Msgr. Johannes Goedeke

WA

HR

HE

IT

U

ND

Z

EU

GN

IS

adalbertus-werk

Kirche vor der Wendezum 3. JahrtausendGedanken zur Neuevangelisierung Europas

deutsch & polsk

i

Heft 8 der Schriftenreihe

„WAHRHEIT UND ZEUGNIS“

Herausgeber:adalbertus-werk e. v. bildungswerk der danziger katholikenDüsseldorf

1999

Herstellung:Willi Wilczek, SatzService, An der Vehlingshecke 35, 40221 Düsseldorf

Vortrag während der 4. Deutsch-polnischen Studientagungdes Adalbertus-Werkes am 1. Oktober 1997in der Aula des Priesterseminars zu Danzig-Oliva.

Die Schrift erscheintaus Anlaßdes DiamantenenPriesterjubiläumsdes Autorsam 5. März 1999

Auf dem Weg ins 3. Jahrtausend

Impulse des Papstes

Am 10. November 1994 veröffent-lichte Papst Johannes Paul II. dasApostolische Lehrschreiben „TER-TIO MILLENNIO ADVENIENTE“ –„IN ERWARTUNG DES DRITTENJAHRTAUSENDS“. Danach solltedie Kirche gewissermaßen in zweigroßen Schritten an das Jahr 2000herangeführt werden: 1994–1996und 1997–1999. Das Jahr 2000 ist eindeutlicher Einschnitt in die Ge-schichte des Christentums. Manchenlegt es sich nahe, als müsste in die-sem Jahr etwas von Gott gewirktesBesonderes zu erwarten sein. DerPapst selbst vermeidet in diesemSchreiben und den vielen folgendenVerlautbarungen alles, was gewissenapokalyptischen Vorstellungen ent-gegenkommen könnte. Schon seiteiniger Zeit hat es in sektiererischenKreisen Anzeichen von Weltunter-gangs-Hysterie gegeben. Ich erinne-re an die Vorgänge in Waco (Texas),in Oklahoma City und bei den be-fohlenen Selbsttötungen der Son-nentempler 1994 in der Schweiz.

Kirche vor der Wende zum 3. JahrtausendGedanken zur Neuevangelisierung Europas

Kościół na przełomie 2. i 3. tysiącleciaRozważania na temat nowej ewangelizacji Europy

Na drodze do 3-go tysiąclecia

Impulsy papieża

10 listopada papież Jan Paweł IIwydał List apostolski „TERTIOMILLENNIO ADVENIENTE“ –„NA PROGU TRZECIEGO TYSIĄ-CLECIA“. Według niego Kościółpowinien być wprowadzony w rok2000 czyniąc dwa wielkie kroki:1994–1996 i 1997–1999. Rok 2000jest wyraźnym momentem przeło-mowym w historii chrześcijaństwa.Wiele osób jest przekonanych, że wtym roku z woli boskiej musi wy-darzyć się coś szczególnego. Sampapież nie wspomina w tym jak i wwielu kolejnych pismach o niczym,co mogłoby się kojarzyć z apokalip-tycznymi wizjami. Już od jakiegośczasu w kręgach sekciarskich możnabyło odnaleźć oznaki histerii przedkońcem świata. Przypominam o wy-darzeniach w Waco (w Meksyku),Oklahomie oraz o zbiorowym sa-mobójstwie w Świątyni Słońca w1994 roku w Szwajcarii.Rok po wydaniu listu ukazało siękolejne pismo papieża „UT UNUMSINT“ – „ABY BYLI JEDNO“.

1

Ein Jahr nach dem Lehrschreibenvon 1994 ließ der Papst das Schrei-ben „UT UNUM SINT“ – „DASSSIE EINS SEIEN“ folgen. Darinstellt er fest, dass die Christen imersten Jahrtausend noch in brüder-licher Gemeinschaft miteinanderverbunden gewesen sind, in der Ge-meinschaft des Glaubens und dessakramentalen Lebens, wobei „demRömischen Stuhl mit allgemeinerZustimmung eine Führungsrolle zu-kam, wenn Streitigkeiten über Glau-ben und Disziplin unter ihnen ent-standen“.Er fährt dann im Hinblick auf denBeginn des 3. Jahrtausends fort:„Der Heilige Geist schenke uns seinLicht und erleuchte alle Bischöfeund Theologen unserer Kirchen, da-mit wir ganz offensichtlich mit-einander die Formen finden können,in denen dieser Dienst (der Petrus-dienst des Papstes) einen von deneinen wie den anderen anerkanntenDienst der Liebe zu verwirklichenvermag.“

Einladung zum brüderlichenDialog

Dann folgt eine erstaunliche Auffor-derung, die großes Aufsehen erregthat, weil erstmals ein Papst nichtka-tholische Christen ermuntert, mitihm über das Papsttum zu diskutie-ren: „Könnte die zwischen uns allenbereits bestehende, wenn auch un-vollkommene Gemeinschaft nichtdie kirchlichen Verantwortlichenund ihre Theologen dazu veranlas-

Stwierdza w nim, że jeszcze wpierwszym tysiącleciu chrześcijaniebyli ze sobą związani braterskąwspólnotą, wspólnotą wiary i sakra-mentalnego życia, „a jeśli wyłaniałysię nieporozumienia między nimi codo wiary czy karności kościelnej(disciplina), miarkowała je StolicaRzymska za obopólną zgodą.“ W ob-liczu początku trzeciego tysiącleciakontynuuje: „Modlę się gorąco doDucha Świętego, by obdarzył nasswoim światłem i oświecił wszyst-kich pasterzy i teologów naszychKościołów, abyśmy wspólnie poszu-kiwali takich form sprawowaniaowego urzędu, w których możliwebędzie realizowanie uznawanej

Papst Johannes Paul II.Papież Jan Paweł II.

2

sen, über dieses Thema mit mir ineinen brüderlichen, geduldigen Di-alog einzutreten, bei dem wir jen-seits fruchtloser Polemiken einan-der anhören können, wobei wir ein-zig und allein den Willen Christifür seine Kirche im Sinne haben?“(Nr. 96).Johannes Paul II. hält die Wiederver-einigung der Kirchen, gepaart miteiner echten Versöhnung, für einesder größten Anliegen zu Beginn des3. Jahrtausends. Sicher ist er sichdabei bewusst, dass das Papsttumselbst, so wie es sich im Lauf desvergangenen Jahrtausends entfaltetund konstituiert hat, für die ande-ren kirchlichen Gemeinschaften einentscheidendes, wenn nicht dasgrößte Hindernis auf dem Weg zurEinheit darstellt.

Einsetzung von Kommissionen

Von Rom aus hat man viele Aktivi-täten entfaltet, damit auf weltkirch-licher Ebene sich einiges bewegenmöge. Zur Vorbereitung des Jubilä-ums hat der Papst sieben Kommis-sionen eingesetzt: 1. ÖkumenischeKommission, – 2. Kommission fürden interreligiösen Dialog, – 3. Kom-mission für die „neuen Märtyrer“(Glaubenszeugen der letzten Jahr-zehnte), – 4. theologisch-historischeKommission (sie soll besonders diedunklen Seiten der Kirchenge-schichte aufarbeiten), – 5. Pastoral-kommission, – 6. Kommission fürKunst und Kultur – und schließlich7. Sozialkommission.

przez jednych i drugich posługimiłości.“

Zaproszenie do braterskiegodialogu

Następnie następuje zadziwiającepolecenie, które wywołało wielkieporuszenie, ponieważ papież po razpierwszy zachęca niekatolickichchrześcijan do wzięcia z nim udziałuw dyskusji o papiestwie. „Czy zatemrealna, choć niedoskonała komunia,istniejąca między nami, nie mogłabynakłonić kościelnych zwierzchni-ków i ich teologów do nawiązania zemną braterskiego i cierpliwego dia-logu na ten temat, w którym mogli-byśmy wzajemnie wysłuchać swoichracji, wystrzegając się jałowych po-lemik i mając na uwadze jedynie wo-lę Chrystusa wobec Jego Kościoła?“Jan Paweł II uważa zjednoczenieKościołów, połączone z prawdziwympojednaniem, za jedno z najważ-niejszych celów na początku trzecie-go tysiąclecia. Z pewnością jestświadom tego, że to samo papiest-wo, które rozwinęło i ukonstytuo-wało się w ciągu minionych dwóchtysięcy lat, według innych kościel-nych wspólnot stanowi decydującąjeśli nie największą przeszkodę nadrodze do jedności.

Ustanowienie Komisji

W Rzymie przedsięwzięto wieleczynności, aby w skali Kościołapowszechnego mogło się cokolwiekzmienić. Do przygotowań do jubile-uszu papież powołał siedem komis-

3

Impulse der Bischöfe

Von oben herab sind für die Gesamt-kirche schon allein damit reichlichInitiativen vorgegeben. Die einzel-nen Bischofskonferenzen versuchennatürlich für ihren jeweiligen Be-reich eigene besondere Impulse imHinblick auf das Millennium zu ge-ben. Die deutschen Bischöfe habenam ersten Adventssonntag 1996 ei-nen Aufruf erlassen. Darin heißt es:„Das jetzt beginnende Kirchenjahr,das erste der Vorbereitung, soll einbesonderes Christusjahr sein, . . . , dasfolgende Jahr erinnert uns an dasWirken des Heiligen Geistes, dasJahr 1999 ist Gott, dem Vater allerMenschen gewidmet. Im Jubiläums-jahr 2000 feiern wir auf der ganzenWelt die Gegenwart des DreifaltigenGottes. Die katholische Kirche lädtzu einem Heiligen Jahr nach Romein. Jerusalem, die Stadt unseresHerrn Jesus Christus, wird ein Ortfür weltweite Begegnungen sein. InDeutschland stellt der Katholiken-tag in Hamburg ein herausragendesEreignis dar.“ Weiter heißt es noch:„Wir wollen den Weg in ökumeni-scher Partnerschaft gehen und ge-meinsam mit den evangelischen undorthodoxen Christen Zeugnis geben.“Die deutsche Bischofskonferenz hatden Hamburger Weihbischof Hans-Jochen Jaschke mit der Vorbereitungdes Jubiläums in Deutschland be-auftragt. In einem Vorwort zum Ak-tionsplan vom September 1996schreibt er: „Es soll deutlich werden,dass die Zeitenwende des Jahres

ji: 1. Komisję Ekumeniczną, 2. Ko-misję ds. Dialogu Międzyreligijnego,3. Komisję ds. Nowych Męczenników(świadków wiary minionych dziesię-cioleci), 4. Komisję Teologiczno-His-toryczną (która ma się zajmować wszczególności ciemnymi stronamihistorii Kościoła), 5. Komisję Pasto-ralną, 6. Komisję ds. Sztuki i Kultu-ry i wreszcie 7. Komisję Społeczną.

Impulsy biskupów

Odnośnie tego w Kościele powszech-nym poczyniono wiele inicjatyw.Poszczególne Konferencje episkopa-tu próbują naturalnie dostarczyć wswoich kręgach własne szczególneimpulsy w związku z millennium.Niemieccy biskupi w pierwszą nie-dzielę Adwentu w 1996 roku wydaliapel. Wzywają w nim: „Rozpoczy-nający się właśnie nowy rok kościel-ny, pierwszy w związku z przygoto-waniami, powinien być szczególnymrokiem Chrystusowym, …, kolejnyrok przypominać będzie nam o dzie-le Ducha Świętego, rok 1999 poś-więcony jest Bogu, Ojcu wszystkichludzi. W roku 2000, Roku Jubileu-szowym będziemy świętować na ca-łym świecie obecność Boga w trzechosobach. Kościół katolicki zapraszado Rzymu na obchody tego Święte-go Roku. Jerozolima, miasto nasze-go Pana Jezusa Chrystusa, będziemiejscem światowych spotkań. WNiemczech wyjątkowym wydarze-niem będzie Dzień Katolików wHamburgu.“ Dalej piszą: „Chcemypodążać drogą ekumenicznego part-

4

2000 ihren zentralen Bezugspunktin der Geburt Jesu Christi und in derGeschichte Gottes mit den Men-schen besitzt.“ Das Jubiläum sollgetragen sein von einem optimisti-schen Blick nach vorn und einer vonchristlicher Hoffnung erfüllten Visi-on. Jedem der drei Vorbereitungs-jahre gibt der Aktionsplan als The-men auf: 1. Martyria, – 2. Diakonia,– 3. Liturgia. Die Christmette in derNacht des Jahrtausendwechsels sollbesondere Ausgestaltung erfahren.Angeregt wird außerdem ein voraus-gehender Gebetsgottesdienst (mög-lichst ökumenisch). Angeregt wirdauch eine Wallfahrt mit christologi-schem Akzent. Ins Auge gefasst isteine ökumenische Woche mit Einla-dung an alle christlichen Konfessi-onen, ferner eine Aktion „Schalom“als umfassende Aufgabe mit derBereitschaft zu Versöhnung, Gerech-tigkeit und Frieden, – dies besondersim Hinblick auf die Ökumene, aufAusländer, Randgruppen und dieArmen in den Entwicklungsländern.Bei allen Aktionen soll in Deutsch-land der Ökumene ein besonderesGewicht gegeben werden.

Akzeptanz der Aktionen

Was ich bisher kurz umrissen habe,zeigt die Bemühungen auf, die vonder römisch-katholischen Kircheausgehen. Es würde zu weit führen,hätte ich den Unternehmungen deranderen Konfessionen nachgespürt.Soweit sich das bis heute verfolgenlässt, habe ich aber den Eindruck,

nerstwa i dawać świadectwo wspól-nie z chrześcijanami należącymi doKościołów ewangelickich jak i orto-doksyjnych.“Niemiecki Episkopat odgórnie zle-cił hamburskiemu biskupowi sufra-ganowi Hans-Jochenowi Jaschkeprzygotowania do Wielkiego Jubile-uszu w Niemczech. W przedmowiedo planu działań we wrześniu 1996roku Jaschke pisze: „Powinno staćsię jasne, że przełom tysiącleci wroku 2000 będzie centralnym punk-tem odniesienia do narodzin JezusaChrystusa i historii Boga z ludźmi.“Jubileusz powinien być przepojonyoptymistycznym patrzeniem w przy-szłość i wizją wypełnioną chrześci-jańską nadzieją. W planie działańkażdy rok w czasie trzyletnich przy-gotowań otrzymuje temat: 1. Marty-ria, 2. Diakonia, 3. Liturgia. Mszaświęta w nocy przełomu tysiąclecipowinna przebiegać w sposób szcze-gólny.Przed uroczystością eucharystycznąpowinna mieć miejsce (najlepiejekumeniczne) ożywione nabożeńs-two. Ożywiona będzie także piel-grzymka z akcentem chrystologicz-nym. Zaplanowano również tydzieńekumeniczny z zaproszeniem dlawszystkich chrześcijańskich wyz-nań, poza tym akcję „Schalom“ jakokompleksowe zadanie z gotowościądo pojednania, sprawiedliwości ipokoju – to w szczególności zewzględu na ekumenizm, na obcokra-jowców, margines społeczny i bied-nych z krajów rozwijających się. We

5

dass auf protestantischer und nochmehr auf orthodoxer Seite gegen-über den Vorhaben und Anregungender katholischen Kirche eine gewis-se Zurückhaltung besteht.Wie aber steht es mit der Akzeptanzall dieser Aktionen in den eigenenReihen? Sie sind ja von oben entwor-fen und vorgestellt. – Über das, wasdie polnischen Katholiken planen,bin ich im einzelnen nicht infor-miert. Vielleicht können unsere pol-nischen Freunde in der folgendenAussprache diese Lücke füllen. –Aber ich stelle nur mal die Frage inden Raum für die aus Deutschlandangereisten Teilnehmer der Tagung:Was von alledem, was von obenangedacht und geplant worden ist,ist unten an der Basis der Gemein-den oder der Verbände angekom-men? Was ist im Bewusstsein derGläubigen angelandet, und was istdort schon in Bewegung gesetztworden? – Aus meiner Erfahrungmuss ich leider sagen: Sehr wenigoder mancherorts fast gar nichts! Ichwürde mich sehr freuen, wenn ande-re mit besseren Erfahrungen auf-warten können. Wir Seelsorger sindja vollauf mit unserem alltäglichenKleinkram beschäftigt. Dazu laufenweiter die üblichen großen Aktio-nen, wie: MISEREOR, RENOVABIS(für die Kirchen in den ehemaligenOstblockländern), MISSIO und AD-VENIAT mit unendlich viel angebo-tenem Informationsmaterial, Pros-pekten und Plakaten, außerdemSammlungen für die Opfer der Flut-

wszystkich działaniach w Niem-czech szczególną wagę powinno sięprzypisać ruchowi ekumenicznemu.

Akceptacja działań

To co do tej pory pokrótce opisałemwskazuje na starania, które wykazu-je Kościół rzymsko-katolicki. Pro-wadziłoby to do zbyt daleko idącywniosków, gdybym prześledziłprzedsięwzięcia innych Kościołów.Na tyle na ile można to prześledzić,odnoszę wrażenie, że istnieje swegorodzaju rezerwa ze strony Kościołaprotestanckiego a jeszcze bardziej zestrony Kościoła prawosławnego wo-bec zamiarów i inicjatyw Kościołakatolickiego.Ale jak to się ma do akceptacji tychwszystkich działań we własnychszeregach? Zostały one przecież od-górnie wymyślone i przedstawione.Polscy katolicy nie informują mnieo szczegółach dotyczących ich pla-nów. Być może nasi polscy przyjacie-le zechcieliby wypełnić tą lukę wkolejnej dyskusji? – Ale w tym miej-scu chciałbym zapytać uczestnikówspotkania, którzy dotarli na nie zNiemiec: Co z tego, co zostało wy-myślone i zaplanowane odgórnie,dotarło na poziomy niższe, do para-fii czy stowarzyszeń. Co dotarło doświadomości wiernych i ile już po-czyniono w tym kierunku? – Na ba-zie mojego doświadczenia muszęniestety stwierdzić: bardzo mało agdzieniegdzie prawie nic! Ucieszył-bym się niezmiernie gdyby inni po-dzielili się swoimi doświadczeniami.

6

katastrophen, Caritas etc. Dabeibekommt man den Eindruck: Jededieser Aktionen betrachtet sich alsdie wichtigste. Natürlich sollen dieGemeindemitglieder sich über dieNöte, die überall bestehen, informie-ren. Dies aber ist nur zu einem ge-ringen Maß möglich. So bleibt fastals Zielpunkt der jeweiligen Aktio-nen: DAS GELD. Ich bitte um Ent-schuldigung, wenn ich das so krasssage. Aber das Erstaunliche ist:Dafür sind die Menschen ansprech-bar. Sie geben für gute Zwecke, dieihnen einsichtig gemacht werden,bereitwillig etwas her. Sie sind auchbereit mitzuhelfen und anzufassen,wenn es um Arbeiten geht, die demGemeinwohl dienen. Dafür kannman sogar solche Gemeindemitglie-der gewinnen, die sonntags in derKirche nicht zu sehen sind, so fürden Einsatz bei der Renovierung derKirche oder der Gestaltung desFriedhofs. Es ist viel leichter, einenKirchbau oder ein Gemeindezen-trum zu erstellen oder ein Gottes-haus zu renovieren, als eine Gemein-de vom Evangelium her aufzubau-en oder zu erneuern, – oder gar dort,wo Religion, Glaube und Kirche denMenschen abhanden gekommensind, ihnen die Botschaft Christi sonahezubringen, dass sie bereit sind,sie anzunehmen.

Innere Erneuerung der Kirche

Die Vorgaben und Aktionspläne, dievon oben her entworfen wordensind, – ich habe sie Ihnen kurz um-

My, duszpasterze jesteśmy całko-wicie pochłonięci swoimi małymisprawami dnia codziennego. Do tegopojawiają się jeszcze coroczne akcje,jak: MISEREOR, RENOVABIS (skie-rowane do kościołów z krajów by-łego bloku wschodniego), MISSIO iADVENIAT, które oferują niesamo-wicie dużą ilość materiału informa-cyjnego, prospektów i plakatów;poza tym zbiórki na rzecz ofiar ka-tastrof powodzi, Caritas, itp. Przytym wszystkim odnosi się wrażenie,jakby każde z tych działań byłonajważniejsze.Naturalnie parafianie powinni in-formować się o nędzy, która pojawiasię wszędzie. Jest to jednak możliwew ograniczonym stopniu. I tak właś-ciwie głównym celem poszczegól-nych akcji staje się PIENIĄDZ.Proszę mi wybaczyć moją dobitnąwypowiedź. Ale zadziwiający jestfakt: ludzie są gotowi pomóc. Chęt-nie przekazują pieniądze na dobrecele, które rozumieją. Są też gotowipomagać i włączyć się w prace przy-noszące korzyści dla ogółu. Do ta-kich działań można pozyskać nawettakich parafian, których w niedzie-le nie widać w kościele, a i tak anga-żują się przy renowacji kościoła czydbaniu o cmentarz. O wiele łatwiejzaprojektować budowę kościoła,centrum parafialnego czy wyremon-tować Dom Boży, niż na nowo zjed-noczyć parafian głosząc Ewangelię,czy wszędzie tam, gdzie zagubili sięw swojej religii, wierze i kościele, bymogli być gotowi na przyjęcie No-

7

rissen, – sind ja im Hinblick auf eineinnere Erneuerung der Kirche er-gangen, ja im Hinblick auf die vielbeschworene und unbedingt not-wendige Neuevangelisierung diesesKontinents Europa, der immer nochchristlich genannt wird, es aberlängst nicht mehr ist. Praktisch giltdiese Feststellung für alle Länderunseres Kontinents, für die einenmehr, für die anderen weniger. Ichmöchte dem polnischen Volk, das indiesem Jahr hier in Danzig das Mil-lennium der Stadt feiern darf, gerndas Mehr zugestehen.

Bestandsaufnahme

Ehe ich dazu übergehe, mir mit Ih-nen Gedanken zur Neuevangelisie-rung Europas zu machen, möchte ichzunächst eine kurze Bestandsauf-nahme vornehmen. Da die religiös-kirchlichen Verhältnisse in den ein-zelnen Ländern und Gegenden sehrverschieden sind, beschränke ichmich zunächst im Wesentlichen aufDeutschland. Hier kann ich einigesstatistische Material vorlegen. In derBundesrepublik hatten wir im Jahr1987, also vor der sogenannten„Wende“, eine Volkszählung. In derdamaligen Bundesrepublik bekann-ten sich von der Gesamtbevölkerung43% als Katholiken, 41,6 % als Pro-testanten, 2,7 % als Moslems und12,7 % als Nicht-Glaubende. – Fürdie ehemalige DDR weist eine Ana-lyse vom Mai 1990 vor: Nicht-Glau-bende 75,4 %, Protestanten 21 %,Katholiken 3,6 %. – So hatten wir in

winy Chrystusowej, z którą się donich przychodzi.

Wewnętrzna odnowa Kościoła

Wytyczne i plany działań, które sąstworzone odgórnie – te, które po-krótce państwu opisałem – uchwa-lono ze względu na wewnętrzną od-nowę Kościoła, ze względu na oddawna obiecaną i nadzwyczaj po-trzebną nową ewangelizację tegoeuropejskiego kontynentu, którywciąż jeszcze określa się jakochrześcijański, ale już od dłuższegoczasu nim nie jest. Praktycznie tostwierdzenie dotyczy wszystkichkrajów naszego kontynentu, jednychbardziej, innych mniej. Chcę w tymmiejscu przyznać, że w mniejszymstopniu dotyczy to polskie społe-czeństwo, które w tym roku tu wGdańsku będzie świętowało WielkiJubileusz.

Ogląd sytuacji

Zanim przejdę do podzielenia się zPaństwem moimi spostrzeżeniamidotyczącymi nowej ewangelizacjiEuropy, chciałbym najpierw rozpo-cząć od krótkiego oglądu sytuacji.Ponieważ stosunki religijno-kościel-ne w poszczególnych krajach i re-gionach są bardzo zróżnicowane, wzasadzie ograniczę się najpierw doNiemiec. Tutaj mogę przedłożyć nie-co danych statystycznych. W 1987roku, a więc jeszcze przed tzw.„przełomem“ w Republice Federal-nej Niemiec przeprowadzono spisludności. W tamtejszej Republice

8

Gesamtdeutschland nach dem 3. 10.1990: 37 % Protestanten, 34,6 %Katholiken, 1 % Muslime und 26%Nicht-Glaubende.Nach einer Emnid-Umfrage ausdem Jahr 1992 hatten sich die Zah-len in der ehemaligen DDR etwasverändert. Danach bekannten sichnur 62 % als konfessionslos, 30% alsevangelisch, 5% als katholisch. Ichnehme an, dass dieser geringfügigeBonus zugunsten der christlichenKonfessionen eine Anerkennung da-für sein könnte, dass die Kirchenwesentlich zur unblutigen Überwin-dung des alten Systems beigetragenhaben. Auf jeden Fall kann man ei-nes feststellen, dass in den wenigengeschlossenen katholischen Sied-lungsgebieten der ehemaligen DDR(vor allem im sogenannten Eichsfeld)der Einbruch des Atheismus längstnicht so zustandegekommen ist wiein den übrigen, einst protestantischenZonen. Dort ist bei der jüngeren undmittleren Generation kaum mehrChristentum vorhanden. Übrigge-blieben sind kleine, zum Teil dafürrecht lebendige Basisgemeinden.Zur Vervollständigung des Bildesnoch folgende Zahlen, Stand De-zember 1994: Bevölkerung der Bun-desrepublik Deutschland: 81,5 Mil-lionen, davon kath.: 27,9 Mill. =34,2 %, sonntägliche Kirchenbesu-cher: 19,2 %, Konversionen undRücktritte: 9.300, demgegenüberaber Austritte: 155.797 (1993:153.700, – 1992: 192.000) – Es klingtschon wie eine Erfolgsmeldung,

Federalnej 43 % ogółu ludności uz-nawało się za katolików, 41,6% zaprotestantów, 2,7% za muzułmanówa 12,7 % za niewierzących. W daw-niejszym NRD analizy z maja 1990r.wskazują na takie oto wyniki:75,4 % niewierzących, 21 % protes-tantów, 3,6 % katolików. A więc po3. 10. 1990 mieliśmy w całych Niem-czech: 37 % protestantów, 34,6 kato-lików, 1% muzułmanów i 26 % nie-wierzących.Według badań Emnid-u (przyp.tłumacza: niemiecki instytut bada-nia opinii publicznej) z roku 1992wyniki na terenie byłego NRD tro-chę się zmieniły. W tym czasie 62 %uznało się za niewierzących, 30 % zaewangelików, 5 % za katolików.Przyjmuję, że ten niewielki bonus nakorzyść wyznań chrześcijańskichmógł być wyrazem uznania tego, żeKościoły znacznie przyczyniły się dobezkrwawego obalenia starego sys-temu. W każdym razie jedno możnastwierdzić, że w tych niewielu zam-kniętych katolickich osiedlach by-łego NRD, przede wszystkim rejonieEichsfeld (przyp. tłumacza: region wDolnej Saksonii) ateizm nie nastałbynajmniej w tak szybkim czasie jakmiało to miejsce w pozostałych,dawniej protestanckich strefach.Tam wśród młodszej i średniej gene-racji chrześcijanizm już prawiewcale nie istnieje. Pozostały małe, zato częściowo dość żywe małe gminyparafialne.By uzupełnić ten obraz podaję ko-lejne liczby, stan: grudzień 1994r.:

9

wenn kürzlich verzeichnet wordenist, dass die Zahl der Kirchenaustrit-te im vergangenen Jahr um einigeTausend zurückgegangen ist. Eskann für uns Katholiken wahrhaf-tig kein Trost sein, wenn wir zurKenntnis nehmen, dass die Zahl derKirchenaustritte aus der evangeli-schen Kirche erheblich größer ist. ImGegenteil, wir müssen zur Kenntnisnehmen, dass in Deutschland all-jährlich die Bewohner einer Groß-stadt von mehreren hunderttausendEinwohnern sich vom Christentumverabschieden.Zugleich ist die Zahl der Muslimeim Wachsen (etwa 2,5 Mill., davon60.000 Deutschstämmige). Es gibtauch Konversionen vom Christen-tum zum Islam, insbesondere durchHeiraten von Töchtern aus oft treu-en katholischen Familien mit Mos-lems. Für viele wird der Budhismusattraktiv (in Deutschland etwa300.000). Sekten, vor allem Esoteri-ker, füllen die Nischen auch bei je-nen, die sich von der Kirche getrennthaben, die sich aber noch eine An-tenne für das Transzendente offenhalten.

Diesseits-Orientierung

Die Masse des Volkes (man darf wohlsagen: der europäischen Völker) istrein diesseits-orientiert, säkulari-siert und dem praktischen Materia-lismus verfallen, auch dort, wo nochnominell eine Mitgliedschaft zu ei-ner Kirche besteht. Was Marxismusund Nationalsozialismus nicht ge-

ludność Republiki Federalnej Nie-miec: 81,5 miliona, z czego 27,9 mln= 34,2% to katolicy, niedzielni ucze-stnicy mszy św.: 19,2%, zmiana wyz-nania: 9.300, natomiast wystąpień zKościoła: 155.767 (1993: 153.700, –1992: 192.000) – brzmi to więc jakwiadomość o sukcesie, skoro odno-towano, że liczba wystąpień z Koś-cioła w minionym roku zmniejszyłasię o kilka tysięcy. Dla nas katolikównie może to być żadne prawdziwepocieszenie, jeśli przyjmiemy dowiadomości, że liczba osób wystę-pujących z Kościoła ewangelickiegojest znacznie wyższa. Przeciwnie,musimy przyjąć do wiadomości, żew Niemczech co roku kilka setektysięcy mieszkańców dużych miastodchodzi od chrześcijaństwa.Jednocześnie wzrasta liczba muzuł-manów (około 2,5 mln, z czego60.000 pochodzenia niemieckiego).Nierzadko jest przejście z chrześci-janstwa na islam, w szczególnościdzięki ślubom córek z często wier-nych katolickich rodzin z muzuł-manami. Dla wielu atrakcyjny stałsię buddyzm (w Niemczech około300.000 wyznawców). Sekty, przedewszystkim ezoterycy, znajdują niszetakże wśród tych, którzy odcięli sięod Kościoła, ale którzy mimo wszy-stko interesują się transcendentnąstroną życia.

Zorientowanie na życie doczesne

Masa ludu (można również powie-dzieć: ludów europejskich) jest zde-cydowanie zorientowana na życie

10

schafft haben, das schafft jetzt derReiz des Wohllebens, früher auf einedünne Oberschicht beschränkt. Heu-te ist dieser Markt für alle offen. Sowird es suggeriert, und bei alledemkönnen wir erleben, wie bei demWettrennen um das gute und immerbessere Leben die Zahl derer, dienicht mithalten können, ständigwächst. Es wächst damit die Angst,auf der Verliererseite zu stehen, dieAngst vor dem Absturz in dieArbeitslosigkeit. Stichwort: Die neueArmut, die es in allen europäischenLändern gibt – gemessen an demReichtum der einen, nicht an denArmen in den Hungergebieten derDritten Welt – schafft zunehmend„Sozialneid“, weitgehend „Frust“.

Das Image der Kirche

Man sollte meinen: Da hat doch dieKirche ein Alternativprogramm. Indiese sich auftuende Sinn- und Le-bensleere, in die zunehmende Orien-tierungslosigkeit könnte doch dieKirche ihre Botschaft hineinrufen.Sie könnte und müsste. Aber wirmüssen nüchtern feststellen, dass dieKirche, zumal die katholische, in derÖffentlichkeit an Image verlorenhat. Dies nicht nur in Deutschland,mehr noch in Österreich, derSchweiz, den Niederlanden und lan-ge schon bei der „ältesten Tochterder Kirchen“ in Frankreich. Wiesteht es in Polen? Ich maße mir keinUrteil an. – Der Ursachen könnteman viele nennen. Die Öffentlichkeitwird weitgehend bestimmt durch die

doczesne, uległa sekularyzacji i prak-tycznie materializmowi, także tam,gdzie istnieje jeszcze nominalnieczłonkostwo w parafii. To, co nieudało się marksizmowi i narodowe-mu socjalizmowi, udaje się terazurokowi życia dostatniego, wcześ-niej dostępnej dla wąskiej elity. Dziśrynek ten jest otwarty dla wszyst-kich. Sugeruje się, ale przede wszy-stkim sami możemy tego doświad-czyć, że wciąż rośnie liczba uczest-ników w wyścigach o dobre i wciążto lepsze życie, którzy jednak nie sąw stanie nadążyć. Przez to wzrastateż obawa, że zostanie się po stronieprzegranych, obawa przed utratąpracy, bezrobociem. Hasło: nowabieda, która pojawia się we wszyst-kich krajach – mierzona wedługbogactwa innych, ale nie biednych zobszarów Trzeciego Świata, gdziepanuje głód – powoduje wzrastającą„zazdrość wśród społeczeństwa“ i wznacznym stopniu „frustrację“.

Wizerunek Kościoła

Powinienem powiedzieć: Kościół mamimo wszystko program alternatyw-ny. W tej rozwierającej się bezsen-sowności i pustce życiowej, wewzrastającym braku orientacji Ko-ściół mógłby wnieść swą nowinę.Mógłby i musiałby. Ale musimy su-rowo stwierdzić, że Kościół, przy-najmniej katolicki wśród opiniipublicznej, stracił dobry wizerunek.I to nie tylko w Niemczech, jeszczebardziej w Austrii, Szwajcarii, Ho-landii i już od dłuższego czasu u

11

Medienlandschaft. Da werden be-stimmte Vorurteile kolportiert, meistvon solchen, die mit der real existie-renden Kirche überhaupt keinenKontakt haben, die begierig Skan-dalaffären aufsaugen und auswalzenund daraus das Bild der Kirche ent-werfen. Dies wird nicht nur in derRegenbogenpresse oder in gewissenKanälen des Fernsehens dargeboten,sondern in Publikationen, welchefür die sogenannte Intelligenz be-stimmt sind.

Da ist kürzlich der 5. Band der „Kri-minalgeschichte des Christentums“von Karlheinz Deschner erschienen.Noch weitere fünf Bände sind zuerwarten. Nach Erscheinen des 3.Bandes ist von namhaften Histori-kern auf über 300 Seiten dazu Stel-lung genommen worden („Krimina-lisierung des Christentums?, Kh.Deschners Kirchengeschichte aufdem Prüfstand“). Dennoch: Nebenden zehn Bänden der Kirchenge-schichte von Hubert Jedin werdendie zehn Bände von Kh. Deschner inallen Universitätsbibliotheken ihrenPlatz haben.

Gedanken zurNeuevangelisierung Europas

Voraussetzungen

Nun frage ich mich, frage uns: Wiewill eine Kirche, deren Image inEuropa solchermaßen angekratzt ist,dass Werk einer umfassenden Neu-evangelisierung unternehmen? Ers-te Voraussetzung ist, dass Kirche sich

„najstarszej córki Kościoła“, weFrancji. Jak sprawa wygląda w Pol-sce? Nie śmiem tego oceniać. Możnaby wymienić wiele powodów. Opiniapubliczna w znacznym stopniu ule-ga wpływom mediów, które roz-powszechniają konkretne stereotypy,najczęściej takie, które nie mają nicwspólnego z rzeczywiście istnieją-cym Kościołem. Media pożądliwiepochłaniają skandale oraz afery iwałkują je przez co powstaje obrazKościoła. Ma to miejsce nie tylko wprasie brukowej, czy na pewnychkanałach telewizyjnych, ale też wpublikacjach, które są wydawanedla tak zwanej inteligencji.Niedawno ukazał się piąty tom„Kryminalnej historii chrześci-jaństwa“ Karlheinza Deschnera.Oczekuje się kolejnych pięciu to-mów. Po ukazaniu się trzeciego tomuuznani historycy na ponad trzystustronach zajęli swoje stanowiskow tej sprawie („KryminalizacjaChrześcijaństwa? Badania nad his-torią Kościoła Karlheinza Deschne-ra“). A mimo to: We wszystkichbibliotekach uniwersyteckich obokdziesięciu tomów historii Kościoławedług Huberta Jednak swoje miej-sce znajdzie dziesięć tomów Karl-heinza Deschnera.

Rozmyślania na tematnowej ewangelizacji Europy

Założenia

Zastanawiam się tylko i pytam naswszystkich: Jak Kościół, któregowizerunek w Europie jest nadszar-

12

die Kardinaltugend der Wahrheit,der Wahrhaftigkeit voll zu eigenmacht. Man war früher – und ist eszum Teil noch – allzusehr geneigt,unbequeme Wahrheiten unter denTeppich zu kehren, offensichtlichesVersagen schönzureden und wirkli-che Skandale zu verharmlosen.Wenn wir den Mut haben wollen, dieWahrheit des Evangeliums den Men-schen neu zu verkünden, dann müs-sen wir als selbstverständliche Vo-raussetzung den Mut haben, überallda, wo menschliche Armseligkeitund nicht selten unkirchlicher, un-christlicher Geist im Raum der Kir-che Platz gefunden haben und offen-sichtlich dem Geist unseres HerrnJesus Christus zuwider gewesensind, dieses zu bekennen.Erst jüngst hat der Papst selberdafür ein Beispiel gegeben. Es hattesich ja gefügt, dass der Abschluss-gottesdienst mit Hunderttausendenjunger Menschen in Paris gerade aufden 24. August fiel, das Datum derBartholomäusnacht des Jahres 1572.Der Papst entschuldigte sich für die-ses „schmerzvolle Blutbad“. Dabeizitierte er aus dem Lehrschreiben„TERTIO MILLENNIO ADVE-NIENTE“: „Das Eingestehen desVersagens von gestern ist ein Akt derAufrichtigkeit und des Mutes“. –Nach Ansicht des Papstes kann dieKirche die Schwelle des neuen Jahr-tausends nicht überschreiten, ohne„ihre Kinder dazu anzuhalten, sichdurch Reue von Treulosigkeiten, Ir-rungen, Inkonsequenzen und Verspä-

pnięty, ma zamiar podjąć się dziełanowej ewangelizacji? Pierwszy wa-runek zakłada, że Kościół przywła-szcza sobie prawdę i prawość jakogłówne cnoty. Wcześniej – do dzisiajczęściowo to pozostało – Kościółwykazywał skłonności, by tuszowaćniewygodne fakty, pochwalać jawne

niepowodzenia a rzeczywiste skan-dale bagatelizować. Jeśli chcemymieć odwagę na nowo przekazywaćludziom prawdę Ewangelii, musimypostawić sobie warunek, że będzie-my odważni, by przyznać się, że wKościele da się odnaleźć ludzka mi-

Papst Johannes Paul II. auf demWeltjugendtag 1997 in Paris.

Papież Jan Paweł II podczas Świa-towych Dni Młodzieży w Paryżu,1997r.

13

tungen zu reinigen“. Schon vorherhatte nach Angaben des Vatikan-journalisten Luigi Accatoli derPapst fünfundzwanzigmal um Ver-zeihung gebeten, u. a. für die Verur-teilung von Galilei, für den Sklaven-handel, die erzwungenen Taufen vonIndios, die Religionskriege, für denBruch der katholischen Kirche mitLuther, für die Verantwortlichkeitender Kirche in der Hitlerzeit, für dasSchisma mit den Ostkirchen und dieschlechte Behandlung der Frauen inder Kirche. Gelegenheit zu weiterenSündenbekenntnissen wird der indiesem Oktober stattfindende Kon-gress zum Thema „Ursprünge desAntisemitismus in der christlichenWelt“ und im nächsten Jahr derKongress zum Thema „Inquisition“bieten.

Der Weg von ganz unten her

Die Neuevangelisierung Europaswird auf keinen Fall so vonstattengehen können wie die Erstevangeli-sierung der germanischen und sla-vischen Völker. Diese geschah imVerlauf des ganzen Mittelalters vonoben nach unten. Das heißt: DieMissionare kümmerten sich vor al-lem darum, die christliche Botschaftden Großen des Volkes nahezubrin-gen. War dies gelungen, dann folgtemit der Taufe des Stammesfürstenaufgrund der Vasallentreue die Tau-fe des ganzen Volkes. Ein Wissen umden Glauben wurde dabei kaum ab-verlangt. Bis in die Neuzeit galt:„Cuius regio, eius religio“!.

zerność a nierzadko duch niekościel-ny i niechrześcijański, który jawnienie sprzyja duchowi naszego PanaJezusa Chrystusa.Dopiero niedawno papież sam podałtaki przykład: zdarzyło się, że mszaświęta wieńcząca spotkanie tysiącamłodych ludzi w Paryżu wypadłaakurat 24 sierpnia, a więc w rocz-nicę Nocy Świętego Bartłomieja zroku 1572. Papież przeprosił za tądotkliwą rzeź Przy tym zacytowałList apostolski „TERTIO MILLEN-NIO ADVE-NIENTE“: „Uznaniesłabości dnia wczorajszego to aktlojalności i odwagi“ – Zdaniem pa-pieża Kościół nie może przekroczyćprogu nowego tysiąclecia, „nie przy-naglając swoich synów do oczysz-czenia się przez pokutę z błędów,niewierności, niekonsekwencji i za-niedbań“. Już wcześniej, według ob-liczeń dziennikarza i watykanistyLuigi Accatoli, papież dwadzieściapięć razy prosił o przebaczenie, m.in.za skazanie Galileusza, za handelniewolnikami, przymusowe chrztyIndian, wojny religijne, za rozłam wKościele katolickim jako następstwosporu z Lutrem, za odpowiedzial-ność Kościoła w czasach hitlerow-skich, za schizmę z Kościołemwschodnim i za złe traktowanie ko-biet w Kościele. Okazją do przyzna-nia się do kolejnych grzechów bę-dzie odbywający się w tym paździer-niku kongres na temat: „Początkiantysemityzmu w świecie chrześci-jańskim“ a w przyszłym roku natemat inkwizycji.

14

Heute werden wir wieder den Weggehen müssen, den die Urkirche be-schritten hatte, den Weg von ganzunten her. So ganz unbeschwertkönnen wir das nicht. Wir tragenreichlich Gepäck mit uns, das sichim Lauf von 2.000 Jahren angesam-melt hat: Das Gepäck des Glaubens-wissens um die Glaubenswahrheiten.

Weitergabe des Glaubens

Während ich versuche, meine Ge-danken zu Papier zubringen, tagt inFulda die Deutsche Bischofskonfe-renz. Ein Schwerpunkt der Beratun-gen: Weitergabe des Glaubens, Reli-gionsunterricht in der Schule. Esbesteht die Gefahr, dass in einigenBundesländern der Religionsunter-richt durch Ethik-Unterricht ersetztwird. So haben die Bischöfe ein Falt-blatt herausgegeben zum Verteilenan die Eltern. Daraus einige Stich-worte: „Der Religionsunterricht sollOrientierung anbieten, die Chancegeben, Glaubensinhalte kennenzu-lernen, die heutige Welt zu begreifen,zur Glaubensüberzeugung verhelfen,um Toleranz gegenüber anderenÜberzeugungen zu üben. Er (der Re-ligionsunterricht) verweist auf diechristliche Praxis in Familie undGemeinde.“Da haben wir leider ein doppeltesDilemma:a) Die Lehrer, welche die Vorausset-zung für die schwierige Aufgabe oftnicht mitbringen.b) Die christliche Praxis in den Fa-milien lässt zu wünschen übrig,

Droga z samego dołu

Nowa ewangelizacja Europy w żad-nym wypadku nie będzie przebie-gała w ten sam sposób w jakiprzebiegła pierwsza ewangelizacjaludów germańskich i słowiańskich.Ta wydarzyła się w przeciągu całegośredniowiecza od góry do dołu. Awięc: misjonarzy troszczyli się prze-de wszystkim o to, by przekazaćchrześcijańską Nowinę o Stwórcy. Agdy się to udało następował chrzestwodza plemienia co w następstwiena podstawie prawa wierności wasa-la oznaczało chrzest całego ludu. Niewymagano wtedy wiedzy o wierze.Aż do czasów nowożytnych obowią-zywała zasada: „Cuius regio, eiusreligio!“.

Dziś znowu będziemy musieli po-dążać drogą, którą przemierzał Koś-ciół wcześniej, drogę od samegodołu. Nie możemy jej przemierzyćtak całkiem beztrosko. Niesiemyduży bagaż, który w przeciągudwóch tysięcy lat zrobił się ciężkiod kolejnych ekwipunek: wiedzę owierze i o dogmatach Kościoła.

Przekazywanie wiary

Kiedy próbuję spisać moje myśli napapierze, w Fuldzie obraduje Nie-miecki Episkopat. Główne tematyobrad: przekazywanie wiary, lekcjereligii w szkole. Istnieje niebezpie-czeństwo, że w niektórych krajachzwiązkowych lekcje religii zostanązastąpione lekcjami o etyce. Dlate-go biskupi wydali ulotkę, która roz-

15

wenn nur etwa 19 % sich sonntagsin der Kirche sehen lassen und zuHause kaum mehr gebetet wird.Wir haben ja nun den neuen Kate-chismus. Da ist auf 900 Seiten in2.865 Abschnitten mit ausgiebigenRegistern alles zu finden, was Inhaltunseres Glaubens ist. Ich kann mirvorstellen, dass ein außenstehendersuchender Mensch, der dieses Buchzur Hand nimmt, vor soviel Glau-benswahrheiten am Glauben ver-zweifelt. – Aber da ist ein Satz indiesem großen Katechismus, dertrösten kann. Der ist ganz kurz undheißt: „Glaube ist Gnade“, und wei-ter: „Glaube ist eine persönlicheBindung des ganzen Menschen anden sich offenbarenden Gott“. (Nr.176) Das klingt schon anders, als wiewir es früher mal im Katechismus ge-lernt haben: „Glauben heißt für wahrhalten, was Gott geoffenbart hat undwas die Kirche zu glauben lehrt“.

Wirken des Heiligen Geistes

Wenn wir also das Evangelium ver-künden, dann verkünden wir, wasGott an uns und für uns getan hat,nicht, was wir Menschen tun.Das wird sehr deutlich, wenn wir insNeue Testament schauen, wie es be-gonnen hat mit der Glaubensver-kündigung. Die Apostelgeschichteberichtet uns, wie die Apostel miteiner ersten Jüngerschaft tagelangin einem Saal versammelt waren. Siebeteten miteinander und berietenauch, was weiter zu tun sei, tatenauch schon etwas, indem sie anstel-

dadzą wśród rodziców. Oto kilkaważniejszych punktów zawartych wniej: „Lekcja religii ma służyć orien-tacji, dawać szansę poznania sensuwiary, możności zrozumienia dzi-siejszego świata, pomóc w przekona-niu się do wiary, wyćwiczyć toleran-cję wobec wyznawców innych reli-gii. Lekcja religii zwraca uwagę nachrześcijańską praktykę w rodziniei parafii.“I tu mamy podwójny dylemat:a) nauczycieli, którzy nie spełniająwymogów tego trudnego zadania,b) praktyka chrześcijańska w rodzi-nie, która pozostawia wiele do ży-czenia, skoro około 19 % pokazujesię w niedziele w kościele a w do-mu prawie nikt nie odmawia mod-litwy.Ale mamy teraz nowy katechizm.900 stron z 2 865 rozdziałami zeszczegółowymi spisami treści, gdziełatwo znaleźć, co jest treścią naszejwiary. Mogę sobie wyobrazić, że ktośz zewnątrz, człowiek poszukujący,który weźmie do rąk tą książkę,będzie rozpaczał nad wielością dog-mat Kościoła katolickiego. Ale wtym wielkim katechizmie znajdzie-my pocieszające zdanie. Jest ono cał-kiem krótkie i brzmi: „Wiara tołaska“, a dalej: „Wiara to osobistyzwiązek całego człowieka z obja-wiającym się Bogiem“ (Nr 176). Tobrzmi już inaczej niż to, czegouczyliśmy się z wcześniejszego ka-techizmu: „Wierzyć to znaczy uzna-wać za prawdę, co Bóg ujawnił a wco Kościół nakazuje wierzyć.“

16

le von Judas durch Matthias die 12-Zahl der Apostel auffüllten. Aber sietrauten sich aus der Behausungnicht heraus. Was dann kam, wirdganz dem Wirken des Heiligen Geis-tes zugeschrieben. Es war wie einreligiöser Urknall, der die Türenaufbrach und die Apostel vor dieMenschen treten ließ. Reaktion derMenschen: „Wir hören sie in unserenSprachen Gottes große Taten ver-künden!“ – Das war und bleibt dieMitte aller Glaubensverkündigung:Gottes große Taten den Menschenkundtun, – und dies so, dass es in„ihrer Sprache“ geschieht. Ich mei-ne da nicht mal in erster LinieDeutsch, Polnisch oder Englisch. Ichmeine die Sprache, die von GottesGeist beseelt ist, die „überkommt“wo etwas überspringt von demGeist, der die geistfremden, geist-feindlichen, geisttötenden Barrierendurchbricht. Dazu taugen die ab-strakten ausgefeilten Begriffe derKatechismuswahrheiten kaum. Ver-kündigung des Evangeliums ist an-deres und mehr als Unterricht inGlaubenswahrheiten. Es ist persön-liche Bezeugung des Glaubens, d. h.:der Mensch, der Glauben verkündet,muss glaubhaft machen, dass in ihm„die persönliche Bindung des gan-zen Menschen an den sich offenba-renden Gott“ existiert.

Überforderung des Menschen?

Sind wir, die wir es mit der Verkün-digung des Evangeliums zu tun ha-ben, da nicht restlos überfordert?

Oddziaływanie Ducha Świętego

Skoro głosimy Ewangelię, to głosimy,co Bóg uczynił nam i dla nas, a nieto, co my, ludzie czynimy.

Wyraźne staje się to, gdy zaglądamydo Nowego Testamentu, który zaczy-na się od wyznania wiary. DziejeApostolskie informują, jak apostoło-wie zebrali się w sali ze swoimipierwszymi uczniami. Wspólnie sięmodlili i omawiali co należy robićdalej, razem też podejmowali pew-ne kroki, dzięki czemu Mateusz uzu-pełnił po Judaszu skład dwunastuApostołów. Ale nie mieli odwagiwyjść poza swoje miejsce spotkań.To co wydarzyło się potem przypi-suje się oddziaływaniu Ducha Świę-tego. To było jakby religijny wielkiwybuch, który wyłamał drzwi i zmu-sił Apostołów do wyjścia do ludzi.Reakcja ludzi: Słyszymy ich, jak wnaszych językach głoszą wielkiedzieła Boże.“ – Tak było i pozostajeistotą przekazu wszystkich wyznańwiary: ludziom obwieszczane sąwielkie Boże dzieła. I to w takisposób, że wszyscy rozumieją je w„swoim“ języku. Nie ma tu na myślitylko niemieckiego, polskiego czyangielskiego. Ma na myśli tu język,którym zostajemy natchnieni przezDucha Świętego; język, który nas„ogarnia“, gdyż zostaje nam udzie-lony przez Ducha Świętego. Dziękitemu przełamywane są barieryniesprzyjające duchowi, jemu wro-gie lub wręcz go zabijające. Do tegoniezbyt nadają się abstrakcyjne,

17

Menschlich gesehen, sind wir esdurchaus. Aber gerade, wenn wirbedenken, dass Glaube eine leben-dige Beziehung beinhaltet, dannwissen wir, dass er nie fertig undperfekt ist, sondern den Gesetzenalles Lebendigen, den Gesetzen desWachsens und Reifens unterliegt,aber auch der Gefahr des Austrock-nens. Ich frage mich selbst: Wie le-bendig ist denn eigentlich deine Be-ziehung zu deinem Gott? Da mussich einfach inne halten und schnellversuchen diese Verbindung zuknüpfen? Doch so eben geht es ge-rade nicht. Innehalten schon, aberdann einfach stille werden und sichöffnen für das Wirken Gottes. Er nurkann knüpfen und beleben; denn„Glaube ist Gnade“. Vielleicht ver-gessen wir das zu oft, und da heutefast alles machbar ist, meinen wir,auch Glauben machen zu können.Ob es das kleine Schulkind in derBank ist oder der Religionspädago-ge, der vor ihm steht, ob Pfarrer,Bischof oder Papst: Wir alle sind alsGlaubende auf dem Weg und stehenwie jener Vater, der um Heilung sei-nes Sohnes bat, vor dem Herrn undmüssen mit ihm sprechen: „Ich glau-be, Herr, hilf meinem Unglauben!“

Zweifel und Spott der anderen

Im Grunde ist doch das, was unse-ren Glauben ausmacht, etwas soUnglaubliches, dass wir darob er-schrecken müssen, und wir brauchenuns nicht zu wundern, wenn wirdamit bei Menschen, die nur rein

wygładzone pojęcia prawd z kate-chizmu. Głoszenie Ewangelii to coinnego, a nawet więcej niż lekcja oprawdach wiary Kościoła. To osobis-te dawanie świadectwa wiary, tzn.:człowiek, który wyznaje wiarę, musiczynić to wiarygodnie, że istnieje wnim ten „osobisty związek całegoczłowieka z objawiającym się Bo-giem“.

Zbyt trudne dla człowieka?

Czy my, ci, którzy zajmujemy sięgłoszeniem Ewangelii, nie jesteśmyprzeciążeni bez reszty? Patrząc poludzku, absolutnie. Ale właśnie kie-dy przyjmiemy, że wiara to żywyzwiązek to wiemy, że nie jest onanigdy gotowa i idealna, ale podlegaprawu żywotności, prawu wzrostu idojrzałości jak i niebezpieczeństwuwypalenia. Sam zadaję sobie pyta-nie: Jak żywy jest właściwie twójstosunek do twojego Boga? Muszęzatem się po prostu zatrzymać ispróbować szybko ten związek za-cieśnić. Ale tak to niestety nie działa.Zatrzymać się trzeba, ale potem poprostu pobyć w ciszy i otworzyć sięna działanie Boga. Tylko on możeten związek zacieśnić i ożywić, bo„wiara jest łaską“. Być może zbytczęs-to o tym zapominamy, a że dzi-siaj wszystko da się załatwić,sądzimy, że także wiarę uda sięzałatwić. Czy jest to mały uczeń wławce czy nauczyciel religii, któryprzed nim stoi, czy to proboszcz,biskup, czy papież: wszyscy jesteś-my wierzącymi na drodze i stoimy

18

diesseits gerichtet denken und leben,nur ein müdes, mitleidiges Lächelnernten: „Du glaubst doch nicht imErnst an einen Gott, der Menschgeworden ist, sich hat kreuzigen las-sen und von den Toten auferstandenist?“ Aber das genau ist das Evan-gelium, die Mitte unserer Botschaft,die wir heute wie gestern den Men-schen als Evangelium, als FroheBotschaft zu bringen haben. – Wo essich um Neuevangelisierung han-delt, da werden wir die Erfahrungmachen müssen, die Paulus machte,als er in Athen war. Da heißt es:„Manche der Philosophen diskutier-ten mit ihm, und manche sagten:Was will denn dieser Schwätzer?“ –Andere luden ihn ein, auf dem Are-opag die Lehre näher zu erklären,die er vortrug: „Du bringst uns rechtbefremdliche Dinge zu Gehör“. Siehörten ihm zu, als er von dem ihnen„unbekannten Gott“ sprach, dem sieeinen Altar errichtet hatten. „Wasihr verehrt, ohne es zu kennen, daskünde ich euch . . . keinem von unsist er fern, in ihm leben wir, bewe-gen wir uns und sind wir“. Als Pau-lus dann von dem Mann spricht, denGott zum Gericht über den Erdkreisbestimmt hat, und den er dadurchausgewiesen hat, dass er ihn von denToten auferweckte, da heißt es wei-ter: „Als sie von der Auferstehungder Toten hörten, spotteten die ei-nen, die anderen aber sagten: Darü-ber wollen wir dich ein andermalhören.“ Das waren die Höflichen.Dann aber wird berichtet: „Einige

przed Panem jak każdy ojciec, któ-ry prosił o uzdrowienie swojego synai musimy z nim rozmawiać: „Wierzę.Panie, pomóż memu niedowiarst-wu!“

Wątpliwości i drwiny innych

Właściwie to, co stanowi o naszejwierze, to coś nieprawdopodobnego,że aż się tego musimy przestraszyć,i nie musimy się dziwić, kiedywywołujemy znudzony i współczu-jący uśmiech u osób, które myślą ożyciu doczesnym i w taki sposóbżyją: „Chyba nie wierzysz tak na-prawdę w Boga, który stał się czło-wiekiem, pozwolił się ukrzyżować ipowstał z martwych?“ Ale to właś-nie jest Ewangelia, istota naszejNowiny, którą tak dzisiaj jak i wczo-raj musimy przekazać ludziom jakoEwangelię, jako Radosną Nowinę. –Tam gdzie chodzi o nową ewangeli-zację, tam będziemy musieli przeko-nać się o tym, o czym przekonał sięświęty Paweł, kiedy przebywał wAtenach. To znaczy: „Niektórzy filo-zofowie dyskutowali z nim, a nie-którzy mówili: Czego chce ten ga-duła?“ – Inni zapraszali go, żeby naareopagu głosił jaśniej naukę, którąszerzył. „Wykładasz nam naprawdęosobliwe rzeczy.“ Słuchali go, pod-czas gdy on opowiadał im o „nie-znanym Bogu“, któremu zbudowaliołtarz. „Głoszę wam o tym, co czci-cie, mimo, że tego nie znacie … żad-nemu z nas nie jest on daleki, w nimżyjemy, poruszamy się i jesteśmy.“Paweł opowiada potem o mężczyź-

19

Männer schlossen sich ihm an undwurden gläubig, unter ihnen auchDionysius, der Areopagit, außerdemeine Frau namens Damaris“. – Einekleine Schar, die Keimzelle derChristengemeinde von Athen.Die Erfahrung, die Paulus bei derEvangelisierung unter Juden undGriechen gemacht hat, fasst er mitden bekannten Worten aus dem ers-ten Korintherbrief zusammen: „DieJuden fordern Zeichen, die Griechensuchen Weisheit. Wir dagegen ver-kündigen Christus als den Gekreu-zigten: Für die Juden ein empö-rendes Ärgernis, für Heiden eineTorheit, für die Berufenen aber, Ju-den wie Griechen, Weisheit.“

Das Ärgernis des Kreuzes undder Spaltung

Machen wir nicht die gleiche Erfah-rung um uns herum und auch an unsselbst? Die Torheit und das Ärgernisdes Kreuzes? – Da wurde erzählt: ImRahmen des Schüleraustauscheskommt ein Mädchen aus der Provinzder ehemaligen DDR in ein katholi-sches Dorf und fragt: „warum habtihr überall einen gräßlichen totenMann aufgehängt?“ – Durch so eineFrage werden fromme Menschen ausder katholischen Provinz zunächstmal aufgeschreckt, werden sich zumersten Mal der Ungeheuerlichkeitbewusst, welche die Mitte ihresGlaubens ausmacht. Angesichts die-ser Ungeheuerlichkeit dürfen wiralle einmal sprachlos werden undverstummen. Wenn diese Ungeheu-

nie, którego Bóg powołał przed sądnad światem i dzięki któremu udo-wodnił, że potrafi wskrzesić z mar-twych. Mówi: „Kiedy usłyszeli opowstaniu z martwych, niektórzydrwili, inni zaś powiedzieli: O tymchcemy od ciebie usłyszeć innymrazem.“ Ci należeli do tych uprzej-mych. Potem zaś kontynuuje: „Nie-którzy mężczyźni przyłączyli się doniego i uwierzyli, wśród nich takżeDionizy Areopagita, poza tym kobie-ta o imieniu Damaris.“ To była ma-ła gromada, zalążek gminy chrześ-cijańskiej w Atenach.To, czego doświadczył św. Paweł wczasie ewangelizacji wśród Żydów iGreków, ujął w znanym nam Pierw-szym Liście do Koryntian. „Takwięc, gdy Żydzi żądają znaków, aGrecy szukają mądrości, my głosimyChrystusa ukrzyżowanego, któryjest zgorszeniem dla Żydów, a głup-stwem dla pogan, dla tych zaś,którzy są powołani, tak Żydów, jaki Greków, mądrością.“

Kłopot z krzyżem i rozłamem

Czy nie doświadczamy tego samegowokół nas i w nas samych? Głupotai kłopot z krzyżem? – Zasłyszałemtaką historię: w ramach wymianymiędzyszkolnej do katolickiej wios-ki przybywa dziewczyna z prowin-cji byłego NRD i pyta: „Dlaczegowszędzie powiesiliście takiego ok-ropnego martwego mężczyznę?“ –Dzięki takiemu pytaniu pobożniludzie z katolickiej prowincji na-jpierw zrywają się, po raz pierwszy

20

erlichkeit die Mitte unseres Glau-bens ist, dann bekommen wir eineAhnung davon, was es mit GottesErbarmen für uns Menschen auf sichhat, dann werden wir inne, wie sehrerbarmungswürdig wir selber sind,da dürfte von selbst alle Überheb-lichkeit, aller Dünkel, alle Eitelkeit,alle Selbstherrlichkeit, alle Unduld-samkeit, alle Machtbesessenheit undjegliches triumphale Gehabe in sichzusammenfallen. Aus dieser Glau-bensmitte heraus müsste es dochmöglich sein, dass alle, die sichChristen nennen, die Jesus als denChristus, den Sohn Gottes, als denGekreuzigten und auferstandenenHerrn und Bruder bekennen, dassalle diese sich im Bekennen ihrerSchuld und Sünde unter dem Kreuz(das sie so gern vor sich hertragen)zusammenfinden und das Herzens-anliegen ihres gemeinsamen Herrn,sein gebetetes Vermächtnis erfüllen:„Dass alle eins seien!“Solange das nicht geschieht, solan-ge das Ärgernis der Gespaltenheitfortbesteht, bleibt das Glaubens-zeugnis der Christen unglaubwür-dig. Diese Einsicht haben im Grun-de alle Verantwortlichen der ver-schiedenen christlichen Kirchen. Siereden, aber sie bewegen sich nicht.Es ist ein Trauerspiel, dass sich dazum Beispiel in Russland, der Ukrai-ne und noch mehr auf dem Balkanabspielt, wo Neid und Eifersuchtgezüchtet werden, gerade wenn esum die Neuevangelisierung geht, woReligion instrumentalisiert wird, um

stając się świadomi okropieństwa,które czyni istota ich wiary. W ob-liczu tego okropieństwa wszyscymamy prawo nagle oniemieć i za-milknąć. Jeśli to okropieństwo jestistotą naszej wiary, to dowiemy sięo tym, jak bardzo Bóg jest miłościwywobec nas, ludzi, wtedy spostrze-żemy, jak bardzo jesteśmy godnipożałowania i wtedy może upadniecała nasza arogancja, cała imperty-nencja, cała zarozumiałość, caławładczość, cała nietolerancja, całaobsesja posiadania władzy i wsze-lakie triumfalne pozerstwo. Na pod-stawie istoty wiary musi być jednakmożliwe, ze ci wszyscy, którzy nazy-wają siebie chrześcijanami, którzy wJezusie rozpoznają Chrystusa, SynaBożego, ukrzyżowanego i powsta-łego z martwych Pana i brata, że ciwszyscy przyznają się przed krzy-żem (który tak chętnie przed sobąniosą) do swoich win i grzechów,spotkają się i wypełnią prośbę ichwspólnego Pana, jego wymodlonąostatnią wolę, że „wszyscy staną sięjednością!“Dopóki to nie nastąpi, tak długokłopot w związku z rozłamembędzie dalej istniał, a świadectwowiary chrześcijan pozostanie małowiarygodne. Ten pogląd podzielająwłaściwie wszyscy przedstawicieleKościołów chrześcijańskich. Gadają,ale nic w związku z tym nie robią.To żałosne, co się dzieje na przykładw Rosji czy na Ukrainie a jeszczebardziej na Bałkanach, gdzie wzras-ta zazdrość i zawiść, właśnie jeśli

21

Nationalisten zu züchten und zuhassen.

Der dialogische Umgangmiteinander

Umso mehr sind wir alle, die wirunter der Spaltung leiden, aufgeru-fen, in dem Bereich, für den wir ver-antwortlich sind, ein glaubwürdigesZeugnis abzulegen. Worauf kommtes da vorrangig an?Wir alle müssen ständig neu lernen,dialogisch miteinander umzugehen,den Mitmenschen zu akzeptieren,wie er ist, versuchen, ihn in seinerAndersartigkeit zu verstehen, ihmmit Geduld und Achtung, ja mit Lie-be zu begegnen. Das bedeutet nichtsanderes, als Ernst zu machen mitdem Geist, den Christus uns einsen-ken will: In jedem Mitmenschen dasEbenbild Gottes, ja Christus selbstzu sehen. Das klingt hochtrabendund für uns fast abgegriffen, unddoch ist dies Grundvoraussetzungdafür, aus der Mitte unseres Glau-bens heraus. Darüber sollten wirtäglich Gewissenserforschung hal-ten, darum sollten wir beten, ganzpraktisch, wenn der neue Tag be-ginnt, wenn wir vor einer Begegnungmit Menschen stehen, die es unsnicht leicht machen; denn in dieserGrundhaltung fühlen wir unsmenschlich ständig überfordert. Dasverlangt, dass wir das Kreuz desHerrn zu Hause nicht nur an derWand hängen haben, sondern dassder gekreuzigte Christus seinenPlatz im Herzen hat. Tröstlich ist: Er

chodzi o nową ewangelizację. Tamreligia podlega procesowi instru-mentalizacji, służy wychowaniunacjonalistów i ludzi nienawidzą-cych.

Wspólne stosunki w duchudialogu

Tym bardziej, my, którzy cierpimy zpowodu rozłamu, powinniśmy czućsię powołani, w dziedzinie, za któ-rą jesteśmy odpowiedzialni, dawaćwiarygodne świadectwo. Jakie po-winny być zatem priorytety?Musimy wciąż na nowo się uczyć,postępować ze sobą w duchu dialo-gu, akceptować drugiego człowieka,takim jaki jest, próbować zrozumiećjego inność, podchodzić do niego zespokojem i z szacunkiem, ba z mi-łością. To nie oznacza nic innego, jakbyć poważnym wobec ducha, które-go chce w nas wlać Chrystus: w dru-gim człowieku widzieć podobień-stwo Boga, ba widzieć w nim same-go Chrystusa. Brzmi to dla nas gór-nolotnie i jest już prawie oklepanejednak jest to podstawowy warunekistoty naszej wiary. Codziennie po-winniśmy przeprowadzać badaniasumienia, o to powinniśmy się mod-lić, absolutnie praktycznie, kiedyzaczyna się nowy dzień, kiedy cze-ka nas spotkanie z innym człowie-kiem, który nie należy do tych,którzy ułatwiają nam życie; bo tapostawa sprawia, że czujemy się poludzku wiecznie przeciążeni. I to teżwymaga od nas tego, żebyśmy nietylko mieli powieszony w domu na

22

erwartet keine Perfektion, sondernhat Geduld mit uns, wenn wir nurauf seinem Weg bleiben.

Erfahrbarkeit des Glaubens

Wenn jemand in meinen „Gedankenzur Neuevangelisierung Europas“irgendwelche neuen sensationellenErkenntnisse erwartet hat, dannmuss ich ihn enttäuschen. Der Kö-nigsweg ist der Weg Christi und derWeg des dienenden Zeugnisses fürihn. Die Nicht-Glaubenden wollenerfahren, wie Christen miteinanderumgehen, wie sie Menschlichkeitpraktizieren. Trauen wir doch ein-fach dem Heiligen Geist zu, dass Erin uns Großes bewirken kann, wennwir uns Ihm als Werkzeuge zur Ver-fügung stellen!Glaube will von Außenstehendenerfahrbar werden durch die Glau-benden. Jesus sagte zu seinen erstenJüngern Johannes und Andreas:„Kommt und seht!“ Wir erwartenmeist das Entscheidende durch In-struktionen und Weisungen vonoben. Lebendige Christen erwartenmit Recht, dass in der Kirche sichbestimmte verkrustete Strukturenändern müssen. Die Erfahrung lehrt,dass Weisungen von oben wenig nüt-zen oder ins Leere gehen, wenn derGeist nicht im Gottesvolk lebendigerhalten wird. Viele entscheidendeImpulse sind im Lauf der Kirchen-geschichte nicht von oben, sondernvon unten gekommen. – Interessantist, wie das Hildegardjahr schonjetzt über die Christenheit hinaus in

ścianie krzyż Pana, ale żeby ukrzy-żowany Chrystus znalazł miejsce wnaszym sercu. Pocieszający jest fakt,że On nie oczekuje perfekcji, ale mado nas cierpliwość, jeśli tylko po-zostaniemy na Jego drodze.

Możliwość doświadczenia wiary

Jeśli ktoś w moich „Rozważaniachna temat nowej ewangelizacji“ spo-dziewał się sensacyjnych poglądówto muszę go rozczarować. Najlepszysposób na osiągnięcie celu to drogaChrystusa i droga dawania Jemuświadectwa. Niewierzący chcą siędowiedzieć, jak chrześcijanie postę-pują ze sobą, jak praktykują czło-wieczeństwo. Zaufajmy najzwyczaj-niej Duchowi Świętemu, że może wnas uczynić coś wielkiego, jeśli mysami oddamy się Mu jako narzędzie.Niewierzący chcą dowiedzieć sięczegoś o wierze za pomocą wierzą-cych. Jezus powiedział do swoichpierwszych apostołów Jana i An-drzeja: „Przyjdźcie i zobaczcie!“Najczęściej oczekujemy, żeby naszedecydujące sprawy zostały odgórnierozwiązane poprzez instrukcje iwskazówki. Aktywni chrześcijaniemają prawo oczekiwać, że w Koście-le muszą się zmienić pewne skost-niałe struktury. Doświadczenie po-kazuje, że odgórne wytyczne przy-noszą mało korzyści lub zdają się nanic, jeśli lud Boży nie będzie dbał ożywego Ducha Świętego. Wiele de-cydujących impulsów w historiiKościoła nie pochodziły odgórnie aleoddolnie. Interesujący jest fakt, jak

23

der Öffentlichkeit Interesse erregt.Diese Frau hat aus ihrer Spirituali-tät heraus Kirchengeschichte ge-schrieben, nicht weniger Gestaltenwie Theresa von Avila, Katharinavon Siena, ganz zu schweigen vondem demütig liebenden Franziskus,der mit der Frage: „dürfen wir Armsein?“ den großen Papst InnozenzIII. entwaffnet hat. So auch Elisa-beth. Das Phänomen Mutter There-sa ließ die ganze Welt aufhorchen.Sie hat nicht Bekehrungen im übli-chen Sinn vollbracht, wollte es garnicht. Aber ein großes eschatologi-sches Zeichen gesetzt, – sie hat dieentscheidende Frage, vor die wir imEndgericht gestellt sein werden, zurzentralen Anfrage an ihr Leben ge-macht: „Was ihr dem geringstenmeiner Brüder getan habt, das habtihr mir getan!“ Sie hat dem allerge-ringsten Menschen, der als Abfallder Gesellschaft in der Gosse zu ver-recken drohte, noch ein Gesicht ge-geben einfach dadurch, dass er et-was spüren konnte von der LiebeChristi, die sich menschlich liebendihm zugewandt hat. Diese Frau hatetwas in Bewegung gesetzt in dieserWelt, in der nicht christlichen Welt,auch wenn sich das nicht in einerWelle der Bekehrungen „auszahlte“.– Sie hat viele Menschen neugieriggemacht.

Beharrungs- undVerteidigungsmentalität

Entscheidend für alle Bemühungenum Evangelisierung wird sein, dass

wiele zainteresowania już teraz opi-nia publiczna i to nie tylko chrześ-cijańska poświęca obchodom rokuśw. Hildegardy. Ta kobieta dziękiswojej duchowości wpisała się whistorię Kościoła, tak jak i takiepostaci jak: Teresa z Avili, Katarzy-na ze Sieny, i by nie pominąć: uni-żony i kochający Franciszek, którypytaniem „Czy wolno nam być bied-nymi?“ rozbroił wielkiego papieżaInnocentego III. Poza tym Elżbieta.Fenomen Matki Teresy spotkał się zzainteresowaniem całego świata. Nienawracała w normalnym tego słowaznaczeniu, nawet tego nie chciała.Ale nadała temu wielkie eschatolo-giczne znaczenie – bo z decydują-cego pytania, które zadane nam bę-dzie podczas Sądu Ostatecznego,uczyniła centralną kwestię towarzy-szącą jej przez całe życie: „To, couczyniliście najmniejszemu z moichbraci, to uczyniliście i mi.“ Onaprzywracała godność najbardziejupokorzonemu, temu, któremu gro-ziło wydalenie ze społeczeństwa, jakodpadów do rynsztoku, tylko przezto, że odczuwał miłość Chrystusa,której On kochając człowieka muudzielił. Ta kobieta poruszyła całymświatem, światem niechrześcijań-skim i nawet jeśli nie zwróciło się tow postaci nawróceń to zaintereso-wała wiele osób.

Mentalność wytrwałości i obrony

Decydującym krokiem we wszyst-kich staraniach o ewangelizacjębyłby fakt, że my jako Kościół po-

24

wir als Kirche aus der Beharrungs-und Verteidigungsmentalität heraus-treten. Wer nur bewahren, nur „kon-servieren“ will, ist und bleibt steril.„Kirche soll Stadt auf dem Bergesein, aber nicht um sich selbst aus-zuleuchten, sondern damit anderesich darin zurechtfinden können.“So sagt es der Bischof von ErfurtJoachim Wanke. Er sagt auch: „Kir-che wird dort interessant, wo sie et-was in Bewegung setzt. Deswegensoll man der Jugend bei ihren Akti-onen freie Hand geben.“ Er sagtweiter: „Ich bin hier nicht so ängst-lich wie manche Theologen, die vorder Gefahr einer Horizontalisierungdes Gottesreiches warnen.“ DieseMeinung kann ich durch meine Er-fahrung nur bestätigen. Wenn Ju-gendliche sich überhaupt in der Kir-che zu engagieren bereit sind, danntun sie das zunächst in den Anlie-gen, die ihnen am Herzen liegen:Frieden, Gerechtigkeit, Bewahrungder Schöpfung. Schlimm genug,wenn die Kirche diese Anliegen vielzu lange anderen überlassen hat.Wenn Jugendliche oft mit unrealenForderungen über das Ziel hinaus-schießen, dann ist dies Vorrecht derJugend. Unredlich ist, wenn sie dannvon kirchlicher Obrigkeit nur an denPranger gestellt werden, statt dassman in einen geduldigen Dialog mitihnen eintritt. Diese Jugend, die oftprovoziert, – (die zum Beispiel ein-mal bei einem Gemeindefest mit ei-ner Friedenskanone vor der Kircheauffahren wollte, – ich habe sie da-

rzucimy mentalność wytrwałości iobrony. Kto ciągle chce bronić i„konserwować“, jest i pozostaniejałowy. „Kościół powinien być mias-tem na wzgórzu, ale nie po to, żebysię wywyższać, ale po to by innimogli je odnaleźć.“ To słowa Bisku-pa Erfurtu Joachima Wanke. Mówiteż: „Kościół jest tam interesujący,gdzie czymś porusza. Dlatego po-winno się dać wolną rękę młodzieży,która chce działać.“ Dalej mówi:„Nie mam w tej sprawie takichobaw jak inni teologowie, którzyostrzegają przed niebezpieczeń-stwem horyzontalizacji KrólestwaBożego.“ Na podstawie mojegodoświadczenia mogę potwierdzić tąwypowiedź. Jeśli młodzież rzeczy-wiście jest gotowa do zaangażo-wania się w Kościele, to czyni to wdziedzinach, które są bliskie ich ser-com: pokój, sprawiedliwość, obronastworzenia. To smutne, że Kościół tesprawy tak długo pozostawił innym.Skłonność młodzieży do częstejprzesady stawiając nierealne wyma-gania jest przywilejem młodości.Niesprawiedliwy jest fakt, że zwie-rzchnictwo kościelne stawia mło-dzież pod pręgierzem, zamiast roz-począć z nią spokojny dialog. Tamłodzież, która często prowokuje (tasama, która podczas uroczystościchciała podjechać pod kościół ar-matą pokoju, ale udało mi się wtedyich przekonać, że mogłoby to zostaćniemiło odebrane ze strony star-szych parafian, dzięki czemu wyb-rali inny środek, żeby załatwić swo-

25

mals überzeugen können, dass dieslieblos gegenüber vielen älterenMenschen sein könnte; sie habenandere Mittel gewählt, um ihr An-liegen darzutun;) – diese Jugend hataber auch gewusst, dass sie Christusbraucht und hat mehrfach in einerNacht der Besinnung mit Texten,Liedern und stiller Meditation eineinnere Bereitung auf die folgendeEucharistiefeier zustandegebracht,so dass hier wirklich die Mitte er-fahrbar wurde, aus der wir Christenleben.

Achtung vor der freienEntscheidung des Menschen

Hüten wir uns, Menschen in die Ver-einzelung abzudrängen, wenn sieuns unbequem werden. Wir müssenlernen, in einer pluralistisch gearte-ten Welt die Pluriformität der Men-schen zu akzeptieren, ja sie sogar zufördern. Achtung vor der freien Ent-scheidung des Menschen! – Freiheitmacht das Leben nicht unbedingtleichter und bequemer, aber ehrli-cher. Wenn wir uns auf den Dialogmit Menschen einlassen – mögen siesich als zur Kirche zugehörig be-trachten oder nicht – dann schlägtuns oft ein rauher Wind barscherKritik an dieser unserer Kircheentgegen. Oft unqualifiziert und ab-wegig. Ist da aber nicht fast im-mer etwas daran, was uns nach-denklich machen kann, was uns zurSelbstbesinnung zwingt? – Auch zukritischer Überprüfung mancherPhänomene in unserer Kirche, die

ją sprawę), ta młodzież wiedziałarównież, że potrzebuje Chrystusa iwielokrotnie wykazywała się goto-wością do uroczystości eucharysty-cznej poprzez organizację nocnegoczuwania przygotowując teksty,pieśni i cichą medytację, tak, żerzeczywiście wyczuć można byłoistotę wiary, z którego my chrześci-janie czerpiemy.

Szacunek wobec wolnegopodejmowania decyzji przezdrugiego człowieka

Wystrzegajmy się odpychania czło-wieka i jego izolacji, jeśli jest namniewygodny. Musimy się nauczyć wświecie pluralistycznym akceptowaćpluralne ukształtowanie drugiegoczłowieka, ba nawet je wspierać.Szanujmy decyzje drugiego czło-wieka! Wolność nie zawsze sprawia,że życie staje się łatwiejsze czylżejsze, ale bardziej szczere. Jeślinastawimy się na dialog z ludźmi –czy to postrzegających siebie jakoprzynależących do Kościoła czy nie– to wtedy często musimy stanąćnaprzeciw ostremu wiatrowi szor-stkiej krytyki tego naszego Kościoła.Często niestosownej i absurdalnej.Czy jednak nie ma w niej czegoś, copowinno skłonić nas do rozmyślań izmusić do opamiętania? – Także dokrytycznej kontroli niektórych zja-wisk zachodzących w naszym Ko-ściele, które niekoniecznie są goto-we do ewangelizacji.Przytoczę tu słowa biskupa Erfurtu,dr Joachima Wanke: „Czy pobożne-

26

nicht gerade sehr evangeliumsmäßigsind?Dazu ein Wort des Bischofs von Er-furt, Dr. Joachim Wanke: „Darf manals frommer Christ nicht meinen,dass solche Prüfungen auch vonGott beabsichtigt, zumindest ,mitAugenzwinkern‘ zugelassen werden,um uns auf Trab zu bringen?“ (dieBevölkerung in seiner Diözese be-steht zur Mehrheit aus Nichtchris-ten).Dass unsere Gläubigen mehr als frü-her in die Eigenverantwortung fürdas Leben in den Gemeinden ge-nommen werden, ist inzwischennichts Neues mehr. Dennochherrscht weitgehend noch die Ver-sorgungsmentalität. Deshalb dasStichwort: Mitsorgende, statt ver-sorgte Gemeinde! – Oft sind wirPriester selbst schuld, wenn dies zuwenig umgesetzt wird. Wir trauenmündigen Laien zu wenig zu. DerWandel von der „Kleruskirche“ zurKirche des Volkes Gottes ist be-schwerlich. Wir fürchten den Auto-ritätsverlust.

Zeichen der Armut

Ein anderes Thema: Wir in Deutsch-land sind keine arme Kirche. Ofthaben wir zu viel in den Händen. Dafällt es besonders schwer, das evan-gelische Zeichen der Armut in dieWelt zu setzen – sowohl materiell wieauch spirituell. Aber ohne dem blei-ben wir unglaubwürdig mit unseremGlaubenszeugnis. Hier meine ich vorallem uns zölibatäre Priester.

mu chrześcijaninowi nie wolno są-dzić, że taka kontrola jest oczekiwa-na przez Boga, dopuszczona przy-najmniej z „przymrużeniem oka“,by nas trochę popędzić?“ (Większośćludności zamieszkujących jego die-cezję stanowią niechrześcijanie.)To, że nasi wierni coraz częściej niżwcześniej biorą na siebie odpowie-dzialność za życie w parafii, nie jestjuż niczym nowym. Mimo to wciążdaje o sobie znać mentalność zrzu-cania odpowiedzialności na kler.Stąd hasło: „Współtroszczący się pa-rafianie, a nie parafianie, o którychsię troszczy.“ Często księża sami sąsobie winni, kiedy nie wprowadzajątego w życie. Zbyt mało ufamy od-powiedzialnym laikom. Przemiana z„Kościoła kleru“ w Kościół LuduBożego jest męcząca. Obawiamy sięutraty autorytetu.

Znaki ubóstwa

Kolejny temat: Kościół w Niemczechnie jest biedny. Często mamy zbytdużo w rękach. I wtedy z trudnoś-cią przychodzi tak materialne jak iduchowe okazanie światu ewange-licznego znaku ubóstwa. Ale beztego pozostaniemy niewiarygodni wnaszym dawaniu świadectwa wiary.Mam tu na myśli nas księży żyjącychw celibacie.

Serce Kościoła

Dziś, 1 października poświęcony jestwspomnieniu „małej“ świętej Tere-sy, Teresy z Lisieux. Ta młoda zakon-nica, której obraz wcześniej był

27

Das Herz der Kirche

Heute, am 1. Oktober, ist der Ge-denktag der „kleinen“ heiligen The-resia, Theresia von Lisieux. Diesejunge Ordensfrau, deren Bild früherrecht verkitscht dargestellt wordenist, hat Papst Johannes Paul II. kürz-lich beim Welt-Jugendtreffen in Pa-ris als neue Kirchenlehrerin vorge-stellt, nachdem sie schon von PapstPius XII. zur Patronin der Missionenerhoben worden war. Sie war alsjunges Mädchen wohl mal von dembrennenden Wunsch erfüllt gewesen,in die Mission zu gehen, und dortwomöglich als Märtyrerin zu ster-ben. Aber sie blieb zeitlebens in denMauern des Karmel. In dieser äuße-ren Enge hat Gott ihr Herz weit ge-macht. Sie hat keine theologischenKompendien verfasst, aber sie hateine alte Wahrheit erkannt und ge-lebt. Als Frucht langer leidvollerErfahrungen und Kämpfe konnte siezu Papier bringen: „Ich begriff, dassdie Kirche ein Herz hat, und dassdieses Herz von Liebe brennt. Ichsah ein, dass die eine Liebe die Glie-der der Kirche zur Tätigkeit an-treibt. . .“ Immer mehr eingeengt indie vier Wände der Krankenzellekonnte die junge Ordensfrau vorihrem Tod jubeln: „Du hast meinHerz weit gemacht!“

Befreiung aus der Engherzigkeit

Wenn die Kirche, wenn die Christen-heit an etwas krankt, dann ist es dieEngherzigkeit. Wenn wir uns dochaus dieser Enge befreien könnten

przedstawiany w kiczowatej formie,podczas Światowych Dni Młodzieżyw Paryżu została przez papieża JanaPawła II przedstawiona jako nowanauczycielka Kościoła, po tym jakjuż papież Piusa XII ustanowił jąpatronką misji. Jako młoda dziew-czyna bardzo pragnęła być misjo-narką i umrzeć jako męczennik. Alecałe życie mieszkała za muramiklasztoru. W tej niesamowitej cias-nocie Bóg, sprawił, że jej serce stałosię wielkie. Nie spisała żadnychkompendiów na temat wiedzy teo-logicznej, ale rozpoznała starą praw-dę i według niej żyła. Owocem jejdługich i pełnych boleści doświad-czeń i walk były takie oto spisanena papier słowa: „Zrozumiałam, żeKościół ma serce i że to serce płoniemiłością. Uświadomiłam sobie, że tajedyna miłość wprawia w ruchczłonki Kościoła …“ Coraz bardziejuwięziona w czterech ścianach salichorych młoda siostra zakonna głoś-no radowała się przed swoją śmier-cią: „Sprawiłeś, ze moje serce stałosię wielkie!“

Wyzbycie się małostkowości

Jeśli Kościół, jeśli chrześcijaństwona coś cierpi, to jest to małostko-wość. Jeśli bylibyśmy skłonni doporzucenia tej małostkowości i takjak św. Teresa uznamy, że Kościół maserce, wielkie, kochające, obejmu-jące całą ludzkość serce, które chcepomóc nam w porzuceniu i zbawićod naszej godnej pożałowania ma-łostkowości, w którą popadamy

28

und wie die hl. Theresia erkennen,dass die Kirche ein Herz hat, einsehr weites, liebendes, die ganzeMenschheit umfassendes Herz, daslösen und erlösen will aus unsererarmseligen Enge, in die wir uns sogern vor der bösen Welt verkriechenmöchten, – so ängstlich wie die Jün-ger, noch ehe sie die Erfahrung mitihrem auferstandenen Herrn ge-macht hatten. Nur wenn wir dieenge Ängstlichkeit überwinden,kann aus einer Kirche, die sichängstlich bemüht, die Schäfchen beider Stange zu halten, die Kirchewerden, die den Mut hat, neu auf dieMenschen zuzugehen. Bischof Wal-ter Kasper von Rottenburg-Stutt-gart hat es dringend fordernd so for-muliert: „Aus der ,Komm-her-Kir-che‘ muss eine ,Geh-hin-Kirche‘werden!“Die Kirche des neuen Millenniumswünschen wir uns einladend undoffen für die vielen so verschieden-gearteten Menschen und Völker.Aber bei der Einladung wird es auchnötig sein, die Menschen dort zusuchen und abzuholen, wo sie zu fin-den sind – hier in diesem, nicht mehrvom Geist Christi beatmeten Euro-pa. Er, unser aller Herr, schickt unsaufs neue wie die Boten im Gleich-nis „hinaus auf die Straßen“.Dafür wünsche und erbitte ich unsallen das weite Herz unseres HerrnJesus Christus.

próbując schować się przed złymświatem – i to tak bojaźliwie jakapostołowie jeszcze zanim zdążylidoświadczyć zmartwychwstałegoPana. Tylko jeśli przezwyciężymynaszą bojaźliwość, wtedy Kościół,który bojaźliwie stara się utrzymaćswoje owieczki w jednym stadzie,może stać się Kościołem, który maodwagę na nowo wyjść do ludzi. Bis-kup diecezji Rottenburg-StuttgartWalter Kasper tak sformułowałpilny postulat: „Zamienić Kościółkażący przychodzić do siebie naKościół wychodzący naprzeciw lu-dziom.“Życzymy sobie, żeby Kościół nowe-go millennium był zachęcający i ot-warty na tak bardzo różnorodnychludzi i różnorodne narody. Ale jeśliKościół ma zachęcać, to potrzeba,żeby szukać i znajdować ludzi tam,gdzie można ich spotkać – a więc wtej Europie, która nie oddycha jużDuchem Świętym. On, Pan naswszystkich, „wysyła nas na ulice“,posyła nas w nowy świat, jak zwia-stuny w przypowieściach.Dlatego życzę nam i upraszamwszystkim wielkiego serca naszegoPana Jezusa Chrystusa.

29

1933Reifeprüfung am StädtischenGymnasium Danzig

anschließend Studium der Theo-logie und Philosophie in Brauns-berg (Ostpreußen) und Freiburg i.Br.

1939Priesterweihe im Dom zuDanzig-Oliva durch Bischof Dr.Carl-Maria Splett

1940Einberufung zum Sanitätsdienstbei der Wehrmacht

1944–1949in russischer Gefangenschaft

1950Religionslehrer in Düsseldorf

1950Kaplan in Kassel-Niederzwehren

1956Pfarrer in Neukirchen am Knüll,Bau der Pfarrkirche

1960–1984Pfarrer in Bad Soden-Salmünster,Bau des Gemeindezentrums„Maximilian-Kolbe-Haus“,Bau des Kindergartens

1960–1968Dechant im Dekanat Salmünster

1964Ernennung zum Konsistorialratdurch den Apostolischen Visitatorder Danziger Katholiken

1968–1984stellvertretender Dechant imDekanat Salmünster

1975–1996Geistlicher Beirat des Adalbertus-Werk e.V. – Bildungswerk derDanziger Katholiken

1984–2005Ruhestand und Subsidiar inSteinau/Marborn

1988Ernennung zum päpstlichenKaplan (Monsignore) durch PapstJohannes Paul II.

8. 11. 1999Auszeichnung mit dem Kavalier-kreuz des Verdienstordens derRepublik Polen durch den polni-schen StaatspräsidentenKwaśniewski, überreicht vomGesandten Dr. Krzysztof Miszczak

lebt seit 2005im Seniorenheim Bad Soden-Salmünster

VitaJohannes Goedeke

geboren 1914 in Kladau bei Danzig

30

1933egzamin dojrzałości w GdańskimGimnazjum Miejskim

następnie studia teologiczne ifilozoficzne w Braniewie (PrusyWschodnie) i Fryburgu Bryzgo-wijskim

1939święcenia kapłańskie w katedrzew Gdańsku-Oliwie udzieloneprzez biskupa dr Carl-MarięSpletta

1940powołanie do oddziałów medy-cznych Wehrmachtu

1944–1949w rosyjskiej niewoli

1950nauczyciel religii w Düsseldorfie

1950wikariusz w Kassel-Niederzweh-ren

1956proboszcz parafii w Neukirchenam Knüll, budowa kościoła para-fialnego

1960–1984proboszcz w Bad Soden-Sal-münster, budowa gminnego cent-rum „Dom Maksymiliana Kolbe“,budowa przedszkola

1960–1968dziekan w dekanacie Salmünster

1964mianowany do rady konsys-torskiej przez apostolskiego wizy-tatora Gdańskich Katolików

1968–1984zastępca dziekana dekanatu Sal-münster

1975–1996opieka duchowa nad Stowarzy-szeniem Św. Wojciecha – Towarzy-stwem Oświatowym GdańskichKatolików

1984–2005na emeryturze a jednocześniepomocnik w Steinau/Marborn

1988powołanie na kapelana papieskie-go (Monsignore) przez papieżaJana Pawła II

8.11.1999odznaczony orderem KrzyżaKawalerskiego Republiki Polskiejprzez prezydenta Kwaśniewskie-go, order wręczył poseł dr Krzysz-tof Miszczak

od 2005mieszka w domu seniora w BadSoden-Salmünster

ŻyciorysJohannes Goedeke

urodzony w 1914 r. w Kłodawie k. Gdańska

31

Das Adalbertus-Werk e.V. – Bildungswerk der Danziger

Katholiken ist 1960 aus der Gemeinschaft der Danziger

Katholischen Jugend hervorgegangen, die im August 1947

auf der Jugendburg Gemen bei Borken in Westfalen

gegründet wurde, als sich dort über 400 katholische

Jugendliche aus dem Bistum Danzig zum ersten Mal nach

Flucht und Vertreibung trafen. Schon bei diesem ersten

Treffen erkannte man zwei grundlegende Aufgaben für die

Zukunft: Die Bewahrung und Pflege des heimatlichen

geistigen, kulturellen und religiösen Erbes und das Bemühen

um einen Beitrag zur Befriedung der Welt, insbesondere um

Ausgleich und Versöhnung mit dem polnischen Volk. So

erging von diesem Treffen eine „Botschaft an die Katholische

Jugend des polnischen Volkes im Gebiet der Freien Stadt

Danzig“, das erste Dokument der Versöhnung.

Die Tradition der Gementreffen besteht bis heute, 1999 wird

das 53. Treffen stattfinden. Die geistige Arbeit auf diesen

Treffen hat sich durch die mehr als 50 Jahre an die 1947

gestellten Aufgaben gehalten. Seit der „Wende“ sind die

Gementreffen in immer stärkerem Maße zum Forum des

offenen Dialogs mit einem sich stetig vergrößernden

Teilnehmerkreis aus Polen, aber auch aus anderen Ländern

Ostmitteleuropas geworden.

Daneben hat sich die neue Chance eröffnet, eine Brücke des

Dialogs nach Danzig selbst zu schlagen. So finden seit 1994

jährlich Anfang Oktober Deutsch-polnische Studientagungen

in Danzig statt, die ein sich von Jahr zu Jahr steigerndes

Interesse finden.

WA

HR

HE

IT

U

ND

Z

EU

GN

IS