuven was toegvoegd, schrijnwerker van beroep.324 Twee

mannen, Lambert Janssens en Richard Delanoyer, vallen dus qua beroep binnen de categorie

van zelfstandige. Victor Hardiquest was als schrijnwerker een geschoolde arbeider, en

mogelijk ook een zelfstandige. Of hij voor een firma werkte of als zelfstandige wordt echter

niet vermeld in het strafdossier. Réne Van Avondt en Edmond van Daele waren allebei

bediende. Geen enkele Vlaamse agent was dus een ongeschoolde fabrieksarbeider.

(Faingnaert werkte nog niet en kan dus niet vergeleken worden met de rest als het gaat over

hun beroepsactiviteit.)

Als men de beroepen bekijkt van de veroordeelde miliataire collaborateurs behoorde, in de

gevallen waarover informatie betreffende beroep gekend was, 74% tot de

arbeidersbevolking. Bedienden en zelfstandigen bedroegen 9 %, studenten 4 %.325 Het valt

op dat de vaste medewerkers van de Sipo SD Leuven op dit gebied uitzonderingen waren. In

Leuven zijn, op een totaal van 7, zeker twee medewerkers zelfstandigen, eventueel

aangevuld met Hardiquest, twee waren bediende. Vanuit hun beroepen zou men deze

mannen dus kunnen indelen in de middenklasse. Intressant is dat dit ook het geval lijkt te

zijn bij de Vlaame medewerkers van de Dienststelle Antwerpen en de Dienststelle Gent. In

de studie van Van Eetvelde over de Sipo SD Aussendienststelle Antwerpen wijst hij er op dat

Gemeente Herent rechterlijke politie proces verbaal staat van inlichtingen over Fernand Faingnaert Herent

20/7/1945 321



12/7/1945;

Janssens Gemeente Kessel-loo Rechterlijke politie proces-verbaal inlichtingsbulletijn over René Van Avondt

Kessel-loo 21/1/1945 322




Van Avondt 24/1/1945 323


Krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Brussel Nederlansche Rechtspleging uiteenzetting der zaak in zake

Delanoyer Richard en Consoorten nr 25 der notitiën van 1944 324





90

een groot deel van de Vlaamse Sipo SD medewerkers voor hun dienst bij de Duitse politie

een eigen zaak hadden, en dat slechts enkelen onder hun in de secundaire sector actief

waren.326 Ook bij de Vlaamse medewerkers die onderzocht werden door Gobyn waren er

weinig arbeiders. 6 van de 11 medewerkers van de Dienststelle Gent waren eigenaar of

vertegenwoordiger van een handelsonderneming. Daarnaast waren er twee bedienden en

een student.327 Wat ik vond bij de Leuvense medewerkers valt dus binnen de lijnen van wat

eerder gevonden is in andere studies over de Sipo SD in België.

Maar waarom werkten er vooral mannen uit deze achtergrond bij de Sipo SD? Hun beroep

zou hen enige vorm van welstand moeten geven in normale economische omstandigheden.

Maar tijdens de beurscrash van 1929 en daaropvolgende economische crisis werd diezelfde

groep zeer zwaar getroffen. Veel middenstanders verloren veel geld toen banken over kop

gingen en geld veel van zijn waarde verloor. Het niveau van de middenstanders was ook een

sterke voedingsbodem voor vele Nieuwe Orde bewegingen tijdens het interbellum,

waaronder ook de nazi's. Eén van de redenen was de economische malaise en de schijnbare

machteloosheid van de democratische instituties om de staat en haar burger hiertegen te

beschermen. Ook de angst voor het, vaak zeer beperkte gevaar, van de communisten dreef

de middeklasse in het interbellum in de armen van sterk anti-communistische, extreem

rechtse bewegingen dreef. Dit heeft mogelijk bijgedragen tot hun activiteit binnen de

collaboratie.

Wat betreft het onderwijs - en opleidingsniveau is men in de meeste strafdossiers helaas

zeer vaag. Het enige dat in de meeste gevallen wordt vermeld is of de verdachte goed of

slecht kon schrijven en lezen. Informatie hoelang de verdachte school liep en waar hij zijn

opleiding volgde wordt er niet gegeven.

325


1991, p. 211. 326



p. 116-117 327


1945), Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, p.160

91

Bij de meeste medewerkers van de Sipo SD Nebenstelle Leuven staat, bij het vak 'opleiding',

de keuze "kan goed lezen en schrijven d.w.z. kan gebruik maken van zijn kennis" aangeduid.

Dit betekent dus dat alle leden van de Sipo SD op zijn minst konden lezen en schrijven.

Dit was toen nog belangrijk voor juridische procedures. Als iemand niet kon lezen moest

daar tijdens het onderzoek uiteraard rekening mee gehouden worden. Dit geldt voor de

dossiers van Van Daele, Janssens, en Delanoyer. Bij Fernand Faingnaert werd er niks bij

onderwijs aangeduid, maar hij studeerde nog, gezien zijn leeftijd mogelijk aan de universiteit

van Leuven.328 Faingnaert valt dus ook onder deze categorie. Janssens zou ook voor de

oorlog gestudeerd hebben, althans volgens zijn verklaring.329 Wat hij studeerde of waar hij

studeerde wordt echter niet vermeld. In de dossiers van o.a. de broers Raymond en Réne

Van Avondt wordt er niks vermeld over de graad van onderwijs. Maar gezien René Van

Avondt als beroep bediende opgaf, kunnen we ervan uitgaan dat een zekere graad van

opleiding aanwezig was. De talenkennis wordt in sommige gevallen wel vermeld.De drie

vertaler agenten, Lambert Janssens, Fernand Faingnaert en Victor Hardiquest spraken alle

drie zowel Nederlands (in de strafdossiers vaak als Vlaamsch benoemd), Frans en, weliswaar

niet expleciet in de bronnen vermeld, maar gezien hun functie redelijk logisch, Duits. De

Belgische vertaler agenten spraken dus beide landstalen.330 Deze nood aan tweetaligheid

werd mogelijk ingegeven door de locatie van de Sipo SD Nebenstelle waar zij actief waren. In

het toen nog verenigde Brabant werd immers zowel Nederlands als Frans gesproken. Een

328



12/7/1945;

Janssens Stad Leuven rechterlijke politie proces verbaal inlichtingsbulletijn over Lambert Janssens Leuven

21/10/1944;

Delannoyer Stad Leuven rechterlijke politie proces-verbaal Inlichtingsbulletijn over Richard Delanoyer;




20/7/1945 329



Victor, verslag van de veiligheid van de staat rechterlijke politie TB Brussel pv nr 7260/45 9/7/1945 aanklacht

tegen en verklaring van Janssens lambert François 330




21/10/1944;




20/7/1945;

L. Van Roy, Wonden van hun tijd, Tienen, Aqua Fortis, 2001,p.21

92

ééntalige vertaler zal voor de Duitsers waarschijnlijk minder nuttig geweest dan een

tweetalige. De meeste medewerkers van de Sipo SD hadden dus een waarschijnlijk

behoorlijke opleiding genoten. Dit gold zeker voor de vertaler agenten.

Wat opvalt in dit stuk over de loopbanen en opleidingen dat geen van de agenten voor de

oorlog enig contact had met het politiewezen. Ze werden tijdens de oorlog tot agent

benoemd zonder dat ze enige ervaring in dit vak hadden, en zonder dat ze ooit een opleiding

tot agent gevolgd hadden. Enkel Faingnaert en Janssens hadden voor hun dienst bij de Sipo

SD enige ervaring. Zij hadden al eerder bij de Feldgendarmerie gewerkt. Ervaring en

vakkennis van het politiewezen waren dus geen criteria voor de Duitse leden van de Sipo SD

in het uitkiezen van de Belgische leden van de post.

2.4.2.4 Gezinsstructuur

Van de 7 vaste medewerkers van de Sipo SD waren er 3 ongehuwd: Raymond Van Avondt,

Fernand Faingnaert en Lambert Janssens. Janssens had wel een vriendin, Maria Huyghens.331

Réne Van Avondt, Victor Hardiquest, Edmond Van Daele en Richard Delanoyer waren

getrouwd.332 Victor Hardiquest had drie kinderen geboren in 1931, 1933 en 1937.333 Edmond

331

Auditoraat Generaal, dossier Huygens Madeleine, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van

getuige Kympers Jean Baptisite Marguerite Leopold 9/2/1945 332


Leuven rechterlijke politie proces-verbaal Inlichtingsbulletijn over Richard Delanoyer 1-2 datum onvolledig,




21/1/1945,



Gemeentebestuur rechterlijke politie proces verbaal Inlichtingsbulletijn over Victor Hardiquest 28/10/1946

Hoegaarden,



12/7/1945 333





93

Van Daele had 4 kinderen.334 Over hun partners is weinig bekend. De vrouw van Van Daele

was onderwijzeres.335 De vrouw van Réne Van Avondt en Maria Huyghens waren ook

aanwezig op het kantoor van de Sipo SD in de Victor De Costersstraat.336 Volgens sommige

getuigen was Huyghens ook betrokken bij de mishandelingen van enkele gevangen.337

Volgens een getuige zou zij ook minstens één keer als typiste aanwezig geweest zijn tijdens

een verhoor.338 De werknemers van de Sipo SD Nebenstelle lijken een normaal gezinsleven

gehad te hebben. De meeste waren in een relatie. Een gezin met kinderen was eerder

uitzondering.

2.4.2.5 Strafrechterlijk verleden

De meeste agenten en medewerkers hadden voor het uitbreken van de oorlog nauwelijks

contact gehad met het gerecht. Ze waren geen bekenden bij het gerecht. Slechts in twee

dossiers is er sprake van veroordelingen.

René en Raymond Van Avondt werden éénmaal veroordeeld voor aanranding van de

eerbaarheid op een minderjarige en kreeg hiervoor een voorwaardelijke celstraf.339 Later

werd één van de broers Van Avondt, zoals ik eerder vermeldde, door een door de Sipo SD

334



12/7/1945 335


krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven procesverbaal van verhoor van Van Daele Edmond 11/10/1945 336

Auditoraat Generaal, dossier Huygens Madeleine, krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven procesverbaal

van verhoor van Huygens Maria Carolina Magdalena 23/9/1944 337

Auditoraat Generaal, dossier Huygens Madeleine, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van

getuige Engelborghs Maria Felicia Ludovica 19/2/1945 338

Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven verhoor van

getuige Somers Joannes Ludovicus Jozef 13/6/1945 339




Van Avondt 24/1/1945;




21/1/1945

94

gearresteerde jonge vrouw beschuldigd van seksuele intimidatie en poging tot

verkrachting.340

Richard Delanoyer, die als chauffeur actief was bij de Sipo SD Nebenstelle Leuven, vertoonde

gewelddadige trekken. Volgens een psychologisch rapport, toegevoegd aan zijn

procesbundel, leed hij aan psychologische problemen en moest hij maar als deels

verantwoordelijk voor zijn daden beschouwd worden.341 Men zou geneigd zijn om vanuit dit

eerdere gedrag, dat wijst op een geweldadig karakter, de link te trekken naar zijn latere

activiteit bij de Sipo SD.

Maar Delanoyer was slechts zelden bij mishandelingen aanwezig. Andere agenten, zoals

Faingnaert of Janssens, die veel vaker gevangen mishandelden, vertoonden dan weer voor

de oorlog geen tekenen van geweldadigheid. Men kan hier het type van de "slaper" in

zien.342 Er lijkt dus bij de agenten geen verband te bestaan tussen geweldadig gedrag voor

de oorlog en hun participatie aan de gewelddaden van de Leuvense Sipo SD afdeling. Deze

mannen waren binnen de maatschappij op het eerste zicht normale , onopvallende mensen

die net als al de anderen meedraaiden binnen de samenleving. De oorlogs- en

bezettingscontext creëerde echter een uitzonderlijke situatie waarin sommigen onder hen

een grote macht over hun medemensen kregen, die gecombineerd werd met een quasi

volledige straffeloosheid. Als medewerker van de Sipo SD stonden ze immers buiten de

Belgische wetten en vielen zij onder de jurisdictie van de Duitse diensten. Maar deze Duitse

diensten oefenden weinig controle uit over de leden van de Sipo SD. Hetgeen Nico Wouters

stelt over de oorlogsburgemeester gaat, mijns inziens, ook op voor de Sipo SD agenten.343

Dat de agenten hun macht misbruikten kan als misdadig aanzien worden, maar is eveneens

weinig verwonderlijk als men deze context acht neemt, het gebrek aan controle van zowel

de Belgische als de Duitse autoriteiten leidde vaak tot een ontsporing van de macht.

340

Auditoraat Generaal, dossier Huygens Madeleine, krijgsraad van Brussel zetelende te Brussel Vlaamsche

kamer proces verbaal der openbare zitting 28/2/45 de heer krijgsauditeur tegen Huygens Maria annex getuigen

Engelborghs Maria 341

Auditoraat Generaal, dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges, nota

voor Delanoyer Richard tegen het openbaar ministerie Psychologisch onderzoek Delanoyer 342

C.Browning, Doodgewone mannen : een vergeten hoofdstuk uit de jodenvervolging, Amsterdam, de

Arbeidspers, p. 206

95

2.4.2.6 Lidmaatschap van verenigingen en partijen

Tijdens de bezetting waren verschillende Nieuwe Ordebewegingen actief. Drie bewegingen

kwamen het vaakst voor in de dossiers: de afdeling SS Vlaanderen, DeVlag en het VNV.

Ten eerste is er de SS afdeling Vlaanderen. De Vlaamse tak van de SS werd in 1940 opgericht

als de Algemeene SS Vlaanderen. Later werd de naam veranderd in de Germaansche SS.

Deze beweging vertegenwoordigde, om evidente redenen, de meest radicale nationaal

socialistische en pro Duiste elementen binnen Vlaanderen. Men zou verwachten dat de

Belgische Sipo SD vertaler agenten zich al vroeg bij de SS zouden aansluiten. Maar dit lijkt

niet altijd het geval geweest te zijn. Hoewel zij allen lid waren voor zij in dienst kwamen van

de Leuvense Sipo SD afdeling zijn er verschillen in het tijdstip van aansluiting bij de SS. Over

Raymond Van Avondt wordt in het dossier verteld dat hij een van de eersten was die zich

aansloten bij de Algemeene SS Vlaanderen.344 Ook zijn broer René was aangesloten.345

Andere leden waren Hardiquest346, Van Daele347, Willem Paenhuysen348, Gerard

Paenhuysen349, Delanoyer350 en Ponsaert351. Lambert Janssens sloot zich aan bij de SS in

1941352, Henri Dirickx op 27 augustus 1942.353 Faingnaert werd echter pas lid in 1943. Een

343

N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44, Tielt, Lannoo, 2004, p.319 344





terechtzitting; bijkomende stukken, Koninkrijk België Veiligheid van den staat TB Brussel pv nr 96264/46

verslag over René Van Avondt 24/1/1946 346



Victor, 27 november 1945 koninkrijk België auditoraat generaal centrale dienst voor documentatie Jans

Guillaume 27/11/1945 bijdragelijsten van beschermende leden van de Germaansche SS 347



Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuyzen Willem Albrecht

Severin, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Willem Paehuysen

21/9/1945 349


Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Gerard Paehuysen 21/9/1945 350


Delanoyer proces verbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie over bijdragelijsten

beschermende leden Germaansche SS 27/11/1945 351



Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Ponsaert Marcel 31/8/1945 352



96

mogelijke verklaring hiervoor is dat, terwijl de anderen direct voor de SS kozen, Faingnaert

eerst een proces van radicalisatie doorliep. Deze evolutie wordt goed beschreven in de

verklaring die hij aflegde te Krefeld na zijn arrestatie. Begin 1942 werkte hij op de Leuvense

kommandantur als vertaler. In 1943 begon hij te werken voor de Feldgendarmerie in Leuven.

Volgens zijn getuigenis sloot hij zich daarna aan bij de Sipo SD. Hij zou daar eerst

voornamelijk papierwerk hebben gedaan. Voor de beschreven periode kunnen we helaas

enkel putten uit deze ene verklaring van Faingnaert. Over wat er later gebeurde is er meer

informatie. Faingnaert werkte als tolk bij de Sipo SD. Zijn taak bestond er uit de verklaringen

van gevangenen en verdachten voor de Duitsers te vertalen, en vice versa, tijdens de

arrestaties en verhoren. Faingnaert lijkt, net als de andere vertaler agenten, naarmate de tijd

vordert, vanuit de louter ondersteunende taak van vertaler, een steeds actievere rol te

spelen in de razzia's en arrestaties.354

Daarnaast was er de Duits Vlaamse Arbeidsgemeenschap, beter bekend onder de afkorting

DeVlag. Deze organisatie bestond al voor de oorlog. DeVlag werd opgericht in 1936 door

Duitse en Vlaamse studenten en professoren. Oorspronkelijk was de DeVlag een

uitwisselingsproject tussen Duitse en Vlaamse, maar in de praktijk quasi uitsluitend

Leuvense, studenten en professoren. De activiteiten van DeVlag beperkten zich voor de

oorlog voornamelijk tot reizen, uitwisselingen en bezoeken die Vlaams Duitse cultuurdagen

werden genoemd. Het doel was het vormen van culturele en wetenschappelijke banden

tussen Vlaanderen en Duitsland.355 Hoewel deze activiteiten van DeVlag op het eerste zicht

onschuldig lijken, kwam de organisatie voor de oorlog steeds meer onder de invloed van het

nationaal socialistische gedachtegoed. Tijdens de oorlog werd DeVlag ingeschakeld door de

SS en Himmler in de strijd tegen de Militärverwaltung en haar bondgenoot het VNV. DeVlag

engageerde zich radicaler in de collaboratie en het Duitse gedachtegoed. Zij streefde naar

annexatie binnen het groot Duitse rijk en leunde aan bij de Germaansche SS.

Victor, proces verbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het auditoraat-generaal

over lijst van op bureau legioen Vlaanderen 28/2/1945 353


Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Dirickx Frederic Henri 28/5/1945 354





97

Leon Cornu356, Lambert Janssens357, Fernand Faingnaert358, René Van Avondt359 en Raymond

Van Avondt360 waren lid van DeVlag. Wanneer zij toetraden wordt in de dossiers niet

vermeld. Daarnaast waren Gustaaf Clement361, Herman Saen, Francois Boffé, Marcel

Ponsaert, Willem Paenhuyzen, Henri Dirickx en Jules Stijckmans lid. Strijckmans362, Boffé363

en Saen364 sloten zich aan in 1941. Willem Paenhuyzen365 en Marcel Ponsaert366 was lid

vanaf 1942. Dirickx werd pas lid in 1943.367 Van Gustaaf Clement is geen datum van toetrede

gekend.

Vele van de medewerkers van de Sipo SD Leuven waren gedurende de oorlog lid van het

VNV. Het Vlaams Nationaal Verbond had zich in het begin van de bezetting in de collaboratie

gestort. Maar vergeleken met de andere hierboven vernoemde collaborerende bewegingen

in Vlaanderen waren zij, natuurlijk zeer relatief gezien, de minst radicale van de drie. Het

Vlaams Nationaal Verbond werd opgericht in het jaar 1933. De partij was een amalgaam van

verschillende kleinere Vlaams nationalistische bewegingen. Al in de beginfase volgde de

356

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Cornu Leon Victor Guillaume,

verslag van de Veiligheid van den staat Op tp Tienen pro justitia pv nr 525 6/6/1945 357



Victor, proces verbaal van Jans Guillaume voor de centrale dienst documentatie auditoraat generaal rapport over

Janssens op ledenlijst Devlag 29/11/45 358





terechtzitting; bijkomende stukken, Ministerie van landsverdediging Veiligheid van den staat gerechtelijke

politie RP TP Tienen pv nr 495 verslag over René Van Avondt 24/9/1944 360




Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Clement Gustaaf Augustin Marie,

proces verbaal van Florimond Lox documentatie lijsten n°24 over ledenlijsten Devlag 4/5/1945 362

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map II, dossier Van Gasse Armand en Strijckmans Julius-

Karel, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Stryckmans Jules Karel

30/5/1946 363

Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces

verbaal van verhoor van Boffé Pieter Frans 9/4/1946 364

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Saen Herman Joseph,

krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Proces verbaal van verhoor van Saen Herman 21/9/1945 365


Severin, proces verbaal van Florimond Lox documentatie lijsten n°24 krijgsauditoraat bij de krijgsraad van

Brussel 4/5/1945 366

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Ponsaert Marcel Gaston François,

verslag van de veiligheid van den staat RP TP Tienen pv nr 833 getuigenissenVankerkhoven Marie, Claes

Ghislain, Vanroye Eduard, Dereze Marcel, Denayer Henri, Bertran Emile 9/7/1945 367


krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Dirickx Frederic Henri 28/5/1945

98

partij een extreem rechtse richting. In haar stichtingsproclamatie pleitten de opstellers al

voor het bestrijden van marxisme, materialisme, liberalisme, en parlementarisme. Zij

streefde dus toen al voor een herordening van de samenleving naar een autoritair model.368

Albert Beelen369 en Clement Ronsmans370 waren al lid van het VNV voor de oorlog. Julius

Strijckmans371 was lid vanaf 1940. Henri Dirickx372, Jan Weytjens373, Marcel Ponsaert374,

Robert Poot375, Georges Caspers376 en Francois Boffé377 werden lid in 1941. Edmond Van

Daele378, Claes Jan379en Gustaaf Clement380 sloten zich aan in 1942. Louis Paenhuyzen381 en

Herman Saen382 sloten zich aan in 1943. Verder waren Raymondt Van Avondt383, Lambert

Janssens384, John Bogaerts385en Gerard Paenhuyzen386 lid, het tijdstip van hun intrede werd

368


in:http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0019.php geraadpleegd op 20/4/2010 369

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Beelen Albertus, beheer van de

veiligheid der staat gerechtelijke politie RP TP Tienen pv nr 1259 aanw 2744 getuigenissen Bruyninckx Charles

en Den Ruyter August 3/10/1945 370

Auditoraat Generaal, dossier Ronsmans Clement, uitreksel uit de minuten berustende ter griffie van het

krijgshof 21/3/1946 371


Karel, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Strijckmans Jules 30/5/1946 372


Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Frederic Henri Dirickx 28/5/1945 373

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh, krijgsauditoraat bij de krijgsraad bij de

krijgsraad van Leuven Proces verbaal van verhoor van Jan Jacob Weijtjens 374


verslag van de veiligheid van den staat RP TP Tienen pv nr 833 getuigenissenVankerkhoven Marie, Claes

Ghislain, Vanroye Eduard, Dereze Marcel, Denayer Henri, Bertran Emile 9/7/1945 375

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Poot Robert Pieter,verslag van de

veiligheid van den staat pro OD TP Tienen pv nr 265 verslag over Robert Poot 8/3/1945 376

Auditoraat Generaal, dossier Caspers Georges, Begine Thérèse en Bogaerts John,uiteenzetting der zaak in

zake van Caspers Georges en Begine Therese nr 4745/45 377

Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Leuven

nederlandsche rechtspleging uiteenzetting der zaak in zake van Boffe Pierre François nr 1156 der notitiën van

1944 Leuven 18/7/45 378

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, brief

27/7/1945 van Van Daele 379

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Claes Jean Felix, Rijkswacht

compagnie Leuven distictr Leuven brigade Leuven pv nr 479 verslag over Claes Jean 16/10/1944 380


Rijkswacht compagnie leuven district Leuven brigade Leuven pv nr 9 verklaring Clement Gustave 16/10/1944 381

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuysen Louis Corneille,

Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Louis Paenhuysen 3/7/1945 382


Krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Brussel kamer Leuven doc lijsten n°24

4 mei 1945 PV Florimond Lox substituut van den krijgsauditeur te Leuven 383






Victor, ministerie van justitie, veiligheid van de staat TP Leuven pv nr 41 verslag over Lambert Janssens

20/10/1945


99

in de dossiers niet gegeven. Het VNV is ook zowat de enige politieke formatie waar de

agenten en de medewerkers van de Sipo SD van de Leuvense Nebenstelle bij betrokken

waren. De enige medewerkers waarvan het strafdossier vermeldt dat zij ooit lid zijn geweest

van een niet-Vlaams Nationalistische organisatie waren Francois Boffé en Georges Caspers.

Boffé maakte deel uit van Rex totdat Rex Vlaanderen werd overgeheveld naar het VNV na

het akkoord tussen Degrelle en Declerq.387 Ook Caspers zat in Rex.388 Maar deze mannen

speelden een relatief kleine rol binnen de Sipo SD afdeling te Leuven.

De verhoudingen tussen het VNV en DeVlag veranderden gedurende de periode van de

bezetting. In de beginperiode was er nog geen groot conflict, de twee organisaties werkten

soms zelfs samen. Maar naarmate de DeVlag steeds meer steun kreeg van de Duitsers, meer

bepaald van de SS en haar leiding, die de DeVlag gebruikten als werktuig in hun constante

pogingen het gezag van de Militärverwaltung in België en Noord-Frankrijk te ondermijnen en

de invloed van de SS in het door de Militärverwaltung bestuurde gebieden uit te breiden. Als

deel van die politiek van Hineinregieren werd DeVlag gesteund, soms, en naarmate de

oorlog vorderde steeds vaker, tegen het VNV in. DeVlag begon zich steeds meer te richten

op de Groot Duitse gedachte. Waar het VNV eerder streefde naar een onafhankelijk

"Dietsland" binnen een Germaanse statenbond, opteerde DeVlag voor het nastreven van

annexatie bij Duitsland.389 Het conflict tussen DeVlag en het VNV groeide tijdens de oorlog.

Een breukmoment kwam er toen het leden van het VNV werd verboden om tegelijk lid te

zijn van de DeVlag. Eerder had het VNV al lidmaatschap van het VNV en de SS onverenigbaar

verklaard.390

385

Auditoraat Generaal, dossier Caspers Georges, Begine Thérèse en Bogaerts John,stadsbestuur van Gent

politie 5e wijk pv 544 verklaring John Bogaerts 8/5/1945

386 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Paenhuysen Gerardus Ludovicus,

Rijkswacht compagnie leuven district Tienen brigade Kersbeek-Miskom pv nr 409 verslag over Gerard

Paenhuyzen 15/5/1945 387



1944 Leuven 18/7/45 388

Auditoraat Generaal, dossier Caspers Georges, Begine Thérèse en Bogaerts John, uiteenzetting der zaak in


A. De Jonghe "De strijd Himmler-Reeder om de benoeming van een HSSF te Brussel (1942-1944). Tweede

deel: Het voorspel". In: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1976, 5, p .65 390


in:http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0074.php geraadpleegd op 20/4/2010


100

Het is interessant de dossiers even in dit kader te bekijken. Iemand die in 1941 of voor de

oorlog lid was van DeVlag wist toen dus nog niet dat zij in conflict zou komen met het VNV.

Strijckmans, Boffé en Saen werden lid van DeVlag in 1941 en waren tevens lid waren van het

VNV, Strijckmans sinds 1940, Boffé in 1941, van Saen is geen tijdstip gekend. Toen was er

nog geen sprake van zware onenigheid tussen het VNV en DeVlag. Willem Paenhuysen,

Marcel Ponsaert waren lid van DeVlag sinds 1942, Dirickx sinds 1943. Zij behoorden tevens

alle drie tot de SS. Tegen 1942 en zeker in 1943 waren er al duidelijke barsten gekomen in

het front van de Nieuwe Orde bewegingen. Het conflict tussen DeVlag en het VNV werd

steeds openlijker en bitsiger uitgevochten. Het zal dan ook niet toevallig zijn dat in deze

periode twee van de drie eerst genoemde mannen, Saen391 en Strijckmans,392 uit de DeVlag

stapten. Zij bleven wel lid van het VNV. Dit is duidelijk een keuze voor het VNV boven

DeVlag. Een derde man, Gustaaf Clement, maakte het zelf nog duidelijker. Hij verklaarde dat

hij uit de DeVlag was gestapt na de ruzie tussen DeVlag en het VNV.393

Andere medewerkers van de Sipo SD lijken na een tijd de DeVlag en de SS verkozen te

hebben boven het VNV. Zij werden lid van DeVlag en bleven lid, ook nadat de leider van het

VNV dubbel lidmaatschap van het VNV en DeVlag verbood. Dit kan wijzen op een

toenemende radicalisatie van enkele van deze collaborarteurs. Raymond Van Avondt,

Janssens, Ponsaert, Dirickx en Van Daele moeten gedurende de bezetting uit het VNV

gestapt zijn. Zij waren lid van de SS en dubbel lidmaatschap van zowel de SS als het VNV was

door de leiders van het VNV verboden.394 Zij konden dus niet van allebei lid zijn. Bij Janssens

en Van Avondt moet dit al voor het begin van 1944 gebeurd zijn, aangezien zij dan al lid

waren van de Germaansche SS. Van Daele trad maar later toe tot de SS. Hij zal dus

waarschijnlijk ook uit het VNV gestapt zijn. Of hij dit al eerder had gedaan of pas deed toen

hij toetrad tot de SS wordt niet vermeld. Vermoedelijk zijn ook Ponsaert en Dirickx uit het

VNV gestapt voor 1944. Ook zij waren leden van de SS afdeling Vlaanderen, respectievelijk

391


Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Saen Herman 21/9/1945 392


Karel, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Stryckmans Jules 30/5/1946 393


Rijkswacht compagnie leuven district Leuven brigade Leuven pv nr 9 verklaring Clement Gustave 16/10/1944 394

http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0074.php 7/5/2010


101

sinds 1942 en 1943. Tot slot werd Francois Boffé in 1942 uit zowel het VNV als de Zwarte

Brigade gezet op beschuldiging van diefstal.395

Als men kijkt welke van de agenten en medewerkers van de Sipo SD Nebestelle lid waren

van welke organisatie valt er dadelijk een trend. De Sipo SD agenten vertalers zelf, Janssens,

Faingnaert, Hardiquest en zijn voorloper Hendrickx, net als de bewaker en portier van het

Sipo SD kantoor in Leuven, Edmond Van Daele waren lid van de SS, of van de SS en DeVlag.

De mannen die geen agenten waren, maar die toch regelmatig meewerkten op acties van de

Sipo SD afdeling Leuven, namelijk de broers Van Avondt, waren lid van de Vlaamse afdeling

van de SS en DeVlag.

De mannen die slechts uitzonderlijk in contact kwamen met de Sipo SD zijn echter

voornamelijk leden van het VNV. Strijckmans, Clement en Saen verkozen het VNV boven

DeVlag en hadden alle drie slechts weinig te maken met de Leuvense Sipo SD. Zij waren

enkel betrokken bij de drie moorden die te Tienen in de nacht van 9 augustus 1944 werden

gepleegd.396 Diegenen die voor het meer radicale DeVlag kozen, zoals Henri Dirickx en

Willem Paenhuyzen, waren wel bij andere acties aanwezig. Dirickx en Paenhuyzen werden

herkend tijdens een razzia te Ransberg.397 Enkel DeVlag-lid Marcel Ponsaert was maar bij één

actie van de Sipo SD betrokken.398 De agenten en 'vaste medewerkers ' van de Sipo Sd

hadden dus voor de meer radicale weg gekozen in vergelijking met de meeste 'losse

medewerkers'. Bij de verklikkers is het resultaat minder duidelijk. De Sipo SD Leuven kreeg

395



1944 Leuven 18/7/45 verslag over Frans Boffé 396 Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Saen Herman Joseph,

Kijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven Proces verbaal van verhoor van Saen Herman aanklacht tegen Saen

Herman;

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, Map II, dossier Van Gasse Armand en Strijckmans Julius-Karel

Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Stryckmans Jules 30/5/1946;


Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Clement Gustaaf 10/8/1945 397


Severin, Afschrift pro justitia compagnie Leuven district Tienen brigade Kersbeek Miskom Verhoor

Vanderstukken Justine 15/5/1945;


Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Dirickx Frederic Henri 28/5/1945;

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Dirickx Frederic Henri, verslag van

de veiligheid van den staat OD TP Tienen pv nr 165 getuigenis Vandeplas Edmond 16/1/1945 398


Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Ponsaert Marcel 21/9/1945

aanklacht tegen Marcel Ponsaert

102

immers inlichtingen via verklikkingen van mensen uit alle hoeken van de samenleving.

Ideologische achtergrond maakte daarbij minder uit dan bij medewerking tijdens acties.

Frans Boffé was bijvoorbeeld lid van DeVlag en had banden met het Veiligheidskorps. Hij

stond bekend als een verklikker in dienst van de Sipo SD en het Veiligheidskorps van

DeVlag.399 Clement Ronsmans en Georges Caspers waren leden van het VNV.

Men kan uit dit onderscheid een aantal mogelijke conclusies trekken. Ten eerste lijken de

Duitsers, in dit geval de Sipo SD, hun medewerkers te kiezen uit het segment van de

samenleving dat door hun als het meest betrouwbare werd beschouwd. Dit ligt in de trend

van de bestuurspolitiek van de Duitse Militärverwaltung. Door een gebrek aan mankracht en

met als doel België en Noord Frankrijk met zo weinig mensen als mogelijk te besturen en in

te schakelen binnen de Duitse oorlogseconomie, zagen de leiders van de Duitse

Militärverwaltung, Alexander Von Falkenhausen en Eggeert Reeder, zich vanaf het begin

verplicht om samen te werken met de Belgen. Op belangrijke plekken binnen het netwerk

van de Belgische staatsstructuur werden dan leden van pro-Duitse groeperingen,

bijvoorbeeld leden van het VNV en Rex, benoemd. Onbetrouwbaar geachte elementen

werden vervangen door voor de Duitsers betrouwbare mannen. Het rekruteren van

Belgische collaborateurs voor het leveren van hulp aan de Duitsers kwam vaak voor tijdens

de bezetting. Zo werd de Fabriekswacht opgericht om de bewaking van voor de Duitsers

belangrijke plekken over te nemen van de Duitse soldaten, of het NSKK dat het transport

met vrachtwagens gedeeltelijk overnam van de Wehrmacht. Het lijkt dus logisch dat ook de

Sipo SD, toen het een Nebenstelle oprichtte in Leuven, Belgische collaborateurs inzette om

de werklast van de kleine groep Duitse agenten, die naarmate de oorlog verliep steeds

kleiner werd, te verlichten.

Ten tweede blijkt dat de medewerkers die het meest actief waren en de meeste

verantwoordelijkheid kregen, diegenen waren die zich het verst engageerden in pro-Duitse

bewegingen. Zij waren lid van DeVlag en de SS. De mogelijkheid bestaat dat de Sipo SD de

personen die zij in dienst nam om haar agenten te helpen, verplichtte om lid te worden van

de SS, als bewijs van politieke betrouwbaarheid. Dit hoeft niet noodzakelijk een vereiste

geweest te zijn, andere verklaringen zijn ook mogelijk. Het kan hier ook gaan om groepsdruk

399

Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, verslag van de Veiligheid van den staat post Auditoraat

Generaal pv nr 1390/1440 verklaring Lambert Janssens

103

of verbeterde carrièrekansen. Al de agenten waren lid van de SS, dus nieuwe leden zullen

zich waarschijnlijk ook bij de SS aansluiten om in de groep te passen. Gobyn en Van Eetvelde

halen het onderwerp van lidmaatschap vaan SS of DeVlag ook aan in hun studies over

respectievelijk de Aussendienststelle Gent en de Aussendienststelle Antwerpen. Door een

Gentse agent werd verklaard dat zijn chef nooit had aangedrongen op lidmaatschap van SS

en DeVlag.400 Van Eetvelde schrijft dat hij nergens informatie vond over druk van de Duitse

agenten op hun Vlaamse medewerkers om lid te worden van de SS of DeVlag.401

Ten derde, dat de medewerkers die slechts sporadisch bij acties van de Sipo SD betrokken

enkel lid waren van het VNV kan te maken hebben met de moeilijke verhouding tussen VNV

en SS. De Sipo SD was immers nauw verbonden met de grote concurrent binnen de

collaboratie van het VNV, de SS. De civiele politiediensten en de SS waren verbonden via

Himmler, die naast de Reichsführer SS ook het hoofd van de Duitse politiediensten was.

Daarnaast was de Sicherheitsdienst de inlichtingsdienst van de SS. Als VNV leden zich niet

mochten of wilden aansluiten bij de Sipo SD zou dat verklaren waarom er geen leden van het

VNV binnen de Nebenstelle als vaste medewerker of agent actief waren.

Naast deze drie organisaties waren er ook nog een aantal kleinere actief: de Unie van

Handen en Geestesarbeiders, het Algemeen Vlaams Nationaal Jeugdverbond (AVNJ), de

paramilitaire formatie van politieke aard, de Dietse Militie/Zwarte Brigade402 en de

paramilitaire bewegingen, de Fabriekswacht en de Vlaamse wacht.403

De Dietsche Militie/Zwarte Brigade en haar voorloper, de Zwarte Brigade, waren de milities

van het VNV en lidmaatschap van de DM/ZB hing ook sterk samen met lidmaatschap van het

VNV. De DM/ZB ontstond in 1941 toen de Zwarte Brigade in het kader van het ontstaan van

de eenheidsbeweging samensmolt met de DMO (Dietsche militanten orde) en de

Strijdformatie van Rex Vlaanderen.404 Van Daele, Janssens405, Raymond Van Avondt406, Poot,

400





p. 118. 402


1991, p209 403

Ibidem, p209 404

B. De Wever, Greep naar de macht ,

in:<http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0097.php >geraadpleegd 20/4/2010


104

Claes407, Strijckmans408, Caspers409, Weytjens410, Louis Paenhuysen411 en Boffé waren lid van

de DM/ZB. Clement Ronsmans was al lid vanaf de oprichting van de Zwarte Brigade in 1940

en hield de rang van gewestcommandant.412 Edmond Van Daele413 werd lid in 1942. François

Boffé was lid van 1941 tot 1942.414 Robert Poot415 stapte er uit in 1943. Voor de andere zijn

er geen data bekend. Voor zover we er informatie over hebben zijn zij slechts later tijdens de

oorlog bij de DM/ZB gegaan. Bovendien is lidmaatschap bij een aanzienlijk aantal enkel

bewezen door vermelding op ledenlijsten. Aangezien vanaf 12 maart 1942 elk lid van het

VNV tussen 18 en 25 jaar automatisch ook verplicht lid werd van de DM/ZB416 betekent

lidmaatschap ook nog niet noodzakelijk actieve participatie.

Het Algemeen Vlaams Nationaal Jeugdverbond (AVNJ) werd vanaf 1933 geïntegreerd in het

VNV. Het zwaartepunt van de organisatie lag bij haar militie, de Vlaamse verweer. Toen in

1934 er een verbod op privé milities kwam, werd deze militie opgegeven. Van dan af lag de

focus op de jeugdbeweging. Begin 1936 werd het AVNJ gereorganiseerd. Vanaf dan was het

AVNJ volledig geïntegreerd binnen het VNV en was ze teruggebracht tot het statuut van een

405

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert


Victor, procesverbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het auditoraat generaal

over de ledenlijsten van de DM/ZB 19/7/45 406

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo Leuven, map III, Dossier Janssens Lambert François;Faingnaert


Victor,procesverbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het auditoraat generaal

over de ledenlijsten van de DM/ZB 19/7/45 407

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Claes Jean Felix, procesverbaal

van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het auditoraat generaal 28/2/1945 408

Auditoraat Generaal, Map II dossier Strijckmans Julius-Karel procesverbaal van Jans Guillaume aan de

centrale dienst voor documentatievan het auditoraat generaal over de ledenlijsten van DM/ZB 28/2/1945 409



Weytjens procesverbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het auditoraat

generaal over de ledenlijsten van de DM/ZB 19/7/1945 411


Verslag van de veiligheid van den staat RP TP Tienen pv nr 900 getuigenissen over Louis Paenhuysen 30/7/1945 412

Auditoraat Generaal, dossier Ronsmans Clement, krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven proces verbaal

van verhoor van Ronsmans Clement 16/5/1945 413


krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven procesverbaal van verhoor Van Dale Edmond 11/10/1945 414

Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François,

krijgsauditoraat bij den krijgsraad van Leuven nederlandsche rechtspleging uiteenzetting der zaak in zake van

Boffe Pierre François nr 1156 der notitiën van 1944 Leuven 18/7/45 415

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Poot Robert Pieter,

krijgsauditoraat bij de krijgsraad bij de krijgsraad van Leuven Procesverbaal van verhoor van Poot Robert

20/9/1945 416

B. De Wever, Greep naar de macht,

in:<http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0097.php> geraadpleegd 20/4/2010


105

normale jeugdbeweging.417 Later werd het AVNJ, na een samensmelting van deze

jeugdbeweging met de Rexjeugd, jong Dinaso, het Dietsch Jeugdverbond en de Vlaamsche

Jeugd, herbenoemd tot Nationaal Socialistisch Jeugd Verbond (NSJV).418 Janssens en Saen

waren allebei lid van het NSJV. Daar hadden ze beide leidinggevende functies. Lambert

Janssens was de leider van het NSJV afdeling Leuven. Herman Saen was schaarleider bij het

NSJV in 1942.419 Janssens was daarvoor, voor het begin van de oorlog, ook nog lid geweest

van het AVNJ.420

De Unie van Handen en Geestesarbeiders was een eenheidsvakbond die na de bezetting

werd opgericht. Zij moest de oude vakbonden vervangen, die door de Duitse autoriteiten

werden opgeheven en verboden.421 Deze vakbond genoot echter geen groot succes in het

Leuvense. Dit kwam volgens Marc Maes door tegenwerking van de leden van de vroegere

socialistische en katholiek vakbonden.422 Gerard Paenhuyzen423, Marcel Ponsaert, Claes424,

Georges Caspers425 en Louis Paenhuysen waren lid van het UHGA. Louis Paenhuysen stapte

er gedurende oorlog uit.426 Marcel Ponsaert was in 1942 gedurende een periode celleider

van het UHGA.427

417

B. De Wever, Greep naar de macht ,

in:>http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0029.php> geraadpleegd 20/4/2010 418





Victor, verslag van de veiligheid der staat RP TP Leuven pv nr 2043 aanwijzer 2920/45 verslag over Janssens

27/8/1945 420


krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven proces verbaal van verhoor van Saen Herman 21/9/1945;


schaarverslag NSJ Vlaanderen gebied Brabant gouw Hageland vendel Tienen schaar Tienen

2de

der zomermaand 1942 421

B. De Wever,Greep naar de macht ,

In: <http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0097.php >geraadpleegd 20/4/2010 422




steekkaarten van de UHGA 2 bodefiches op naam van Gerard Paenhuyzen 424

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Claes Jean Felix, Lidkaart van de

UHGA op naam van Claes, adres Keistraat 35 Tienen 425

Auditoraat Generaal, dossier Caspers Georges, Begine Thérèse en Bogaerts John, krijgshof griffie te Brussel

pj procesverbaal van neerlegging van stukken van overtuiging in zake Caspers Georges nr 218 P./ 3112 D./

766/47 Elsene Fransen Charles adjunkt griffier bij het Krijgshof 18/4/1947 426


Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Louis Paenhuysen 31/9/1945 427


Verklaring Marcel Ponsaert Te velde 15/7/45



106

De Fabriekswacht werd opgericht om er voor te zorgen dat, voor zover dit mogelijk was, de

lokale bevolking de taken van het bezettingsleger overnam. Dit gebeurde in de context van

het weghalen van een groot aantal Duitse soldaten voor operatie Barbarossa, de Duitse

invasie van de USSR. De Fabriekswacht leunde dicht aan bij het VNV, dit in tegenstelling tot

de andere door de Duitsers voor bewakingsdiensten opgerichte formatie, de Vlaamse

Wachtbrigade. De Fabrieksbrigade rekruteerde uitsluitend onder het VNV. Het VNV wist

steeds meer macht te veroveren binnen de Fabriekswacht.428 maar dit duurde niet lang. In

1943 werd de Fabriekswacht gedepolitiseerd en herwon Trucksin, de oorspronkelijke leider

van de Fabriekswacht de controle. Als een reactie hierop verlieten veel VNV leden de

Fabriekswacht na afloop van hun contract.429

Robert Poot sloot zich aan bij de Fabriekswacht in 1941. Hij stapte er in 1942 weer uit.430

Edmond Van Daele431, Albert Beelen432, Georges Caspers433, Gustaaf Clement434, Jan Claes435

en Francois Boffé436 werden lid in 1942. Clement stapte er in 1943 terug uit.437 Ook Frans

Van Roosendael was lid van de Fabriekswacht.438 Boffé werd uit de fabriekswacht, en zoals ik

428


in:<http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0081.php> geraadpleegd op 22/4/2010 429

M. Van De Wijngaerde, e.a., België tijdens de Tweede Wereldoorlog, Antweren, Standaard Uitgeverij, 2004,

p. 199-200 430

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Poot Robert Pieter,

krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven proces verbaal van verhoor van Poot Robert 20/9/1945 431



Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Beelen Albertus, Krijgsauditoraat

bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Beelen Albert 14/3/1945 433





Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Claes Jean Felix,

Rijkswacht compagnie Leuven district Leuven brigade Leuven pv nr 479 16/11/1944 of 6 pj 19 juli 1945 (5)

proces verbaal van Jans Guillaume aan de centrale dienst voor documentatie van het Auditoraat Generaal

19/7/1945 over ledenlijsten van de fabriekswacht 436

Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces

verbaal van verhoor van Boffé François Pierre 9/4/1946 437



Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria,verslag van de veiligheid van

den staat RP TP Leuven pv nr 4433 aanwijzer 3361/46 getuigenissen Vanderlick Jan, Lemmens Oscar,

Vanderlick Louis, Vandegaer Remy Achille, Verheyden Guillaume, Verbraecken Eduard, Regent Jozef Petrus

25/11/1946


107

al eerder zei ook uit het VNV, gezet in 1943 op verdenking van diefstal. Daarvoor was hij

commandant geweest in de Fabriekswacht.439

De Vlaamse wacht ontstond in 1941, grotendeels om dezelfde redenen als de

Fabriekswacht. Al op 28 april 1941 hadden de Militärverwaltung en de Vlaamse

Oudstrijdersbond contact gehad met als bedoeling om een wachtbrigade van betrouwbare

Belgen met enige militaire ervaring op te richten. Deze brigade zou onder het bevel komen

te staan van het Duitse leger. De VOS en het VNV hoopten allebei via de Vlaamse

Wachtbrigade hun politiek gewicht te vergroten. De Militärverwaltung slaagde er echter in

om hun het gras van voor de voeten te maaien. De Duitsers probeerden de Wacht te

onttrekken aan elke politieke invloed. Zij slaagden daar ook voor het grootste deel in. De

Vlaamse Wachtbrigade bleef onder Duits bevel.440 Edmond Van Daele441 en Albert Beelen442

waren lid van de Vlaamse Wacht.

2.4.2.7 Motivatie

Zoals Bruno De Wever stelt zijn de motieven voor collaboratie even gevarieerd als de

menselijke natuur. "Persoonlijke ambitie, winstbejag, broodwinning, avonturisme,

querulantisme,…ja zelfs de liefde heeft mensen bewogen tot samenwerking met de

bezetter".443 Maar de politiek-ideologosche collaboratie blijft belangrijk. Het motief is hier

politiek-ideeël, het is hen te doen om de maatschappij, dit kan echter niet helemaal

439



1944 Leuven 18/7/45 440


,in:<http://www.dbnl.org/tekst/weve009gree01_01/weve009gree01_01_0081.php >geraadpleegd op 20/4/2010 441

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Van Daele Edmond, brief van 3

juni 1943 van Van Daele 442


verslag van het beheer van de veiligheid der staat gerechtelijke politie RP TP Tienen pv nr 1259 aanw 2744

3/10/1945 getuigenissen van Den Ruyter August, Boon Pierre Fracois, Blocquiaux Louise 443

J. Gotovich, C. Kesteloot, Het gewicht van het oorlogsverleden, in:

<http://books.google.be/books?id=dOcAonRuuC0C&pg=PA26&dq=sicherheitsdienst+in+belgie&lr=&cd=61#v

=onepage&q=&f=false>, geraadpleegd op 18/4/2010, p. 40.


http://books.google.be/books?id=dOcAonRuuC0C&pg=PA26&dq=sicherheitsdienst+in+belgie&lr=&cd=61#v=onepage&q=&f=false


108

gescheiden worden van persoonlijke motieven. Vaak ging het natuurlijk om een combinatie

van motivaties, waar de verschillende elementen elkaar versterkten.

De motivaties die de agenten en medewerkers dreef varieert. Van de meesten is het ook erg

onduidelijk. Omdat deze mannen in de beklaagdenbank zaten was het voor hen immers van

groter belang de verantwoordelijkheid van de door hun begane misdaden voor een deel of

zelfs volledig van zich af te schuiven dan de motivaties van deze daden tot in de details uit te

leggen. De beklaagden hebben het zelden over wat de redenen waren voor hun activiteiten

binnen de Sipo SD. Toch krijgen we occasioneel een inzicht in de motivaties van deze

mannen.

Sommige mannen handelden uit ideologische overtuiging. Voor dit motief moeten we quasi

volledig op indirect bewijs vertrouwen. Om begrijpelijke redenen was het voor deze mannen

geen goed idee om het tijdens hun proces te hebben over hun liefde voor het nationaal

socialistisch gedachtegoed. De aanklachten die tegen hen waren ingediend waren in de

meeste gevallen al zeer zwaar en bij de meesten hing de doodstraf hun boven het hoofd.

Dus geen goed moment om nog wat meer bezwarende verklaringen af te leggen.

Collaboratie uit ideologische overtuiging kan geassocieerd met politiek militantisme en/of

lidmaatschap van een collaborerende politieke groepering of het verkondigen van

welbepaalde politieke meningen en in ruimere zin ook met vormen van para-militaire,

militaire of politionele collaboratie.444 De meeste medewerkers waren al lang binnen het

Nieuwe Orde milieu actief. Tijdens de oorlog kozen zij ook voor de meest radicale groepen

binnen de collaboratie. Men kan er van uit gaan dat ideologische overtuiging een rol heeft

gespeeld bij de naaste medewerkers van de Sipo SD. Zij waren, zoals al eerder opgemerkt is,

allemaal diep betrokken in de Nieuwe Orde. Zij kwamen ook uit voor hun politieke mening.

Stijckmans werkte bijvoorbeeld als propagandist bij het VNV445. Een ander mogelijk teken

444

J. Gotovich, C. Kesteloot, Het gewicht van het oorlogsverleden, in:

<http://books.google.be/books?id=dOcAonRuuC0C&pg=PA26&dq=sicherheitsdienst+in+belgie&lr=&cd=61#v

=onepage&q=&f=false>, geraadpleegd op 18/4/2010,p. 40. 445


Karel, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Stryckmans Jules Karel

30/5/1946



109

van politieke affiliatie zijn de kranten die zij lezen. Faingnaert was geabbonneerd op de SS-

Man.446 Louis Paenhuyzen verkocht de Nationaal Socialist.447

Een ander motief is opportunisme en hebzucht. Sommige mannen kozen voor de

collaboratie uit eigen belang. De Duitse bezetter betaalde haar medewerkers goed. Voor Jan

Van Roosendael, een verklikker in dienst van de Sipo SD, was dit waarschijnlijk een sterke

motivatie. Hij ging bij de Fabriekswacht omdat hij vond dat hij niet genoeg verdiende. Hij

kreeg premies voor zijn werk ten dienste van de Sipo SD en gebruikte zijn functie, zoals

hierboven al staat vermeld, om mensen geld en goederen af te persen.448 Ook Claes449 en

Beelen450 verlieten hun werk om deze reden. Beelen sloot zich aan bij de Fabriekswacht.451

Ook het ontkomen aan verplichte arbeidsdienst in Duitsland was een motief. In het geval van

Joseph Junius beweerde Faingnaert dat Junius zijn hulp had aangeboden aan de Sipo SD om

niet naar Duitsland gedeporteerd te worden. Hij zou dan de Sipo SD helpen met het zoeken

naar onderduikers. Hoewel het geval Junius erg onzeker is, toont het in elk geval aan dat er

mannen waren die met de Sipo SD meewerkten om verplichte arbeidsdienst in Duitsland te

vermijden, of dat dit in sommige gevallen in elk geval een rol speelde in de beslissing om te

collaboreren. Ook Beelen452 geeft toe dat hij, naast bovenvermeld motief, bij de

Fabriekswacht ging om aan de verplichte arbeidsdienst te ontsnappen. Dit motief wordt ook

aangehaald door medewerkers in de Dienstellen van Gent en Antwerpen. Een chauffeur bij

de Antwerpse Sipo SD kon tewerkstelling in Duitsland vermijden omdat hij een auto kon

446


terechtzitting; bijkomende stukken, Ministerie van landsverdediging Veiligheid van den staat gerechtelijke

politie RP TP Tienen pv nr 853/1142 verslag over Faingnaert 9/2/1946 447


Verslag van de veiligheid van den staat RP TP Tienen getuigenissen over Louis Paenhuysen 30/7/1945 448

Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria, verhoor van getuige Janssens

Lambert François 6/7/1945 449

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Claes Jean Felix, Krijgsauditoraat

bij de krijgsraad bij de krijgsraad van Leuven proces verbaal van verhoor van Claes Jean Felix 20/9/1945 450


veiligheid der staat gerechtelijke politie RP TP Tienen pv nr 1259 aanw 2744 getuigenissen van Bruynickx

Charles, Den Ruyter August, Boon Pierre François, Blocquiaux Louise 3/10/1945 451


veiligheid der staat gerechtelijke politie RP TP Tienen pv nr 1259 aanw 2744 getuigenissen van Bruynickx

Charles, Den Ruyter August, Boon Pierre François, Blocquiaux Louise 3/10/1945 452

Auditoraat Generaal, dossier Gestapo, Map I Persoonlijke dossiers, dossier Beelen Albertus,Procesverbaal

van verhoor krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven van Beelen Albert 14/3/1945

110

besturen en onderhouden.453 Drie medewerkers uit Gent verklaarden dat zij tewerkstelling

bij de Sipo SD aanvaarden om tewerstelling in Duitsland te vermijden.454

Sommigen sloten zich aan bij bij de Sipo SD, de SS of gewoon bij de collaboratie in het

algemeen om aan een gevangenisstraf te ontkomen. Dit zou, zoals ik hievoor al heb

uitgelegd, het geval geweest zijn bij Victor Hardiquest.

Zoals reeds vermeldt onder het criterium leeftijd leefden deze mannen in periode van crisis

en onzekerheid en tijdens de opkomst van de Nieuwe Orde. Dit zal zeker ook zijn effect

gehad hebben.

De motieven voor verklikkingen zijn grotendeels hetzelfde. Net als bij collaboratie in het

algemeen kan men ook hier als motieven ideologische overtuiging of hebzucht (er werden

op zijn minst aan sommigen van de verklikkers premies uitbetaald) aanduiden. Maar naast

deze motieven zijn er ook andere, voor verklikking specifieke motieven.

Eén van deze motieven is persoonlijke wrok. Soms werden ruzies of vetes verder

uitgevochten via het inschakelen van de Duitse politiediensten. Sommige verklikkers lieten

hun persoonlijke vijanden oppakken door de Sipo SD. Hier van zijn er enkele voorbeelden te

vinden in de strafdossiers. Zo maakte Jan Van Roosendael gebruik van zijn functie als

verklikker en medewerker van de Sipo SD Leuven om een persoonlijke vijand, ene Wyseur,

naar Duitsland te laten deporteren. Wyseur had een verklaring tegen Van Roosendael

afgelegd toen deze beschuldigd werd van diefstal op zijn werk. Hij had tegen de politie

verklaard dat Van Roosendael had zien vertrekkken met pakken waarvan hij de inhoud niet

kende. Van Roosendael werd om deze reden ontslagen.455 Later, toen er een aanslag werd

gepleegd op Van Roosendael, wees hij Wyseur aan als de dader. Daarop werd hij naar

453



p .86. 454



Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria,Rijkswacht compagnie

Leuven district Leuven brigade Leuven opsporingsdienst pv nr 307 getuigenis Danneels Virginie Marie 16/9/45

111

Duitsland gedeporteerd. Volgens verschillende getuigen heeft Van Roosendael hun later

verteld dat hij Wyseur had laten weghalen hoewel hij wist dat deze onschuldig was456.

Een specifiek geval van verklikking was verklikking die samenhangt met de uitgeoefende

functie zoals bijvoorbeeld door oorlogsburgemeesters457. Zoals als eerder vermeld werd in

het deel over informatieverzameling was er een probleem met het informatiebeheer.

Gemeentelijke overheden en dus ook burgemeesters werden gedurende de hele bezetting in

het ongewisse gelaten over welke informatie zij, al dan niet, aan de bezetter konden

doorgeven.458 Door deze onwetendheid werd veel kostbare informatie vrijgegeven en

begaven de plaatselijke overheden zich op de dunne en onduidelijke lijn tussen gedwongen

en vrijwillige medewerking met de Duitse politiediensten. De burgemeester, als leider van

het dorp, werd door de Duitsers gezien als een aanspreekpunt als zij informatie wilden. Dit

gold ook voor informatie voor de voorbereiding van arrestaties en razzia's. Technisch gezien

kon een burgemeester medewerking aan arrestaties weigeren, die vielen immers niet onder

zijn bevoegdheid en waren dus niet zijn probleem, maar dat van de Duitse politiediensten.

Maar de machtsbalans, die sterk doorhelde in het voordeel van de Duitsers, maakte

weigeren in de praktijk soms zeer moeilijk, indien niet onmogelijk. Hun motivatie, al dan niet

post factum, was dus medewerking in het kader van de politiek van het minste kwaad. Of dit

al dan niet als verklikking kon worden beschouwd was een moeilijk gerechtelijk vraagstuk.

Tegen het einde van de bezetting waren veel van de oude burgemeesters echter vervangen

door Nieuwe Orde figuren. Hun medewerking moet in een ander kader gezien worden. De

politieke macht grijpen was hier de eerste motivatie, later werd het doel vooral een

doelgerichte repressie te voeren tegen tegenstanders.459 Voor de Sipo SD Leuven is er het

geval Clement Ronsmans, de VNV oorlogsburgemeester van Leefdaal. Volgens Lambert

Janssens, één van de vertaler agenten, was Ronsmans actief als indicateur van de Sipo SD.460

456

Auditoraat Generaal, dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria, Krijgsauditoraat bij de

Krijgsraad van Leuven Verhoor van getuige Timmermans Alphonsus Theodorus 11/4/1946 457

M. Van De Wijngaerde, e.a., België tijdens de Tweede Wereldoorlog, Antweren, Standaard Uitgeverij, 2004,

p. 179. 458

N. Wouters, De Fürherstaat.Overheid en collaboratie in België (1940 -1944), Tielt, Lannoo, 2006, p. 135-

136. 459




112

Hij wordt beschuldigd van de huizen van personen die gezocht werden voor de Sipo SD

agenten aangeduid te hebben. Er worden echter geen concrete zaken genoemd in het

dossier. Deze verklaring wint wel aan waarschijnlijkheid als men in overweging neemt dat

Ronsmans eerder had samengewerkt met Duitse politiediensten. In de meeste gevallen

waren de aanklachten tegen Ronsmans verzacht tot medeverantwoordelijkheid.461

Dan zijn er ook nog verklikkingen van gevangengenomen weerstanders. Hun motivatie was

vermoedelijk in eerste instantie zelfbehoud, om gevangenschap en mishandelingen te

vermijden. Sommigen gingen echter na hun verklikking verder in hun medewerking met de

bezetter. Ten minste twee gevangen genomen verzetsstrijders werkten mee met de Sipo SD

agenten op razzia's en arrestaties en namen deel aan verhoren en ondervragingen van

gevangengenomen verdachten.

A. was aanwezig bij de razzia te Tildonk462 en de tweede razzia van Meensel Kiezegem.463

Ook Vleugels was regelmatig aanwezig tijdens arrestaties, vooral als hij degene die

gearresteerd werd,had verklikt.464 Aan verhoren deden zij voornamelijk mee indien zij zelf

bij de zaak betrokken waren. Zo assisteerden A. en Vleugels de Sipo SD agenten tijdens

verhoren van verdachten die zij aan de Sipo SD verklikt hadden. In hoeverre hun initiële

motivatie hier nog meespeelt, is moeilijk te achterhalen. Andere motieven kunnen hun

plaats hebben ingenomen.

Victor, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van verhoor van Janssens Lambert Frans

29/6/1945 461

N. Wouters, Oorlogsburgemeesters 40/44, Tielt, Lannoo, 2004, p.205-206 462



Delanoyer 463


krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven proces verbaal van verhoor van getuige Pijpen Joannes Ludovicus

Maria 23/2/1945 464

Auditoraat Generaal, dossier Boffé Pierre-François, verslag van de Veiligheid van den staat RP TP Leuven pv

nr 1255 verklaring Helsocht Maria Rosalia 8/7/1945

113

2.5 Duitse agenten

De Nebenstelle van Leuven werd geleid door Paulsen, bijgestaan door Cuypers. Mijn

informatie over deze laatste is gebaseerd op het personeelsdossier uit een bundel

personeelsdossiers van de Dienststelle Brussel en een dossier dat werd opgesteld tegen de

Sipo SD Stelle te Brussel.

2.5.1. Biografiën

2.5.1.1. Heinrich Cuypers

Heinrich Cuypers werd geboren op 29 mei 1908 in München Gladbach als oudste zoon van

Jakob en Elisabeth Cuypers. Van zijn zesde tot zijn veertiende ging hij naar de

capucijnenschool van München Gladbach.Tot zijn zeventiende studeerde hij in een

handwerkrichting om, net als zijn vader, pasteibakker te worden. In 1935 legde hij zijn

meesterproef af. Hij werkte daarna in de bakkerij van zijn ouders en nam de zaak over toen

zijn vader overleed. Hij werd door zijn ouders katholiek opgevoed. Op 27 maart 1940 stapte

hij uit de katholieke kerk.465 Hij was getrouwd, zijn vrouw was evangelisch katholiek.466

In 1931 sloot hij zich aan bij de NSDAP. Zijn lidnummer was 863862. Van 1932 tot 1936 was

hij leider van de Ortsgruppe München Gladbach. Hij was op 16 jarige leeftijd, in 1923, actief

in het neerslaan van een lokale seperatistische beweging. Aan de vooravond van de oorlog,

op 18 juni 1939 sloot Cuypers zich vrijwillig aan bij de Wehrmacht. Hij bleef in het leger tot

hij op 20 december 1939 gedemobiliseerd werd. Gedurende die periode maakte hij, als

soldaat, deel uit van de Ers. Batl. I.R. 15 mot. Kassel.467 Volgens zijn R.u.S.-Fragebogen vocht

hij echter niet aan het front.468 Daarna sloot hij zich aan bij de Sipo SD.

465

SOMA AA 535 Personalakten van Duitse, in België bedrijvige en Belgische NSDAP- en (Waffen)SS-leden,

1933-1945. - 93 fardes : dact., ms., ph., XXXIII, lebenslauf 466


1933-1945. - 93 fardes : dact., ms., ph., XXXIII,R.u.S. frageboden 467


1933-1945. - 93 fardes : dact., ms., ph., XXXIII,R.u.S. frageboden 468


1933-1945. - 93 fardes : dact., ms., ph., XXXIII,R.u.S. frageboden

114

Op 2 januari 1940 werd hij Kriminal Angestellter van de Kriminalpolizei Leitstelle Düssseldorf.

Hij begon zijn carriére dus bij de Kriminalpolizei. Er staat nergens vermeld of hij enige

specifieke opleiding tot politie agent heeft gevolgd voor hij toetrad tot de Kripo Leitstelle

Düsseldorf. Dit lijkt echter weinig waarschijnlijk als men naar de data kijkt: op 20 december

1939 verliet hij het leger en op 2 januari neemt hij al dienst bij de Kripo te Düsseldorf. Er zijn

dus maar twee weken verstreken tussen zijn vertrek bij het leger en zijn indienstname bij de

politie van Düsseldorf. Over de ommezwaai van patissier naar lid van de politie staat in het

dossier, dat tegen de leden van de Dienststelle Brussel werd opgesteld, dat hij "door

bemiddeling van het arbeitsambt"469 een baan kreeg als Kriminal Angestellter bij de Kripo.

Op 1 april 1940 werd Cuypers gepromoveerd tot Kriminal Anwarter en benoemt tot

"ehrenamtlicher" medewerker van de SD Aussenstelle Düsseldorf.470 Op datzelfde moment

sloot hij zich ook aan bij de SS. Hij had daar de rang van SS Oberscharführer.471 Het is

opvallend dat hij uit de katholieke kerk stapte amper 4 dagen voordat hij toetrad tot de SS,

promotie kreeg binnen de Kriminalpolizei en werd aangenomen als erelid voor de

Sicherheitsdienst, essentieel de inlichtingendienst van de SS. Hoewel dit toeval kan zijn, lijkt

het waarschijnlijker dat hij zijn kerk verliet en de nazi ideologie en de SS omarmde om zijn

carriére sneller vooruit te helpen. Hij geeft als religie op zijn R.u.S. Fragebogen gottglaubig

aan. Dit is een term die vaak in dit soort dossiers wordt gebruikt als term voor aanhanger

van de nazi ideologie.

Het dossier maakt dan een sprong naar 18 februari 1942. Op deze dag werd hij benoemd tot

Sacharbeiter van de Amt IV in de Dienststelle van de Sipo SD in Brussel. Hij werkte daar eerst

voor de afdeling IVC, verantwoordelijk voor emigranten en vreemdelingen. Op 20 januari

1943 werd hij in de rechter bovenarm geschoten tijdens een luchtaanval. Daarna werd hij in

april 1943, vanwege een niet vermelde reden, overgeplaatst naar de afdeling IVA, de

Gestapo afdeling verantwoordelijk voor kommunisten en marxisten, de linkse tegenstanders

van de nazi's. Zo was hij betrokken in acties tegen de communistische partij en het leger van

469






1933-1945. - 93 fardes : dact., ms., ph., XXXIII,R.u.S. frageboden

115

de gewapende partizanen in de zomer volgdend op de arrestatie van enkele leiders van de

paritzanen. Op deze acties ga ik in het stuk rond de andere Duitse agent van de Nebenstelle

Leuven, Wilhelm Paulsen, dieper in. Wanneer hij van de (theoretisch gezien) neutrale

Kriminalpolizei overstapte naar de politieke politie, de Gestapo, en vervolgens naar de zeer

politieke Sicherheitsdienst wordt niet duidelijk in de dossiers vermeld. Het is mogelijk dat hij

pas van dienst veranderde op het moment van zijn overplaatsing naar een andere post.

Mogelijk zette de Sipo SD gewoon agenten in waar ze nodig waren, zonder weinig belang te

hechten aan de diensten waarin ze actief waren. Over de reden van deze overstappen wordt

ook geen informatie gegeven.

Een deel van wat er na 1943 met Cuypers gebeurde kon ik reconstrueren met behulp van

twee andere bronnen. In het strafdossier van Jan Van Roosendael zit een getuigenis van

Cuypers over de Sipo SD Nebenstelle Leuven en het gedrag van Van Roosendael. Hierin staat

dat hij van januari 1944 tot juli 1944 in Leuven heeft gewerkt. De andere bron is de

uiteenzetting van de aanklachten in de na oorlogse rechtzaak tegen de Sipo SD Dienststelle

Brussel en haar leden. Ook hier wordt er een korte beschrijvinging van Cuypers leven en

activiteit binnen de Sipo SD gegeven. Daarnaast wordt ook uitleg gegeven over enkele van

de acties van de Sipo SD Nebestelle Leuven. De Leuvense Nebenstelle was immers

hierarchisch ondergeschikt aan de Sipo SD Dienststelle Brussel, en agenten van de

Dienststelle Brussel waren ook actief te Leuven. Cuypers zou in de razzia's in het begin van

1944 verantwoordelijk geweest zijn voor het ondervragen van de vrouwelijke gevangenen

die werden opgesloten in de hulpgevangenis van Leuven. Volgens het strafdossier schuwde

hij bij deze verhoren geen zwaar geweld. Zeven van de verhoorde vrouwen zouden vanwege

de mishandelingen tijdens de verhoren deels of volledig werkonbekwaam geworden zijn.472

2.5.1.2. Wilhelm Paulsen

Over Paulsen is er veel minder informatie te vinden, noch in de strafdossiers, de

personeelsdossiersdossiers van de Dienstelle Brussel of de aanklacht tegen de agenten van

472



Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel, p. 22

116

deze Dienststelle. Dit komt mogelijk omdat hij, althans volgens de aanklacht tegen de Sipo

SD Brussel, in 1945 te Duitsland overleden zou zijn.473

Volgens Van Roy was hij een Scharführer.474 Hij was dus ook aangesloten bij de SS. Hij werkte

tijdens de oorlog zowel in de Dienststelle Brussel als in de Nebenstelle Leuven. Paulsen

wordt in de strafdossiers van de Belgische medewerkers van de Sipo SD aangeduid als zijnde

de chef van de SD in de afdeling Leuven.475 Ook de aanklacht tegen de Sipo SD Dienststelle

Brussel vermeldt Paulsen als chef van de Sipo SD Leuven: "Einde 1943 werd te Leuven onder

leiding van K.S. Paulsen een onderafdeling van de SIPO-Brussel opgericht. Cuypers werd

aangeduid om Paulsen bij te staan en gebeurlijk te vervangen."476 Hij wordt, net als Cuypers,

aangeduid als lid van de Sicherheitsdienst. Hij had binnen de Sipo SD de rang van

Kriminalsekretar.477

Hij was betrokken bij acties van de Sipo SD Dienststelle Brussel tegen de communistische

partij en de gewapende partizanen die volgden op de arrestatie van de leiders van de

gewapende partizanen, namelijk Nothomb, Develer en Prevot. Paulsen voerde tijdens deze

actie het onderzoek naar degenen die door gevangengenomen partizanen en op andere

manieren verkregen informatie werden aangeduid voor het helpen onderduiken van leden

van de gewapende partizanen. Hierdoor kunnen we afleiden dat hij, net als Cuypers,

waarschijnlijk actief was in de afdeling IVA, die verantwoordelijk was voor het bestrijden van

het linkse verzet tegen het naziregime.

Verder wordt er kort wat informatie gegeven over de activiteit van Paulsen in Leuven. In het

dossier heeft men het over de razzia's te Leuven van december 1943 tot april 1944. Deze

razzia's zouden door Max Gunther georganiseerd en geleid zijn. Ze wijzen ook op de rol die

de arrestatie en medewerking van de eerder vermelde Vleugels heeft gespeeld. Volgens het

473



Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel, p. 20 474

L. Van Roy, Wonden van hun tijd, Tienen, Aqua Fortis, 200, p. 19 475

Auditoraat Generaal, dossier Junius Joseph, Krijgsauditoraat bij den krijgsraad te Leuven proces verbaal van

verhoor Fernand Faingnaert 22/8/1945 476



Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel, p. 21 477

20, getuigenis Cuypers

117

dossier werden de mannen die gearresteerd werden eerst door Paulsen en Max Gunther

ondervraagd. Daarna werden ze naar Breendonk vervoerd, waar ze verder werden

ondervraagd door Duitsers, waaronder ook Paulsen, en door Gunther.478

2.5.2 Analyse

Gezien het feit dat ik van slechts één agent achtergrondinformatie heb is een vergelijking

van de Duitse agenten binnen de Nebenstelle Leuven met andere Sipo SD agenten niet

makkelijk. Toch wil ik Heinrich Cuypers achtergrond vergelijken met o.a. de Duitse agenten

van de Sipo SD Aussendienststelle Antwerpen, die in Robby Van Eetvelde's thesis worden

geanalyseerd, en andere bechikbare gevens in de literatuur.

Net als de meeste van de Sipo SD agenten uit het werk van Van Eetvelde is ook Heinrich

Cuypers geboren rond de eeuwwisseling, namelijk in 1908.479 88% van de Sipo SD Fürhers

was geboren tussen 1897 en 1913.480 Zij leefden als jongere in een periode waarbinnen nazi

propaganda en ideologische indoctrinatie deel uitmaakten van de maatschappij.481 Het was

ook een periode van crisis, de Weimarrepubliek bood weinig vooruitzichten, het nationaal-

socialisme bood deze wel. 482

Het merendeel van de Sipo SD agenten kwam uit het noorden (60%).483 Cuypers was

afkomstig uit het westen van Duitsland, dicht bij de grens met België, Nederland en

Frankrijk. De Duitse agenten in Antwerpen waren bijna allemaal afkomstig uit de westelijke

Duitse gebieden.484 Het is mogelijk dat de Sipo SD voor België liever mannen inzette uit de

478



p. 9-21. 479



J. Banach, Heydrichs Elite, Paderborn, Schöningh, 1998, p. 67. 481

C. Browning, Doodgewone mannen: een vergeten hoofdstuk uit de Jodenvervolging. Amsterdam, De

Arbeidspers, 1993, 482

J. Banach, Heydrichs Elite, Paderborn, Schöningh, 1998, p.326. 483

Ibidem,, p. 52. 484



p. 56.

118

westelijke, meer katholiek gebieden. Zelfs indien zij uit hun kerk getreden waren, waren zij

waarschijnlijk in vele gevallen katholiek opgevoed.

Cuypers en de meeste van de Antwerpse agenten waren getrouwd (enkel bij de Antwerpse

agent Seidel wordt expleciet vermeldt dat hij niet getrouwd was).485 Ongetrouwde mannen

werden minder snel gepromoveerd dan getrouwde mannen. Dit speelde mogelijk hierbij ook

een rol. 486

Cuypers volgde tot zijn veertiende school en leerde daarna voor pasteibakker. Dit toont veel

gelijkenissen met de opleidingen van de Antwerpse agenten Veit, Verhulsdonck, maar vooral

met Von Hören. Net als Von Hören sloot Cuypers zich mogelijk vanwege zijn werkloosheid

aan bij de Sipo SD. De ouderlijke zaak, die Cuypers na de dood van zijn vader had

overgenomen, was tijdens of kort na zijn legerdienst failliet gegaan, waarna Cuypers zich op

voorspraak van de arbeidsdienst aansluit bij de Sipo SD.487 Von Hören ging bij de Sipo

werken toen hij na zijn opleiding als bouwwerker geen werk vond in zijn vakgebied.488

Voor hij zich in 1939 bij de Wehrmacht aansloot, werkte hij dus als zelfstandige in de

ouderlijke bakkerij. Binnen de onderzoeksgroep van Banach over de bereikte sociale

beroepsklasse bevond het hoogste percentage, namelijk 56,5%, zich in de categorie van de

hogere middenklasse waarvan zelfstandigen deel uitmaakten.489

De Antwerpse Sipo SD agenten waren katholiek.490 Cuypers was katholiek opgevoed, maar,

zoals ik al eerder vermeld heb, stapte hij kort voordat hij zich aansloot bij de SS en

485



p.52. 486



p.52 487





p. 46. 489




p. 57.

119

gepromoveerd werd binnen de Sipo SD, uit de katholieke kerk. Uit het onderzoek van

Banach blijkt dat 81.2% van de agenten uit de kerk getreden was en als geloof "gottglaubig"

opgaf491, net als Cuypers.

Hij was lid van de NSDAP, hij sloot zich aan in 1931. Toetreden tot de NSDAP was na de

overstap naar de Sipo SD volgens Sipo SD agent Hermann Veit zelfs verplicht.492 Bij de

Antwerpse Sipo SD lijken sommige agenten echter een afkeer te hebben tegenover de

nazi's493, bij Cuypers heb ik hier geen enkel teken van gezien. In vergelijking met Cuypers

sloten de Antwerpse Sipo SD agenten zich pas laat aan bij de NSDAP, in elk geval pas na de

machtsovername van de nazi's. Verscheidene mannen hadden daarvoor echter al extreem

rechtse sympathiëen.494

Cuypers deelde met enkele van zijn Antwerpese collega's een militaire en paramilitaire

achtergrond. Cuypers was aan de vooravond en in het begin van de oorlog solddaat geweest

bij de Wehrmacht. Daarvoor was hij al actief geweest in het neerslaan van seperatistische

bewegingen in Beieren in 1923. De Sipo SD agenten Von Hören495, Schneiders496,

Verhulsdonk497 en Fest498 waren eveneens voor de oorlog bij het leger of paramilitaire

organisaties aangesloten. De meeste mannen van de Aussendienststelle Antwerpen lijken,

net als Cuypers, hun carriére begonnen te zijn bij de Kripo, waarna ze later overstapten naar

andere diensten.499 Enkel van Polony wordt er vermeld dat hij direct werd aangenomen door

een andere dienst dan de Kripo.500 Een belangrijk verschil met de meeste mannen, uit de

491




p. 48. 493



p. 47-52 494



p. p. 49 495

Ibidem, p. 47 496

Ibidem, p. 46 497

Ibidem, p. 49 498

Ibidem, p. 52 499

Ibidem, p. 47-52 500

Ibidem, p. 51

120

Aussendienststelle Antwerpen, behalve Polony 501, is dat zij zich al voor de oorlog hadden

aangesloten bij de politie.502 Cuypers sloot zich pas in 1940 aan bij de Sipo SD.

Cuypers vertoont het meeste gelijkenissen met leden van de Antwerpse afdeling IV, de

Gestapo, Verhulsdonck, Von Hören en Schneiders, en met Hermann Veit. Cuypers werkte in

de Dienststelle Brussel ook voor de Gestapo, op de afdeling IVA. Van Eetvelde stelt in zijn

werk dat de agenten weliswaar "gewone mannen" waren, in navolging van de terminologie

van Browning in zijn werk over de politiebataljons aan het Oostfront, maar dat het een

specifieke groep gewone mannen was.503 Het ging om mannen die teleurgesteld waren in de

Weimarrepubliek en zich afgekeerd hadden van het liberaal democratische staatsbestel en

de burgerlijke samenleving.504 Zij voelden zich aangetrokken tot de martiale cultuur van de

nazi ideolologie. Ook Cuypers past bij deze lijst.

501



p. 51 502



p. 47-52 503



p. 57 504



p.55

121

Algemeen besluit Eind '43 had de oorlog zich tegen de Duitsers gekeerd. In het begin van de bezetting helde

het merendeel van de Begische bevolking en de overheidsinstanties over in de richting van

accomodatie. Maar dit veranderde in het oog van de nieuwe oorlogssituatie. Verzet groeide,

ook het gewapend verzet. Het was in deze periode dat de Sipo SD Nebenstelle Leuven werd

opgericht op 6/12/1943. Ze werd opgericht omwille van de verhoogde verzetsactiviteit in

Leuven en omstreken. Dat dit de voornaamste bestaansreden was bewijzen het aantal

uitgevoerde arrestaties en razzia's tussen december 1943 en september 1944. De Leuvense

afdeling van de Sipo SD leek zich nauwelijks met iets anders bezig hield.

Op basis van de gegevens van de dossiers kan ervan uitgegaan worden dat er in totaal tussen de

300 en de 400 mensen gearresteerd werden door de Sipo SD Leuven. Het precieze totaal is wel

moeilijk te schatten aangezien we in de meeste gevallen geen informatie hebben over het aantal

arrestaties op de razzia’s. Bij de twee razzia’s te Meensel Kiezegem werden ongeveer 70

personen aangehouden, bij een razzia te Diest op zijn minst een 20-tal. Bij afzonderlijke

arrestaties werden er tussen de 200 en de 250 mensen aangehouden. De meeste arrestaties en

de razzia's waren gericht tegen het verzet. Niet iedereen die gearresteerd werd, werd naar

Duitsland gedeporteerd. Dit gold slechts voor een minderheid. Het getal van 600

gedeporteerden dat door het verzet wordt opgegeven is overdreven. Ook het aantal moorden

lijkt lager te liggen. De verzetsman E. V. L. geeft 55 à 60 doden op. 505 Op het eerste gezicht lijkt

het aantal, door de Sipo SD Leuven gepleegde, moorden eerder rond 15 à 20 te liggen. Met

andere woorden, tussen een derde en een kwart van het vermelde aantal. Bij dit cijfer zijn de in

Duitsland overleden mensen niet meegeteld.

Dat de Sipo SD voor de uitvoering van deze acties beroep deed op Vlaamse medewerkers is

duidelijk. Zowel de vaste werknemers als de occasionele medewerkers, speelden een grote

rol in het functioneren van de post. Deze rol werd steeds groter. De aanwezige Duitse

agenten kwamen naarmate de oorlog vorderde steeds meer op de achtergrond en waren in

de eindperiode nog nauwelijks aanwezig op acties. De Duitse Sipo SD agenten waren

122

onvoldoende getraind en niet talrijk genoeg. Ze waren in een vreemd, vijandig land,waarvan

zij, in de meeste gevallen, de taal niet machtig waren. Alleen waren ze niet opgewassen voor

hun taak. In quasi alle aspecten van hun taak moesten zij rekenen op de hulp van Vlaamse

medewerkers. Voor hun acties waren ze sterk afhankelijk van lokale collaborateurs: voor

informatie moesten ze rekenen op lokale verklikkers, voor extra mankracht tijdens acties

moesten zij gaan aankloppen bij de collaborerende milities en voor verhoren moesten de

Duitse agenten de hulp inroepen van hun Vlaamse vertaler agenten. De vertaler agenten

deden veel meer dan alleen vertalen voor de Duitsers. Zij stelden zich steeds actiever op in

de activiteiten van de Sipo SD Leuven. Zoals al eerder gezegd werkten zij mee aan arrestaties

en razzia's en namen zij deel aan de verhoren van de gearresteerden. Zij gingen zeer ver in

het uitoefenen van hun bevoegdheden. Zij misbruikten hun voorrechten ook om te stelen,

mensen te mishandelen en in de meest extreme gevallen hen zelfs te vermoorden.

In '43 was de werking van de Sipo SD onderworpen aan een aantal regels opgelegd door

onder andere de Militärverwaltung. Gedurende de periode waarbinnen de Sipo SD actief

was in België voerde de Duitse politiedienst een constante strijd tegen de haar opgelegde

restricties. Zij probeerden onder deze regels uit te komen en in sommige gevallen, zoals

bijvoorbeeld regels omtrent het verscherpte verhoor, werden de regels gewoon koudweg

genegeerd. In het zicht van de nakende komst van de Zivilverwaltung en de toenemende

onmacht van de Militärverwaltung vielen veel restricties weg of werden ze door de Sipo SD

eenvoudigweg omzeild.

Een profiel van de Duitse agenten van de Sipo SD Leuven maken was niet evident, aangezien

ik slechts beschikte over de biografie van één agent. Toch kan een vergelijking gemaakt

worden met andere studies. Daaruit blijkt dat Cuypers o.a. enkele gelijkenissen vertoonde

met Antwerpse agenten, en dan voornamelijk met Antwerpse Gestapo agenten. Cuypers

diende in Brussel ook bij de Gestapo. Net als zij was hij geboren rond de eeuwwisseling. Hij

deelde zijn achtergond van zelfstandige met verschillende andere agenten. Cuypers

onderwijsniveau was vergelijkbaar met dat van de meeste van de Duitse agenten van de

Aussendienststelle Antwerpen. Zoals het merendeel van hen kwam hij uit het Westen van

505

Auditoraat Generaal, dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh,krijgsauditoraat bij de krijgsraad van Leuven

verhoor van getuige Van Loo Eugène 6/9/1945

123

Duitsland en was hij katholiek opgevoed. Cuypers was wel uit de kerk getreden en gaf als

religie Gottgläubig op. Gezien hun leeftijd groeiden ze op tijdens de crisisjaren van de

Weimarrepubliek. Een periode die weinig vooruitzichten bood terwijl het nationaal-

socialisme dat wel deed.

De Vlaamse medewerkers van de Leuvense Sipo SD vallen qua leeftijd binnen het

leeftijdssegment dat algemeen beschouwd wordt als de typische leeftijd voor millitaire

collaboratie, namelijk geboren na 1920 en jonger dan 35 jaar. Zij woonden in de streek, hun

scholing was goed maar niet hoog, de meesten hadden een zelfstandig beroep of waren

bediende. Deze kenmerken hadden zij gemeen met de medewerkers van de

Aussendienstellen van Antwerpen en Gent. In Leuven was het lidmaatschap van het VNV,

DeVlag en de SS hoog. In alle dossiers kwam één of meerdere van deze organisaties voor.

Daarnaast waren verschillende onder hen lid van de Fabriekswacht of de Vlaamse wacht.

Van Eetvelde omschrijft dit lidmaatschap als een drang naar legitiem geweld en een

geïdialiseerde groepsmentaliteit.506 De meeste Leuvense medewerkers waren lid van hun

respectievelijke organisaties voor ze zich aansloten bij de Sipo SD. Hun motivaties waren

verschillend, maar hun lidmaatschap van VNV, DeVlag en SS toont wel dat de ideolgishce

motivaite een gemene deler is, zeker in het geval van de vaste Vlaamse medewerkers van de

Sipo SD. Net als hun Duitse collega's groeiden zij op in een periode van crisis die ervoor

zorgde dat zij zich afkeerden van het liberaal-democratische staatsbestel en dat zij hun heil

zochten in extreem rechtse en nationalistische bewegingen.

Een profiel van "de" Vlaamse Sipo SD agent bestaat niet, maar er bestaan voldoende

gelijkenissen om een soort ideaaltype voor de Leuvense medewerkers te maken.

De Sipo SD medewerker was na de eeuwwisseling geboren. Hij was niet enkel geboren in de

streek van Leuven, maar groeide er ook op. Hij had voldoende opleiding gevolgd en was

minstens tweetalig. Hij was lid van Nieuwe Ordebewegingen en koos voor de meest radicaal

nationaal socialistische bewegingen. Gedurende de bezetting sloot hij zich aan bij de SS. Hij

had geen ervaring met het vak van politieagent voor de oorlog.

506



p.118.

124

Waren deze mannen nu, om het in de woorden van Browning te zeggen, 'ordinary men'? Op

deze vraag moet ik zowel ja als nee antwoorden. Ja, want de mannen die voor de Sipo SD

werkten waren normale mensen. Er was bij de meeste geen teken van extreme

gewelddadigheid, sadisme of antisemitisme. Het waren doordeweekse mannen die

onopvallende levens leidden. Op enkele gevallen na hadden zij geen zware misdaden op

hun strafblad. Maar ik moet ook nee antwoorden. Hoewel zij normale mensen waren, blijkt

dat de Sipo SD agenten allemaal uit een soortgelijke achtergrond kwamen. Deze achtergrond

zorgde er mogelijk voor dat deze mannen zich sterker dan de meeste van hun tijdegenoten,

aangetrokken voelden door de Sipo SD en hetgeen waar deze dienst voor stond.

De studie van dit onderwerp is niet afgerond, er zijn nog mogelijkheden tot verder

onderzoek. Aangezien ik voor dit werk enkel strafdossiers van de Belgische medewerkers van

de Sipo/SD heb gebruikt zijn er een aantal mogelijkheden tot verder onderzoek naar de

activiteiten van de Sipo/SD Nebenstelle te Leuven.

Ten eerste zijn er de Duitse dossiers over de Leuvense politiepost en de dossiers van de

Duitse agenten waar men hoogstwaarschijnlijk nog een schat aan informatie kan vinden.

Niet alle diensten van de Sipo SD zijn vertegenwoordigd in de Belgische strafdossiers. De

Kripo en de SD zouden normaal gezien niet in de dossiers mogen voorkomen, de Kripo

omdat ze zich enkel bezighield met de Duitse onderdanen en de SD omdat ze geen excutieve

bevoegdheden had. Zoals we gezien hebben was dit bij de Nebenstelle Leuven niet het

geval. De leden van de SD traden daar wel executief op. Duitse agenten komen in de

Belgische strafdossiers ook maar zelden voor. Meestal hield het Belgische gerecht zich enkel

bezig met Belgische collabateurs. Verder heb ik relatief weinig aandacht besteed aan het

verzet. Er bestaan verschillende bronnen van lokale verzetsbewegingen en verzetsmannen

die meer informatie kunnen geven over de Duitse agenten en hun Belgische helpers.

Wegens tijdsgebrek heb ik ook de strafdossiers van Albert Hendrickx en Dionysius

Vandenhove niet meer kunnen natrekken. Ook daarin is mogelijk nog meer informatie te

vinden.

125

Bibliografie Bronnen Archief van het Auditoraat Generaal -dossier Gestapo -Map I Persoonlijke dossiers dossier Van Daele Edmond,

dossier Beelen Albertus dossier Claes Jean Felix, dossier Clement Gustaaf Augustin Marie, dossier Cornu Leon Victor Guillaume, dossier Dirickx Frederic Henri, dossier Paenhuysen Gerardus Ludovicus, dossier Paenhuysen Louis Corneille, dossier Paenhuyzen Willem Albrecht Severin, dossier Ponsaert Marcel Gaston François, dossier Poot Robert Pieter, dossier Saen Herman Joseph,

-Map II, dossier Van Gasse Armand en Strijckmans Julius-Karel dossier Janssens, Hardiquest en kten moorden te Tienen

-Map III, dossier Janssens Lambert François;Faingnaert Fernand Raymond

Louis; Van Avondt René Karel; Van Avondt Albrecht Theodoor Raymond,Hardiquest Jean Victor,

-Map IV stukken der terechtzitting; bijkomende stukken der terechtzitting;

bijkomende stukken -Map V Documentatie,

-dossier Devlag dossier nr 127 Van Avondt Renatus Karel,

dossier Verbelen Robertus, map VI bis -dossier Ronsmans Clement, -dossier Van Roosendael Petrus Joseph en Geeraerts Maria, -dossier Boffé Pierre-François, -dossier Junius Joseph, -dossier Huygens Madeleine -dossier Caspers Georges, Begine Thérèse en Bogaerts John, -dossier Delanoyer Richard, Janssens Marie, Koekaerts Karel, Merckx Georges,

126

-dossier Jan Weijtjens en Albert Mestdagh -dossier Weytjens arrest 25/7/50 II archief van het SOMA -SOMA AA 310 Documents concernant des membres du SIPO-SD à Bruxelles en de uiteenzetting der feiten Krijgsauditoraten Brussel inzake Sipo/SD Brussel (Straub e.a.), Luik inz. Sipo/SD Luik-Aarlen (Strauch e.a.), Bergen inz. Sipo/SD Charleroi (Muller e.a.) en Dinan, map Brussel, -SOMA 535 Personalakten van Duitse, in België bedrijvige en Belgische NSDAP- en (Waffen)SS-leden, 1933-1945. - 93 fardes : dact., ms., ph., XXXIII Literatuur BANACH (J.). Heydrichs Elite. Paderborn, Schöningh, 1998, 375 p. BROWNING (C.). Doodgewone mannen: een vergeten hoofdstuk uit de Jodenvervolging. Amsterdam, De Arbeidspers, 1993, 260 p. CRANSHAW (E.). Die Gestapo. Berlin, 1964, 259 p. DE JONGHE (A.). Hilter en het politieke lot van België (1940-1944): de vestiging van een Zivilverwaltung in België en Noord-Frankrijk. Antwerpen, De Nederlandsche Boekhandel, 1972, 488 p. DE JONGHE (A.). 'De strijd Himmler-Reeder om de benoeming van een HSSF te Brussel (1942-1944). Eerste deel: De Sicherheitspolizei in Belgie.' In: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1974, 3, pp. 9-81. DE JONGHE (A.). 'De strijd Himmler-Reeder om de benoeming van een HSSF te Brussel (1942-1944). Tweede deel: Het voorspel'. In: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1976, 5, pp.5-151. DE JONGHE (A.). 'De strijd Himmler-Reeder om de benoeming van een HSSF te Brussel (1942-1944). Derde deel: Ontwikkeling van oktober 1942 tot oktober 1943'. In: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1978,5 pp.5-178. DE JONGHE (A.). 'De strijd Himmler-Reeder om de benoeming van een HSSF te Brussel (1942-1944). Vierde deel: Salzburg voor en na. Politieke ontwikkelingen van augustus 1943 tot juni 1944'; In: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, 1982, 7, pp. 7-187.

127

DE JONGHE (A.). 'De strijd Himmler-Reeder om de benoeming van een HSSF te Brussel (1942-1944). Vijfde deel'. In: Bijdragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. , 1984, 8, pp.5-234. DELARUE (J.). Histoire de la Gestapo. Paris, Fayard, 1968, 635 p. DE VOS (L). Leuven in de Tweede Wereldoorlog. Stad Leuven, s.d., 54 p. DE WEVER (B). Greep naar de macht, in <www.dbln.org/tekst/weve009gree01_01/, geraadpleegd op 20/4/2010. DEWEVER (P). Leuven en Oost-Brabant in de Tweede Wereldoorlog. Tienen, Aqua Fortis, 2006, 316 p. GELLATELY (R.). The Gestapo and German Society: enforcing racial policy 1933-1945, Oxford, Clarendor, 1991, 297 p. GOBYN (W.). De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst : een casestudie van de Gentse Aussenstelle (1940-1945). Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, 183 p.(promotor: B. De Wever). GOTOVICH (J.), KESTELOOT (C.).Het gewicht van het oorlogsverleden, in: <http://books.google.be/books?id=dOcAonRuuC0C&pg=PA26&dq=sicherheitsdienst+in+belgie&lr=&cd=61#v=onepage&q=&f=false>, geraadpleegd op 18/4/2010. HUYSE (L.), D'HONDT (S.) Onverwerkt Verleden. Collaboratie en Repressie in België 1942-1952. Leuven, Kritak, 1991, 210 p. MAES (M.). Leuven 1940-1944. Een provinciestad tijdens de bezetting. Leuven, (onuitgegeven licentiaatverhandeling Katholieke Universiteit Leuven), 1988, 133 p. SAERENS (L.). De jodenjagers van de Vlaamse SS. Gewone Vlamingen. Tielt, Lannoo, 2007, 301 p. VAN DEN WIJNGAERT (M.), e.a. België tijdens de Tweede Wereldoorlog. Antwerpen, Standaard uitgeverij, 2004, 517 p. VAN DOORSLAER (R.) DEBRUYNE (E.), SEREBRECHTS (F.), WOUTERS (N.). Gewillig België. Overheid en Jodenvervolging tijdens de Tweede Wereldoorlog. Antwerpen, Meulenhoff/Manteu, 2007, 1163 p. VAN EETVELDE (R.).De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD): een microgeschiedenis va Aussenstelle Antwerpen (1940-1945). Gent (onuitgegeven licentiaatverhandeling Universiteit Gent), 2002, 270 p.(promotor: B. De Wever).

http://www.dbln.org/tekst/weve009gree01_01/



128

VAN EETVELDE (R.). De Sicherheitspolizei und Sicherheitsdienst (SIPO-SD) Aussendienststelle Antwerpen Het politionele repertoire van een lokale Duitse politiedienst in bezet België in: http://www.cegesoma.be/docs/media/chtp_beg/chtp_19/004_VanEeetvelde.pdf geraadpleegd op 5/3/2010 VERHOEVEN (E.). België bezet. 1940-1944. BRTN-uitgave, s.d., 456 p VAN ROY (L.). De wonden van hun tijd. Bjidragen tot de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Het repressiegerecht. Tienen, Aqua Fortis, 2001, 271 p. WOUTERS (N.). De Führerstaat. Overheid en collaboratie in België (1940-1944)., Tielt, Uitgeverij Lannoo, 2006, 264 p. WOUTERS (N.). Oorlogsburgemeesters 40/44. Lokaal bestuur en collaboratie in België. Tielt, Lannoo, 2004, 750 p.

129

Bijlage 1: Overzicht arrestaties

naam datum plaats tijdstip misdaad reden

1 Gautier Jean Villacorta Garcia Josefa 8/11/1943 thuis arrestatie



4

Van Goietsenhoven Pierre

begin december 1943

openbare weg arrestatie lid partizanen

5 Petit 3/12/1943 thuis arrestatie

6 Jourand Gaston, Jourand Constant,Van Laer Henri, dottermans Georges, onbekende 8-9/12/1943 nacht arrestatie

7 echtgenoot Verdeyen Lousie 9/12/1943 arrestatie

8 Toremans Jean 9/12/1943 arrestatie

9

Vandevenne Henri 10/12/1943 thuis poging tot arrestatie

10 nicht van Vandevenne Henri 10/12/1944 nacht arrestatie

11 Boon Henri 21/12/1943 arrestatie

12

Igo Leonard 21/12/1943 arrestatie

13 Phillipaerts Petrus 21/12/1943 arrestatie

14

Stroobrants Jules 22/12/1943 thuis arrestatie

130


15 Duchateau Louis en schepen Nackaerts (Leuven) 22-23/12/1943 thuis nacht arrestatie

16 Duchateau Louis 22-23/12/1943 arrestatie

17 Bollens Henri 22-23/12/1943 thuis arrestatie

18 Beeckman 23/12/1943 thuis nacht arrestatie

19 Smeets Henri 23/12/1943 nacht 1u arrestatie

20 Ruelens Gustaaf 23/12/1943 thuis ochtend 5u arrestatie

21 Ruelens Gustaaf 23/12/1943 arrestatie

22 Geets Emiel 23/12/1943 arrestatie

23 Reinquin Pierre begin 1944 moordpoging vergelding

24 Reinquin Pierre moordpoging witte brigade

25 Reinquin Pierre avond moordpoging

26 Jochmans Henri en Benony Jules begin 1944 arrestatie

27 Maurice Costermans 4/01/1944 arrestatie

28 Vervoort Jules vrouw docters Aline Valentine 26/01/1944 thuis arrestatie

29 Neenckx Jean Baptiste en anderen 26-27/1/1944 thuis nacht arrestatie

30 Jacobs Bertha 27/01/1944 thuis arrestatie

31 Laurent Denis en zoon Arthur 27/01/1944 arrestatie

32

China Jean Baptiste, Tichelhout Elisabeth, Willems Leonie, Mommens Roul, Duzo Marcel 27/01/1944 nacht arrestatie

33 Kamers Guillaume feb/44 arrestatie

34 Goddevriend Marcelin feb/44 arrestatie

35 Daman Jacques en dochter Hortense 15/02/1944 thuis nacht arrestatie

36 Driessens Godefroid 15/02/1944 nacht arrestatie

37 Daman Jacques 15/02/1944 thuis nacht arrestatie

38 Lembrechts Felix 17-18/2/1944 thuis nacht 4u arrestatie

39 Notez Alfons 17-18/2/1944 nacht arrestatie

131


40 Vanderaa Marcel 17-18/2/1944 nacht arrestatie

41 Luyten Felix en zoon Charles 17/02/1944 thuis nacht 1uur arrestatie

42 Derochette Guillaume 18/02/1944 thuis nacht arrestatie

43 Tastenoye Jan Baptiste Julius, zijn vrouw Theodoor en zijn vader 18/02/1944 arrestatie

44 Sterkx Franciscus 18/02/1944 arrestatie

45 Gielis Joanna en vader 18/02/1944 nacht arrestatie

46 Gilbert 18-19/2/1944 thuis nacht arrestatie

47 Van Aerschot C. 19/02/1944 3uur nacht arrestatie

48

Malherbe Adolf Carolus, Vandervelde Paula, Swiggers August, Germaan Van Zwavelbergh, Demarsin Henri Jozef, Smets Sylvain 19/02/1944 arrestatie

49 Malherbe Adolf 19-20/2/1944 nacht arrestatie hij en zonen lid partizanen

50 Malherbe Adolf arrestatie

51 Evers Rene 20/02/1944 arrestatie

52 Desiron Fernand 20/02/1944 arrestatie lid verzet

53 Desiron Fernand 20/02/1944 arrestatie

54 Desiron Fernand 20/02/1944 arrestatie

55 witvrouw antonius josephus en vader 23-24/2/1944 nacht arrestatie

56 Aerts Frans en Vanderelst Jozef 23-24/2/1944 nacht arrestatie

57 Rene Evers 23-24/2/1944 thuis nacht arrestatie onderduiker Aerts

58 Rene Evers 23-24/2/1944 arrestatie

59 Leonard Aerts 23-24/2/1944 poging arrestatie

60 Pelsmaeker Louis Alfons 24/02/1944 9 u ochtend arrestatie

61 Defoin 24/02/1944 arrestatie

62 Jusgen Clement 24/02/1944 moord

63 Somers Louis 24/02/1944 thuis arrestatie

64 Matys Maximiliaan 24/02/1944 arrestatie

65 Timmermans Alphonsus Theodorus 24/02/1944 arrestatie

132


66 Havet Petrus 24-25/2/44 thuis nacht arrestatie beschuldigd van chef in WB

67 Cnops Johanna mrt/44 arrestatie politieke activiteit man

68 François Boets 1/03/1944 arrestatie

69 Wouter Margareta ea 2-3/3/1944 arrestatie

70 Vanderbempt Franciscus 2-3/3/1944 nacht arrestatie

71 Vandenbroeck Jean 3/03/1944 arrestatie

72

Van Schoenland Helene en Eveline en echtgenoten Heps Alfons Hoeylaert Maurice 3/03/1944 thuis nacht 5,30 arrestatie

73 Van Houtvin Emile 3/03/1944 thuis nacht 2u arrestatie

74 Decoster Roger 3/03/1944 arrestatie

75 De Groote Camiel 3/03/1944 nacht 0.30u arrestatie

76 Verheyden Francois 3/03/1944 arrestatie

77 Verheyden Francois 3/03/1944 arrestatie

78 Kuyls Raymonde 3/03/1944 arrestatie

79 De Weerdt Josephine 3/03/1944 arrestatie

80 Libotton Remy 3/03/1944 arrestatie

81 Oliviers Jacobus maria Prudent 3/03/1944 arrestatie

82 Materne Jules 6 of 7/3/44 arrestatie

83 Materne Jules arrestatie

84 Trekker Maria Louisa Carolina en Moeder 17-18/3/1944 thuis nacht arrestatie

85 Cnops Ludovica en man Ronsmans Joseph 17-18/3/1944 thuis nacht arrestatie

86 Otzer Albert 17-18/3/1944 thuis nacht arrestatie verzet

87 Kramers Felix August 17/03/1944 thuis arrestatie partizaan

88 Antoine Cuypers 18/03/1944 thuis arrestatie

89 Smekens A 18/03/1944 arrestatie politieke gevangene

90 Dewit Emiel en zoon Gaston 18/03/1944 thuis 5-7u ochtend arrestatie onderduikers herbergen

91 Dujourie Joseph 18/03/1944 arrestatie

133


92 Van Der Meeren Alexander 18/03/1944 nacht 2u arrestatie

93 Van Ingh Frans 18/03/1944 arrestatie

94 Gemoets Maria 18/03/1944 3u arrestatie

95 Deweerdt Remigius Herman 18/03/1944 arrestatie

96 Tastenoye Theodore Martin 18/03/1944 arrestatie

97 Noppen Theophiel Jules, Peeters Henri Constant, Rentmeesters Guillaumme 18/03/1944 arrestatie

98 Germaine Melijn en moeder thuis arrestatie Germaine koerierster partizanen

99 Germaine Melijn en moeder 18/03/1944 thuis arrestatie

100 Bogaerts Rosalie 18/03/1944 thuis arrestatie

101 Creses Céline 18/03/1944 arrestatie

102 Vanderelst Leander 18/03/1944 nacht arrestatie

103 Gemoets maria 18/03/1944 arrestatie

104 Van Ingh Jan en zoon Emiel 18/03/1944 arrestatie

105 Creses Maria Celina 18/03/1944 5.30 ochtend arrestatie

106 Deweerdt Remigius Herman 18/03/1944 arrestatie

107 Vader Dewit 19/03/1944 arrestatie

108 Demarsin Henri Jozef 19/03/1944

bij buurman Sylvain Smets nacht 1.30 arrestatie ondergedoken lid verzet

109 Sylvain Petrus Smets, Demarsin Henri Jozef 19/03/1944 thuis arrestatie onderduikers herbergen

110 Jozef Wittenbol en Vrouw arrestatie

111 Jozef Wittenbol en Vrouw 22/03/1944 arrestatie

112 Trekker Alberta en Victor 23/03/1944 arrestatie beschuldigd van hulp moord Karel Vranckx

113 Frooninckx Joseph 23/03/1944 thuis arrestatie

114 Frooninckx Joseph 23/03/1944 thuis 4u ochtend arrestatie

115 Delacroix Joanna 28/03/1944 arrestatie

116 Jean Liboton 28/03/1944 arrestatie

117 Julia Deherdt 28/03/1944 arrestatie

134


118 Nieuwling Victor apr/44 arrestatie

119 Bosmans Georges apr/44 arrestatie

120 Bosmans Georges arrestatie

121 4 cellebroeders apr/44 klooster arrestatie

122 De Becker Louis 3/04/1944 thuis nacht 5,30 arrestatie

123 Hermans Gustave 4/04/1944 arrestatie

124 Vandenbosch Frans 5/04/1944 arrestatie

125 6/04/1944 thuis arrestatie

126 De Becker Frans Hendrik vrouw en zoon 6/04/1944 arrestatie

127 Gilliams Pierre en zoon 6/04/1944 thuis arrestatie

128 Vanderhoeven Irene 6/04/1944 arrestatie lid SRA en geheim leger

129 Vanderheyden Emile Eugene 6-7/4/1944 nacht arrestatie beschuldigd van betrokken bij aanslag

130 Laurent Pennickx 12/04/1944 16u arrestatie

131 De Lamper 13/04/1944 thuis arrestatie

132 De Lamper Henri 13/04/1944 arrestatie

133 Stein Vital 24/04/1944 thuis 2u ochtend arrestatie beschuldigd van vervoer wapens vervalsen Ezkaarten en bezit morsepost

134 Verhaegen Louis Leopold 28/04/1944 arrestatie

135 Oliviers 28/04/1944 station arrestatie

136 Oliviers 28/04/1944 station arrestatie

137 L.L. Verhaegen 28/04/1944 arrestatie

138 vrouw Van Peel Jean Francois en zoon mei 44 arrestatie hadden onderdak geboden aan onderduikers

139 Cluydts Constant 7/05/1944 moord

140 Van Tilt Gaston, Bonnast Vital, Ginis Eugeen, Dewit Louis 7/05/1944 poging moord

141 Van Tilt Gaston 7/05/1944 thuis poging tot arrestatie lid partizanen

142 Moeys Marcelen, Peeters Gaston, Cochet Marcel, Leys Jerome, De Wit Maria 7/05/1944 arrestatie

143 Alen Ferdinand 9/05/1944 arrestatie

135


144 René Delanier 9-10/5/1944 thuis nacht arrestatie

145 Frans Van Emelen 10/05/1944 arrestatie

146 Jacquemeyn Alfons 10/05/1944 arrestatie

147 Oversteyns Camillus en Michaux Adolf 12/05/1944 arrestatie

148 Haezendonck Theophiel 17/05/1944 poging moord

149 Menten Alfons 19-20/5/44 thuis nacht arrestatie

150 Adams Emile 20/05/1944 arrestatie

151 Adams Emile 20/05/1944 thuis arrestatie

152 Mellaerts 20/05/1944 arrestatie

153 Blockx Marcel 20/05/1944 arrestatie nkb zegeldiefstal

154

Blockx Marcel, Menten Alfons, Adams Emiel, Mellaerts Cyrille, Eraerts Jules, Theunis Eduard, Schroeven Georges 20/05/1944 arrestatie

155 Adams Emiel 20/05/1944 arrestatie

156 man Hendrickx Jeanne Maria 20/05/1944 arrestatie

157

Cuypers Jan en Marcel, Van Emelen Joseph en zonen Georges en Louis,Nolmans Alfons, Laenens Georges, Vinne Louis 20/05/1944 arrestatie

158 Theunis Jan Maurice 20/05/1944 thuis arrestatie

159 Smets man Van Hoof 24/05/1944 arrestatie

160 Zuster, broer, moeder Kympers Jean 27/05/1944 arrestatie

161 Germaine De Becker 30/05/1944 moord was korpscommandant code gerard

162 Haesevoets juni 44 arrestatie

163 Floossie Maria, Ponet, onbekende jongen en meisje uit Diest 14/06/1944 arrestatie

164 Gemoets Carolus en zoon romain 15-16/06/1944 nacht arrestatie zochten naar Lea Gemoets en broer Hilaire

165 Leclerq Josée, vader (Carolus) Gemoets en zoon Romain 16/06/1944 arrestatie zochten naar Lea Gemoets

166 Vermaelen josé Felix 30/06/1944 op weg van werk arrestatie

136


167 Govaerts Frans Joseph jul/44 arrestatie bedreiging

168 Graulus Albert en August, Van Luyten Ludovicus (schoonboer) 1/07/1944 thuis nacht 4 u arrestatie

169 Rauopof Abdulla 1/07/1944 Ransberg dag arrestatie

170 Natus Rene 1-2/7/1944 thuis nacht poging tot arrestatie

171 Vandermeulen Maria en vader Felix 7/07/1944 thuis mishandeling

172 Aerts Gabrielle en docter Germaine Meleyn 7/07/1944 arrestatie

173 Sellekaerts Wilhelmina 13/07/1944 arrestatie in plaats van man

174 Seelekaerts Wilhelmina josephina 13/07/1944 arrestatie zochten naar man

175 Govaerts Jozef 13 of 15/7/1944 arrestatie

176 Vandeput Louis Edgard 15/07/1944 ochtend arrestatie beschulidigd lid WB

177 Graulus Auguste 18/07/1944 5u ochtend arrestatie beschuldigd van sabotage

178 Stiers Frans 24/07/1944 12-13u arrestatie

179 onbekende pastoor

eind augustus begin september 1944 arrestatie

180 Hias André, 2 broers Vanderstegen, jongen uit Tienen aug 44 arrestatie

181 Ombelets Jean aug/44 thuis ochtend 6u arrestatie verdachte moord Merckx

182 Goossens Jozef Paul aug/44 arrestatie vervoer papieren voor verzet

183 Swinnen Alfons 1/08/1944 arrestatie

184 Feyaerts Petrus 1/08/1944 arrestatie

185 Van Leemputten 1/08/1944 arrestatie

186 Tobback Francisca echtgenoot Swinnen 1/08/1944 arrestatie

187 Jennes Louisa en dochter Engelborghs Maria 1/08/1944 thuis nacht arrestatie herbergden onderduikers

188 Wouters Jean 1/08/1944 nacht moord lid partizanen

189 Van Dessel Artur 1/08/1944 nacht poging moord lid partizanen

190 Vandeweyer Georges 2/08/1944 arrestatie

191 zoon Luwel Joseph 6/08/1944 thuis nacht 3.45 poging tot arrestatie

137


192 Armand janssens 8-9/8/1944 Tienen thuis nacht moord

193 Armand janssens 9/08/1944

194 elisa moers 9/08/1944 Tienen thuis nacht moord

195 elisa moers 9/08/1944 moord hulp aan russen

196 guillaume 9/08/1944 " " nacht moord

197 Vuerinckx Ferdinand 11/08/1944 thuis 6,3 arrestatie

198 Felix Dillemans en zoon 14/08/1944 arrestatie

199 Vanderstegen Cyprien Auguste, broer, Hias 15/08/1944 arrestatie

200 Borremans Joseph 16/08/1944 9u ochtend arrestatie beschuldigd lid WB

201 Ginis Jerome, Judocus, vader Antonius 21-22/8/1944 thuis nacht arrestatie

202 Ginis Jerome, Judocus, vader Antonius 21-22/8/1944 arrestatie

203 Grietens karel 24/08/1944 thuis arrestatie

204 Vercammen Vital 24/08/1944 op werk arrestatie sabotage spoorlijn

205 Vercammen Vital op werk 11 uur arrestatie lid weerstandsbeweging Boghe ltr Fidelio

206 Fortau Clara, Van der Weger Louis 24-25/8/1944 thuis nacht arrestatie

207 Delmont Marcel 24-25/8/1944 thuis nacht arrestatie zonen ondergedoken

208 Van Audenaerde Felix 1/09/1944 arrestatie

209 Joseph Frooninckx arrestatie

210 Smets Philibert Crabbe Pieter herberg Smets arrestatie

211 Michaux Adolf arrestatie

212 Deweerdt Josephine arrestatie

138

naam daders naar overige informatie

1 Gautier Jean Villacorta Garcia Josefa janssens ea

2 Gautier Jean Villacorta Garcia Josefa janssens ea 21000fr gedreigd om vrouw te arresteren als hem niet vonden

3 Gautier Jean Villacorta Garcia Josefa 6-7 gest D'e militairen leitermitz (gautier)

4 Van Goietsenhoven Pierre moest met buik op tafel liggen werd dan geslaan

5 Petit 2 mannen Boffé 14 mannen in het grijs D

6

Jourand Gaston, Jourand Constant,Van Laer Henri, dottermans Georges, onbekende janssens, D'ers

7 echtgenoot Verdeyen Lousie D'er, gestapo, belgen

8 Toremans Jean janssens, SS'ers horloge 5000fr gestolen

9 Vandevenne Henri janssens, 6 D'ers in uniform

10tal dagen erna hebben gestapo waaronder janssens de boel komen slopen

10 nicht van Vandevenne Henri

11 Boon Henri de gestapo breendonk buchenwald saxenhousen nooit ondervraagd

12 Igo Leonard onbekende gestapo's breendonk Buchenwald

volgens wat vrouw Jacobs Bertha hoorde ondervraagd door janssens en faingnaert en gestorven te buchenwald 1/7/44 in februari 44

13 Phillipaerts Petrus gestapo oa faingnaert inlichtingen dr Detilloux? sangerhausen

enkele spullen gestolen in elk geval radio, dag of 4 erna gunther paulsen cuypers en enkele andere Duitsers terug

14 Stroobrants Jules janssens verscheidene D'ers Breendonk buchenwald ellrich belsen

stalen 85000fr gouden trouwring autobanden

139


15 Duchateau Louis en schepen Nackaerts (Leuven) gestapo, janssens breendonk

janssens en anderen mishandelde op kommandantur opnieuw mishandeld dr janssens en faingnaert, moest op kniëen in kamion

16 Duchateau Louis Buchenwald Hartsungen Belsen

17 Bollens Henri Breendonk door Boffé geslaan op kommandantur

18 Beeckman breendonk buchenwald hartsungen ellrich

19 Smeets Henri rene van avondt, sipo

20 Ruelens Gustaaf de gestapo Breendonk Buchenwald moest met gezicht tegen muur gestaan

21 Ruelens Gustaaf Breendonk, Buchenwald

22 Geets Emiel Breendonk Buchenwald

23 Reinquin Pierre janssens faingnaert rutgeers van avondt mishandeling

24 Reinquin Pierre janssens faingnaert rutgeers van avondt

25 Reinquin Pierre

26 Jochmans Henri en Benony Jules gestapo agenten

27 Maurice Costermans 5 mannen 3 in D uniform waren allemaal D'ers

28 Vervoort Jules vrouw docters Aline Valentine

janssens cuypers faingnaert? Gestapo

vader breendonk buchenwald moerder en valentine snt gillis breendonk en D

47000fr eten ondegoed uurwerk en oorringen Aline ltste 2 teruggegeven aline al snel vrijgelaten

29 Neenckx Jean Baptiste en anderen D'ers

30 Jacobs Bertha D'er in uniform vlaming in burger sint Gillis Ravensbruck tijdens verhoor in leopolgstraat geslaan dr janssens faingnaert en onbekende

31 Laurent Denis en zoon Arthur 2 russen 3 gestapo 2 belgen 1 Duitser

32

China Jean Baptiste, Tichelhout Elisabeth, Willems Leonie, Mommens Roul, Duzo Marcel

2 gestapo's, D'e soldaten, Max Gunther Breendonk (China Jean Baptiste)

verhoord en mishandeld te Breendonk door Janssens

33 Kamers Guillaume

140


34 Goddevriend Marcelin onbekende gestapo's oom van Igo Leonard, mishandeld door janssens faingnaert

35 Daman Jacques en dochter Hortense

36 Driessens Godefroid

37 Daman Jacques janssens en faingnaert 2 anderen Breendonk, Buchenwald

38 Lembrechts Felix 5 gestapo janssens van avondt pelgrims vleugels faingnaert geslaan dr janssens onbekende en max

39 Notez Alfons sipo 25tal D'ers janssens buchenwald hartzungen ellrich dora nordhausen

geslaan dr faingnaert en andere leden sipo

40 Vanderaa Marcel D'ers en gestapo

41 Luyten Felix en zoon Charles gestapo D'er in uniform een sprak vlaams nog anderen buiten

42 Derochette Guillaume

43 Tastenoye Jan Baptiste Julius, zijn vrouw Theodoor en zijn vader janssens geidentificeerd dr vleugels

breendonk leuven breendonk ellrich dora belsen

breendonk n ijskoud water vrouw bedreigd om te doen praten

44 Sterkx Franciscus vleugels aanwezig bij arrestatie

45 Gielis Joanna en vader verscheidene gestapo

46 Gilbert gestapo 50tal SS'ers 20000fr en pak boter gestolen

47 Van Aerschot C. aantal D'ers 3 burgers waaronder Vleugels Boffé D overleden te Dora

48

Malherbe Adolf Carolus, Vandervelde Paula, Swiggers August, Germaan Van Zwavelbergh, Demarsin Henri Jozef, Smets Sylvain gestapo

smets Sylvain en Germaan Van Zavelbergh overleden

49 Malherbe Adolf gestapo, janssens

50 Malherbe Adolf Breendonk, Buchenwald, Hulpenstadt, Buchenwald

51 Evers Rene Breendonk gefussileerd na enkele dagen

52 Desiron Fernand verklikt door vrouw aan zwarte gendarm (minnaar)

handen achter kniën gebonden geslaan met sokken 2 weytjens IV4

53 Desiron Fernand janssens faingnaert mestdagh Wuyts (van hoof?)

janssens faingnaert en mestdagh hebben geslaan

141


54 Desiron Fernand vrouw volgens vleugels hem verklikt

breendonk buchenwald hartsungen

4/2/44 al eens geprobeerd aan te houden beschoten en 2 keer geraakt door zwarte gendarmen

55 witvrouw antonius josephus en vader

56 Aerts Frans en Vanderelst Jozef 2 maanden nadien gefussileerd

57 Rene Evers Vleugels gestapo

58 Rene Evers 2/3/44 gefussileerd

59 Leonard Aerts

60 Pelsmaeker Louis Alfons de gestapo

61 Defoin janssens 4 D'ers

62 Jusgen Clement gestapo en D'ers

63 Somers Louis janssens, faingnaert, richard delanoyer, gestapo en D'ers Breendonk, D

janssens en faingnaert mishandelden in breendonk op stoel liggen ophangen slaan met ossepens en stalen draad, moest op kniëen in kamion

64 Matys Maximiliaan gestapo's Vanderbempt Detilloux Buchenwald Hartsungen

65 Timmermans Alphonsus Theodorus D Hartsungen

66 Havet Petrus 50tal gestapo, faingnaert

15000fr gestolen, commentaar faingnaert over geld stelen, "in beslag genomen"

67 Cnops Johanna janssens verhoorde

68 François Boets

69 Wouter Margareta ea Leuven Duitsland stalen 12000fr

70 Vanderbempt Franciscus verscheidene gestapo

71 Vandenbroeck Jean janssens 20 tal man deels in uniform kommand breendonk buchenwald

stalen hemden radio lakens en fototoestel

72

Van Schoenland Helene en Eveline en echtgenoten Heps Alfons Hoeylaert Maurice gestapo, janssens Leuven D Coblenz holland Vught

73 Van Houtvin Emile SD janssens faingnaert 4 d'ers breendonk buchenwald alberstadt halle saale berga elster

janssens thuis geslaan 2000fr kaas en boterzegels gestolen zat in dodenmars

74 Decoster Roger gestapo faingnaert breendonk buchenwald wolfleben slagen gekregen

142


75 De Groote Camiel 5 duitse SD'ers Faingnaert buchenwald hadmerslepen pommern

76 Verheyden Francois Breendonk

ondervraagd en geslaan dr Janssens tijdens ondervraging janssens had geld gestolen maar moest terug geven van duitser

77 Verheyden Francois janssens en 2 Duitse officieren

78 Kuyls Raymonde D'er en van avondt verklikker vleugels

janssens faingnaert vleugels en D'er ondervraagden

79 De Weerdt Josephine gestapo agenten

80 Libotton Remy

81 Oliviers Jacobus maria Prudent Breendonk buchenwald

82 Materne Jules verklikt dr Boffe D, Buchenwald, Dora

cuyoers paulsen detilloux karel leunens faingnaert en max sloegen Materne maar janssens zet hij niet wel aanwezig

83 Materne Jules Janssens 2 andere D'ers

3 keer huiiszoeking bij hem janssens er altijd bij 3e keer stalen ze likeur en handschoenen

84 Trekker Maria Louisa Carolina en Moeder faingnaert janssens D'er leuven snt gillis D moeder overleden te ravensbruck

85 Cnops Ludovica en man Ronsmans Joseph janssens verhoorde

86 Otzer Albert

87 Kramers Felix August gestapo oa faingnaert breendonk buchenwald schonnebeek

88 Antoine Cuypers buchenwald

89 Smekens A Breendonk, Buchenwald

90 Dewit Emiel en zoon Gaston van avondt 5 D'er, 3 D'ers (2e keer) Breendonk

8 dagen later stal Van Avondt en man in grijskostuum schrijfmachine, fiets, 4 kostuums en linnen

91 Dujourie Joseph 8 SS'ers janssens en de zoon van Otto breendonk buchenwald

werd mishandeld dr janssens Max en anderen

143


92 Van Der Meeren Alexander gestapo Leuven oa van avondt rene breendonk buchenwald

met 30 anderen naar breendonk gevoerd bedreigd en geslaan

93 Van Ingh Frans

94 Gemoets Maria gestapoagenten een gewond aan hand

95 Deweerdt Remigius Herman

96 Tastenoye Theodore Martin een had litteken op wang

97 Noppen Theophiel Jules, Peeters Henri Constant, Rentmeesters Guillaumme de gestapo

rentmeesters Guillaumme kennelijk overleden tijdens of vlak na gevangenschap

98 Germaine Melijn en moeder Leuven Brussel D Oberspree

99 Germaine Melijn en moeder

100 Bogaerts Rosalie Janssens snt Gillis D Wittenberg

ook ondervraagd dr Janssens nt mishandeld janssens heeft 15OOOfr meegenomen

101 Creses Céline

102 Vanderelst Leander

103 Gemoets maria

104 Van Ingh Jan en zoon Emiel Breendonk, Buchenwald zoon overleden te Dora

105 Creses Maria Celina de gestapo

106 Deweerdt Remigius Herman Breendonk

107 Vader Dewit

108 Demarsin Henri Jozef faingnaert janssens D'ers in uniform 5 gestapo D

Henri Jozef overleden in D 1/12/44 Constant (vader) moeder en zus geslaan

109 Sylvain Petrus Smets, Demarsin Henri Jozef janssens

janssens aanwezig bij arrestatie en sloeg zus Marguerite

110 Jozef Wittenbol en Vrouw Janssens van avondt en weytjens mishandeling

111 Jozef Wittenbol en Vrouw

112 Trekker Alberta en Victor Janssens, 2 onbekenden leuven snt gillis D alberta geslaan door Janssens

113 Frooninckx Joseph gestapo, faingnaert Dora

144


114 Frooninckx Joseph

6 man in burger een in D uniform, Janssens, weytjens en faingnaert tastenoy verklikker? D, Dora in dora gestorven stalen 4000Fr

115 Delacroix Joanna 2 gestapo's

116 Jean Liboton

117 Julia Deherdt Ravensbruck Bergen Belsen gestorven te Bergen Belsen

118 Nieuwling Victor 4 man oa Van Roosendael, Vleugels

119 Bosmans Georges Leuven breendonk Duitsland

120 Bosmans Georges Hardiquest verklikt?

121 4 cellebroeders gestapoman, Boffé, Janssens, 2 D'ers

122 De Becker Louis gestapo faingnaert 2 in D uniform Leuven breendonk D nooit ondervraagd

123 Hermans Gustave

124 Vandenbosch Frans janssens verklikker Vleugels

125 Van Roosendael, Rene Van Avondt, 2 D'ers Mmishandeld door Van Roosendael

126 De Becker Frans Hendrik vrouw en zoon faingnaert, verklikking Vleugels D

vrouw overleden in D zoon neergeschoten tijdens actie in sintjoriswinge dr feldgendarmerie

127 Gilliams Pierre en zoon janssens, gestapo pierre naar Leuven Breendonck zoon s'ochtend vrij

vrouw bedreigd janssens stal schrijfmachine

128 Vanderhoeven Irene

1,5 maand gevangen Janssens ondervroeg haar een keer na maand wou weten over activiteiten man en over andere leden van organisatie

129 Vanderheyden Emile Eugene gestapo, oa faingnaert verklikt dr Vleugels en Dreesen

130 Laurent Pennickx janssens, faingnaert gestorven te Ellrich (Buchenwald) 29/11/44

131 De Lamper Gestapo Faingnaert Delannoyer Van Roosendael D

145


132 De Lamper Henri faingnaert delanoyer vrouw van roosendaal Gutshungen Rumschaat

133 Stein Vital Faingnaert 2, 3 Sipo enkele D'e soldaten Breendonk Buchenwald

ondervraagd en mishandeld dr D Janssens en Vleugels

134 Verhaegen Louis Leopold zak geld 19000fr gestolen

135 Oliviers D overleden in D

136 Oliviers D overleden in D

137 L.L. Verhaegen Van Roosendael en man op fiets snt Gillis Buchenwald Hartzungen Ellrich

138 vrouw Van Peel Jean Francois en zoon

139 Cluydts Constant

140 Van Tilt Gaston, Bonnast Vital, Ginis Eugeen, Dewit Louis

141 Van Tilt Gaston gestapo schoot op hem

142 Moeys Marcelen, Peeters Gaston, Cochet Marcel, Leys Jerome, De Wit Maria snt Gillis

Dewit Leys Cochet en Peeters geslaan, Leys Cochet 3 weken De Wit 6

143 Alen Ferdinand 15 gestapo's in burger en uniform

144 René Delanier gestapo Van Roosendael 6500 fr meegenomen

145 Frans Van Emelen gestapo

146 Jacquemeyn Alfons stalen 12000fr aan zilverstukken radio pick up platen en 900 gr boter

147 Oversteyns Camillus en Michaux Adolf van roosendael Buchenwald

148 Haezendonck Theophiel gestapo faingnaert

149 Menten Alfons sipo oa Janssens D

150 Adams Emile janssens en D'er

151 Adams Emile 8tal gestapo in uniform 1 in burger 1 ervan was janssens

152 Mellaerts 8 tal gestapo oa janssens

153 Blockx Marcel janssens faignaert janssens en faingnaert verhoorden

146


154

Blockx Marcel, Menten Alfons, Adams Emiel, Mellaerts Cyrille, Eraerts Jules, Theunis Eduard, Schroeven Georges

Schroeven overleden, Blockx, Adams Emiel en Theunis terug de rest vermist

155 Adams Emiel de gestapo

156 man Hendrickx Jeanne Maria

157

Cuypers Jan en Marcel, Van Emelen Joseph en zonen Georges en Louis,Nolmans Alfons, Laenens Georges, Vinne Louis

Nolmans terug gekomen dan overleden, Frans en Louis overleden in D, al de rest vermist

158 Theunis Jan Maurice vijf man in grijs uniform Van Roosendael

159 Smets man Van Hoof D overleden in D

160 Zuster, broer, moeder Kympers Jean faingnaert ea kympers mishandeld dr Janssens

161 Germaine De Becker

Vanderbemden janssens fangnaert feldgendarm leunens van avondt en D'ers

162 Haesevoets hardiquest

163 Floossie Maria, Ponet, onbekende jongen en meisje uit Diest

weytjens mestdagh vanautgaerden verstraeten hardiquest

Floossie zelfde nacht terug naar huis gebracht wel mishandeld net als docter Strouwen Sabine

164 Gemoets Carolus en zoon romain Ponet zou verraden hebben? carolus 11 maanden Buchenwald hilaire later gevangengenomen en vermoord door D'ers

165 Leclerq Josée, vader (Carolus) Gemoets en zoon Romain

166 Vermaelen josé Felix

167 Govaerts Frans Joseph gestapo hardiquest en verbelen

168 Graulus Albert en August, Van Luyten Ludovicus (schoonboer)

Hardiquest Van Autgaerden Weytjens Tienen Snt Gillis D

169 Rauopof Abdulla Paenhuysen Gerard verklikker, gestapo

170 Natus Rene 1e keer gestapo, 2e keer 8 man waaronder weytjens en mestdagh

ook 13 andere jongens die nacht aangehouden

147


171 Vandermeulen Maria en vader Felix janssens ea

probeerden man rene laurentii te arresteren zat in verzet pick up gestolen

172 Aerts Gabrielle en docter Germaine Meleyn

gestapo's ao janssen faingnaert van avondt D verschillende kampen

janssens faingnaert en onbekende hebben har en dochter mishandeld stoelmarteling

173 Sellekaerts Wilhelmina snt Gillis D Ravensbruck

174 Seelekaerts Wilhelmina josephina snt gillis Ravensbruck

Janssens van avondt faingnaert al 24/6/44 inval slogen haar sloopten huis andervraagd dr janssens faingnaert delanoyer fiets gestolen

175 Govaerts Jozef gestapo hardiquest janssens faingnaert hebben verhoord

176 Vandeput Louis Edgard 5 gestapo waaronder Hardiquest, Janssens en ene Mertens

6 keer verhoord en geslaan door ene Frans

177 Graulus Auguste hardiquest weytjens en janssens snt gillis etterbeek D eilenburg met 4 anderen mishandeld dr gestapo te Tienen

178 Stiers Frans weytjens indicateur, mestdagh snt gillis D

179 onbekende pastoor Een van broers Merckx, ene Piet hebben geslaan

180 Hias André, 2 broers Vanderstegen, jongen uit Tienen

181 Ombelets Jean janssens faingnaert hardiquest broers merckx vanhoof denis Leuven Brussel onvdervraagd en geslaan

182 Goossens Jozef Paul 5 gest oa Weytjens en Hardiquest

183 Swinnen Alfons de gestapo

184 Feyaerts Petrus 30tal gestapo

185 Van Leemputten de gestapo en SS'ers in leemputten

186 Tobback Francisca echtgenoot Swinnen de gestapo

187 Jennes Louisa en dochter Engelborghs Maria

faingnaert, janssens, delanoyer Richard, pelgrims, verbelen, van avondt rene raymond, mestdagh, weytjens sint gillis

148


188 Wouters Jean

faingnaert, janssens, delanoyer Richard, pelgrims, verbelen, van avondt rene raymond, mestdagh, weytjens

189 Van Dessel Artur

faingnaert, janssens, delanoyer Richard, pelgrims, verbelen, van avondt rene raymond, mestdagh, weytjens

janssens faingnaert en van avondt hebben verhoord

190 Vandeweyer Georges janssens van avondt 2 feldgendarmen

191 zoon Luwel Joseph 5 man vader mishandeld

192 Armand janssens

193 Armand janssens

194 elisa moers

195 elisa moers

196 guillaume

197 Vuerinckx Ferdinand dirickx ea geslaand dr janssens hardiquest van avondt broers merckx faingnaert

198 Felix Dillemans en zoon 3 gestapo's en D'ers in uniform

hebben Dillemans beschoten toen verzette tegen arrestatie zoon in bil geraakt, zoon in buik

199 Vanderstegen Cyprien Auguste, broer, Hias

Mestdagh, Weytjens Hardiquest en Vanautgaerden

200 Borremans Joseph

janssens faingnaert en 3 anderen (Weytjens Van Avondt en Mestdagh)

janssens en faingnaert verhoorden sloegen hem moest op stoel liggen wouden aan kartol hangen

201 Ginis Jerome, Judocus, vader Antonius 12 man 2 in D uniform

mishandelden vrouw zonen en dochter stalen 2 fietsen 85 kg tarwe radie 2 fotottoestellen 19500fr van hem 5270fr van schoonzus Natalie Jourand

202 Ginis Jerome, Judocus, vader Antonius faingnaert, van avondt, weytjens mestdagh

149


203 Grietens karel faingnaert ea snt gillis D vrouw geslaan moeder bedreigd gouden horloge gepikt

204 Vercammen Vital Faingnaert Janssens (ook bij verhoor)

205 Vercammen Vital 6 man oa janssens en faingnaert Leuven snt gillis Leuven

206 Fortau Clara, Van der Weger Louis Louis mishandeld

207 Delmont Marcel tot 4 september vast

208 Van Audenaerde Felix janssens snt Gillis

209 Joseph Frooninckx gestapo D overleden in D

210 Smets Philibert Crabbe Pieter Smets overleden Crabbe al snel losgelaten

211 Michaux Adolf sint Gillis Buchenwald

212 Deweerdt Josephine Janssens en Faingnaert

150

Bijlage 2: Geografisch overzicht van de razzia's

Halt! Gestapo! · 2011. 2. 19. · van de Sipo SD dienst te Leuven, een Nebenstelle van de...

Documents

Transcript of Halt! Gestapo! · 2011. 2. 19. · van de Sipo SD dienst te Leuven, een Nebenstelle van de...