26/01/56

1

RACM302 : Health Promotion

อ.ประนมพร โรจนบวรวทยา

ภาควชา เวชศาสตรชมชน

การสรางเสรมสขภาพ (Health Promotion)

ความรพนฐาน สขภาพและปจจยทเกยวของ

วตถประสงค เมอผานการเรยนรแลว นกศกษาสามารถ

1. อธบายแนวคดและหลกการของการสรางเสรมสขภาพ

2. อธบายกลยทธของการสรางเสรมสขภาพ

3. ตระหนกถงความส าคญของการสรางเสรมสขภาพ

2

ระบบสขภาพ

ระบบเศรษฐกจการคา

ระบบความ

ปลอดภย

ระบบการศกษาศาสนา

ระบบการเงน

ระบบการผลตเกษตรอตสาหกรรม

ระบบการเมอง

กรอบแนวคดเรองสขภาพและปจจยก าหนดสขภาพ (conceptual framework of health and determinants of health)

Health Promotion & HSS

Natural history of disease

o Healthy

o Pre-clinical stage

o Clinical stage

o Disability

o Dead/Recover

Health Services

o Health promotion

o Specific prevention (Disease prevention)

o Early detection

o Prompt treatment

o Rehabilitation/ Limitation of disability

Primary prevention

Secondary prevention

Tertiary prevention

6

จตวญญาณ (ปญญา)

สงคม

จต

กาย

สขภาพ : สขภาวะ

ทมา: อ าพล จนดาวฒนะ, 2546

26/01/56

2

มมมอง ดานสขภาพ

ความรวมมอกนของ ผเชยวชาญสาขาตางๆ

พลงอ านาจ

Health Care & Health Promotion

ตตยภม

บรการ

ทตยภม

การดแล

สขภาพอนามย

การดแลตนเอง

เมอปวย

การพงตนเอง การพงบรการ

การกน การนอน การด ารงชพ การพกผอน การออกก าลงกาย

การพกผอน การซอยากนเอง การดแลกายภาพ (อาบน า/เชดตว/นวด) ฯลฯ

ฯลฯ

หมอนอกระบบ

พฤตกรรมสขภาพ การใชบรการ

ปฐมภม อสม.

คลนคเอกชน รพ.รฐ

ฯลฯ

บรบททางสงคม/เศรษฐกจ/สงแวดลอม ความตองการเฉพาะพนท/กลมประชากร

ทศทางการพฒนา

โครงสรางระบบบรการสาธารณสข

Health Promotion

กระบวนการเคลอนไหวทางสงคมโดยความรวมมอของทกภาคสวน

เพอใหประชาชนมสขภาวะทดขน ทงส าหรบกลมคนปกต กลมเสยง

กลมทเจบปวย และกลมทพการโดยมงทการพฒนาปจจยก าหนดสขภาพ

ทกดานใหเออตอการพฒนาสขภาพของประชาชน

กลยทธและหลกการ การสรางเสรมสขภาพ

สขภาพกาย

สขภาพจต

สขภาวะทางสงคม

สขภาวะ ทางปญญา

การสรางเสรมสขภาพ (Health promotion)

คอ กระบวนการสงเสรมใหประชาชนเพมสมรรถนะในการควบคมปจจยก าหนดสขภาพและพฒนาสขภาพของตนเอง Process that enables people to increase control over and to

improve their health.

Ottawa Charter

Health Promotion

การสงเสรมสขภาพ

• บรการสงเสรมสขภาพในชมชน(แนวคด HPทมอยเดม) การเสรมสรางสขภาพ

• สรางเสรมชมชนใหเขมแขง(ขยายแนวคด HP เดมเพมขน)

26/01/56

3

• Health service

• Individual health

• Individual responsibility

• Individual behavior

• Health education

- Social movement

- Population health

- Social responsibility

- Social & Environment factor

- Ottawa Strategy

New Public Health

Traditional Public Health

Health Promotion

หลกการส าคญของการสรางเสรมสขภาพ

Ottawa Charter : 5 principles

1. การเสรมสรางพลงอ านาจ(empowerment)

2. การมสวนรวมของสาธารณะ(public participation)

3. การใหความส าคญแกปจจยทางสงคมและสงแวดลอมทมผลตอสขภาพ(concerning social & environment factors)

4. การลดความไมเปนธรรม(reducing inequality in health)

5. การกระตนใหเกดความรวมมอระหวางภาคสวน(intersectoral cooperation)

กลยทธการสรางเสรมสขภาพทส าคญ (Ottawa Charter)

1. การสรางนโยบายสาธารณะเพอสขภาพ ( Build healthy public policy )

2. การสรางสงแวดลอมทเออตอสขภาพ ( Create supportive

environment )

3. การสงเสรมกจกรรมชมชนใหเขมแขง ( Strengthen community

action )

4. การพฒนาทกษะสวนบคคล ( Develop personal skills )

5. การปรบเปลยนการบรการสขภาพ ( Reorient health service system )

กรอบความคดเรอง การสรางเสรมสขภาพ

ปจเจก สภาพแวดลอม

Physical and Social Environment

Built Healthy Public Policy

Create Supportive Environment

Strengthen Community Action

Developed Personal Skills

สขภาพของประชาชน Health

แพทย

บทบาทแพทยตอผปวย และสงคม - Provider - Community Supporter / Facilitator - Good Team Member - Learner - Advocate

ระบบบรการสาธารณสข Health service system

Reoriented Health Service System

50% 37%

13%

Public Policy ความหมาย

ค าประกาศทเปนทางการของรฐบาล

นโยบายของรฐเพอสาธารณะ และเปนค าประกาศอยางเปนทางการของ รฐบาล

ในการน าเสนอตอรฐสภาหรอใชในการปฏบตราชการแผนดน

เปนนโยบายทก าหนดใหสาธารณะชนตองด าเนนตาม

นโยบายของรฐทมผลกระทบตอคนในสงคม เชน นโยบายขนภาษ, นโยบายผง

เมอง...นโยบายหลกประกนสขภาพ..

ทศทางทสงคมตองการและความมงหวงของสงคมทจะด าเนนการไปในทศทางนน

Healthy Public Policy

ความหมาย.....นโยบายสาธารณะทด

นโยบายสาธารณะทแสดงถงความหวงใยในเรองสขภาพอยางชดเจน และพรอมจะรบผดชอบตอผลกระทบดานสขภาพอนอาจเกดจากนโยบายนน

เปนนโยบายทมงสรางสภาพแวดลอมทงทางกายภาพ เศรษฐกจและสงคมทเออตอสขภาพ ท าใหพลเมองมทางเลอก และสามารถเขาถงทางเลอกทสรางเสรมสขภาพ ( WHO, 1988 )

นโยบายทจะน าไปสความถกตอง เปนธรรม และประโยชนสขของมหาชน

26/01/56

4

Healthy Public Policy Process

นโยบายสาธารณะทด ประกอบดวย 3 กระบวนการ :

กระบวนการทางปญญา: ใชความร ปญญา วเคราะห ไตรตรองรอบดาน

กระบวนการทางสงคม : การมสวนรวมของสาธารณะ

กระบวนการทางศลธรรม : มงความถกตอง สจรต ประโยชนสขของมหาชน แนวทาง การผลกดน นโยบายสาธารณะทด :

สราง / รวบรวมองคความรในประเดนทเกยวของ

มกระบวนการทท าใหเกดความรวมมอของภาคสวนตางๆ ทเกยวของ

มการขบเคลอนใหประชาชนเหนประโยชน

Public Policy Process

วงจรกระบวนการนโยบาย (Policy Process) มขนตอน ดงน

1.การก าหนดนโยบาย (Policy Formulation)

-การระบประเดนปญหา

-การพฒนาทางเลอก

-การเสนอทางเลอก

2. การน านโยบายไปปฏบต (Policy Implementstion)

-การแปลความหมาย

-การรวบรวมทรพยากร

-การวางแผน

-การจดองคกร

-การด าเนนงาน

3. การประเมนผลนโยบาย (Policy evaluation)

-การระบการยกเลก

-การปรบปรงเปลยนแปลง

ปจจยการเสรมสรางสขภาพ

ปจจยบวก • อาหาร – เครองดม

• การออกก าลงกาย – คลายเครยด

• การรกษาศล – ปฏบตธรรม

ปจจยลบ • อาหารขยะ / อาหารใหโทษ

• สงเสพตด (บหร – เหลา – ยา)

• ความส าสอนทางเพศ

• อบายมขอน

23 ศ.นพ.เกษม วฒนชย

ทมา : ส านกนโยบายและยทธศาสตร พ.ศ. 2547

Unsafe Sex

Tobacco

9.5%

8.1%

5.8%

5.6%

4.6%

3.8%

2.2%

1.7%

1.3%

0.9%

0.9%

0.5%

0.3%

0.3%

0.2%

13.8%

5.8%

5.1%

5.0%

4.2%

3.9%

2.3%

1.4%

1.2%

3.6%

1.4%

0.7%

0.7%

0.4%

0.3%

0.0% 2.0% 4.0% 6.0% 8.0% 10.0% 12.0% 14.0% 16.0%

Unsafe sex

Alcohol

Tobacco

Blood pressure

Not wearing helmet

Obesity

Cholesterol

Fruit & vegies

Physical inactivity

Illicit drugs

Air pollution

Water & sanitation

Malnutrition - int standard

Not wearing seatbelt

Malnutrition - Thai standard

% of total burden

2004

1999

ปจจย

เสยง

รอยละของภาระโรคทเกดจากปจจยเสยงทศกษา โรคเรอรง ปจจยเสยง (ทแกไขได)

- หวใจและหลอดเลอด - สบบหร - ขาดการออกก าลงกาย - อวน - ความดนสง - สรา

- เบาหวาน - เบาหวาน - อวน - ขาดการออกก าลงกาย - มะเรง - สบบหร - สรา - อาหาร - สารพษจากสงแวดลอม - โรคปอดเรอรง - สบบหร - สงแวดลอม - อาชพ - จตประสาท - สรา - ยาเสพตด

25

26/01/56

5

ปจจยเสยงรวม จดเนนในการแกปญหา

การสบบหร

Physical inactivity อาหาร (Unhealthy diet) อวน

สรา WPRO 2005

26

อทปปจจยตาของการเกดโรคจากการสบบหร

ถงลมโปงพองโรคหวใจ มะเรง โรคจากความเครยด

พฤตกรรม การสบบหร

อยากลอง เพอนชวน เครยด ความร การผลตและการจ าหนายบหร คานยม

ยากจน การงาน รณรงค

รฐสภา กฎหมาย ทกษะชวต เกษตรกร ปลกยาสบ

ครอบครว สอ โฆษณา

ออกก าลงกาย

อาชพ นายทน นกธรกจ การคาก าไร

รฐบาล ภาษ

คานยม ศาสนา การศกษา

นโยบายสาธารณะ (การศกษา สาธารณสข เกษตร พาณชย สอมวลชน ฯลฯ)

อนตรายของยาสบ

• ท าอนตรายตออวยวะ ตงแตหวจรดเทา เกดโรคทส าคญถง 25 โรค

• ลกษณะของอนตรายทเกดขน

- ตวผสบ first hand smoker

- ผไดรบควนบหร second hand smoker

- ผสมผสกบสารตกคางจากสารเคมของบหร third hand smoker

ในประเทศทก าลงพฒนา

โดยเฉลยในคนทอาย 15 ป จ านวน 1,000 คน ทสบบหรอยางสม าเสมอ

- ประมาณ 10 คน จะตายจากความรนแรง

- ประมาณ 10 คน จะตายจากอบตเหตทางถนน

- ประมาณ 30 คน จะตายจากสาเหตทเกยวของกบการดมสรา

- ประมาณ 125 คน จะตายจากการสบบหร ในวยกลางคน

- ประมาณ 125 คน จะตายจากการสบบหรในวยสงอาย

30

แหลง ธนาคารโลก 2542

31

การสบบหรกบพฤตกรรมเสยง ของนกเรยน นกศกษา (ม.ตนถงป.ตร) ทวประเทศ

การส ารวจของเอแบคโพลล พ.ศ. 2547

เยาวชน 100 คนทสบบหร เยาวชน 100 คนทไมสบบหร

คาดการณวา คาดการณวา

ม 88 คน กนเหลา ม 25 คน

ม 68 คน เทยวกลางคน ม 21 คน

ม 67 คน เคยมเพศสมพนธ ม 18 คน

ม 40 คน เลนการพนน ม 12 คน

ม 10 คน ใชยาเสพตด ม 0.6 คน

26/01/56

6

วถชวต

- สบเปนครงคราว =1.7 ลานคน

คนดมสรา = 16.1 ลานคน

- ดมสม าเสมอ = 8.7 ลานคน

- ดมเปนครงคราว = 7.4 ลานคน

32

สนง.สถตแหงชาต

คนสบบหร - สบประจ า = 9.6 ลานคน

สงแวดลอม • รานขายบหร 500,000 ราน

– ขายบหร 2,187 ลานซอง (2548)

• รานขายเหลา 580,000 ราน – ขายเหลา = ?

• รถ = 17.6 ลานคน = ถนน = 55,321 กม. = 24.5 ลานคน = ถนน = 64,095 กม. รถเพมขน = 39% ถนนเพม = 15%

33

2540

2545

อตราการสบบหรปจจบนของประชากรไทยอาย 15 ปขนไปจ าแนกตามเพศ

59.33

54.46

48.4443.69 42.19

41.7

4.953.5 2.95 2.64 2.8

1.94

32.0028.81

25.4722.98 21.91

21.22

0.00

10.00

20.00

30.00

40.00

50.00

60.00

70.00

ประชากรชาย ประชากรห ง ประชากรรวม

รอยล

ะ

แหลงขอมล ศรณญา เบญจกล, มณฑา เกงการพานช, ลกขณา เตมศรกลชย, ณฐพล เทศขยน และสาโรจน นาคจ. สถานการณการบรโภคยาสบของประชากรไทย พ.ศ. 2534 - 2550 , 2551.

2552

20.70

40.47

2.01

สถานการณ ปญหาการบรโภคยาสบ

26/01/56

7

จะเกดอะไรขนถาบรษทบหรมสวนในการก าหนดนโยบายควบคมยาสบ

การไดรบควนบหร จากผอน

นโยบาย ๑ ลดการเรมสบ

นโยบาย ๓ ลดการไดรบ ควนบหรผอน

นโยบาย ๔ ลดอนตราย ในผลตภณฑ

นโยบาย ๒ ลด-เลกสบ

นโยบาย ๕ ปองกน

อตสาหกรรม ยาสบ

Monitor

Protect

Offer Warn

Enforce

Raise

ประชาชน เรมสบ ตดบหร

ลด - ความชก - การบรโภคตอหว

ทมา : นายแพทยหทย ชตานนท

(ราง) นโยบายและแผนควบคมการบรโภคยาสบแหงชาต ป 2552-2554

นโยบายการควบคมยาสบ

Logic Framework นโยบายแหงชาต

1. ปองกนมใหเรมสบ…..ควบคมอปสงค และอปทาน

2. ลดปรมาณการสบและสงเสรมใหมการเลกบหร .... Quitline1600 คลนกอดบหร

3. ขจดการไดรบบหรมอสอง

4. ลดอนตรายในผลตภณฑยาสบ..... กม.บงคบใหเปดเผยสวนประกอบในบหร

5. ปราบอตสาหกรรมยาสบ....ไมสนบสนนเกษตรกรทปลกตนยาสบ

การผลกดนกฎหมายและการบงคบใช การใหความรแกเยาวชนและคร และสงเสรมใหทกคนมสวนรวมในกจกรรมการรณรงคตอตานการบรโภคยาสบ

การปกปองเดกและเยาวชนจากความเยายวน (Appeal) ปองกนและขจดการเขาถง (Access) ยาสบของเดกและเยาวชน

FCTC

การผลกดนกฎหมายและการบงคบใช

• กม.บหร 2 ฉบบ ใชเวลาผลกดน ตอสถง 19 ป ฉบบเสนอแกไข ( เพมอายผซอบหรเปน 20 ป )ไมส าเรจเพราะเหตผลทางการเมอง (สมย คมช.) สส.ในสภามาจากการแตงตง มนกธรกจหลายคน รมต.คมเสยงโหวตในสภาไมได ในประเทศดอยพฒนา การผลกดนกม. ท าไดยาก เพราะอทธพลบรษทบหรแทรกแซงการออกกม.

• มกม. แตการบงคบใชยอหยอนมาก ท าใหกระท าผดโดยไมถกลงโทษ

• ไมกลาใชอ านาจทมตามกม. เพราะเกรงกลวค าข

สงเสรมสนบสนนใหมการปฏบตตามกฎหมายในทกททก าหนดใหปลอดควนบหร

ปรบเปลยนคานยมของการบรโภคยาสบในสถานทสาธารณะและสถานทท างานเพอเปนบรรทดฐานของสงคม

ด าเนนการบงคบใชกฎหมายอยางจรงจงและมประสทธภาพ

ศกษาวจยและพฒนาใหไดองคความรและขอมลสนบสนนการสรางสงแวดลอมปลอดควนบหรและการบงคบใชกฎหมาย

เฝาระวงและควบคมก ากบและประเมนผลการสรางสงแวดลอมปลอดควนบหร

26/01/56

8

ไดคด ไดตดสนใจ

ไดคด ไมไดตดสนใจ

ไมไดคด ไมไดตดสนใจ

จาก... หนงสอการมสวนรวมของเดก..การท าพอเปนพธสความเปนประชาชน

ระดบการมสวนรวม...ระหวางเดกกบผใหญ สงเสรมการเลกบรโภคยาสบ

การสงเสรมสนบสนนและพฒนาบคลากร และเครอขายใหมองคความรในการชวยใหเลกยาสบ

สงเสรมและสนบสนนใหมการบรการเลกยาสบอยางเปนเครอขาย ทงภาครฐและเอกชน

สรางและน ามาตรฐานการดแลรกษาโรคตดยาสบ ระดบชาต ไปใชเปนแนวทางใหบรการ อยางมประสทธภาพ

สงเสรมสนบสนนและพฒนาการเขาถงยาชวยเลกยาสบ

26/01/56

9

Intersectoral Cooperation

แนะน าการเรยนร มาตรการ /กจกรรมการเสรมสรางสขภาพ ตามกฎบตรออตตาวา

Healthy Public Policy

Create Supportive Env

Develop Personal Skills

Strengthen Community Actions

Reoriented

HSS

Equity in Health

Concern Social Env.

Empowerment

Participation

Intersectoral cooperation

สรางสรรค สนบสนนสภาวการณทเออตอ การสรางเสรมสขภาพ

สนบสนนใหประชาชนเขาถงศกยภาพ

การสรางเสรมสขภาพของตนเอง

ประสานเชอมโยงกลมตางๆ

ในสงคมเพอรวมสรางเสรมสขภาพ

บทบาทบคลากรดานสขภาพ

ADVOCACY

(สรางสรรค ชกชวน จงใจ)

ENABLING

(สนบสนนอยางเชอมนเออใหเปนไปได)

MEDIATING (เชอมประสาน ไกลเกลย)

บทบาทแพทยตอผปวยและสงคม

• เปนผใหบรการ (Provider) การปองกนโรค การสรางเสรมสขภาพ การรกษา

โรคและการฟนฟสมรรถภาพทด โดยพจารณาถงปจจยทาง Bio-Psycho-social (Holistic care)

• เปนผสนบสนนชมชนเขมแขง (Community Supporter / Facilitator) โดยน าภมปญญาทองถน องคกรตาง ๆในชมชนใหเขามามบทบาทและสวนรวมในการพฒนางานดานสขภาพเสรมสรางความเขมแขงทระดบบคคลและชมชนทจะน าไปสการพฒนาสขภาพ

• เปนสมาชกทดของทมงานในองคกร (Good Team Member) ไมวาจะอยในบทบาทของผบรหาร ผจดการ ผประสานงาน ฯลฯ

• เปนผศกษาและพฒนาองคความรอยางตอเนอง (Learner)

• เปนผขบเคลอนระบบสขภาพในทศทางทเปนประโยชนตอประชาชน (Advocate)

Q & A