The Patriarchal Period: Genesis 12-50, Amharic …ii ትርጓሜው ላይ ተጽዕኖ...
297
ማውጫ በዚህ ሐተታ ውስጥ ጥቅም ላይ የዋሉ ሞያዊ ቃላት አጭር መግለጫ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i ትርጓሜው ላይ ተጽዕኖ የሚያሳድሩ የዕብራይስጥ ግሣዊ ቅርጾች ግልጽ ማብራሪያ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii ሐተታው ውስጥ ጥቅም ላይ የዋሉ አሕጽሮተ ቃላት . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vi ብሉይ ኪዳን እንደ ታሪክ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .vii የብሉይ ኪዳን ታሪካዊነት ከዘመኑ የቅርብ ምስራቅ ባህሎች ጋር ሲነጻጸር . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . x ዘውግ እና ትርጓሜ፡ የብሉይ ኪዳን አተራረክ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .xi የጸሐፊው መልእክት፡ይህ ሐተታ እንዴት ይረዳዎታል? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xiii ለመልካም የመጽሐፍ ቅዱስ ንባብ መመሪያ፡ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .iv የዘፍጥረት 11:24-12:20 መግቢያ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1 ዘፍጥረት 12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 ዘፍጥረት 13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 ዘፍጥረት 14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 ዘፍጥረት 15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 ዘፍጥረት 16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 ዘፍጥረት 17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 ዘፍጥረት 18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 ዘፍጥረት 19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 ዘፍጥረት 20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 ዘፍጥረት 21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84 ዘፍጥረት 22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 ዘፍጥረት 23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95 ዘፍጥረት 24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 ዘፍጥረት 25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 ዘፍጥረት 26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 ዘፍጥረት 27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 ዘፍጥረት 28 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 ዘፍጥረት 29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 ዘፍጥረት 30 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137 ዘፍጥረት 31 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142 ዘፍጥረት 32 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 ዘፍጥረት 33 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155 ዘፍጥረት 34 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159 ዘፍጥረት 35 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165 ዘፍጥረት 36 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 ዘፍጥረት 37 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
Transcript of The Patriarchal Period: Genesis 12-50, Amharic …ii ትርጓሜው ላይ ተጽዕኖ...
ማውጫ
በዚህ ሐተታ ውስጥ ጥቅም ላይ የዋሉ ሞያዊ ቃላት አጭር መግለጫ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i
ትርጓሜው ላይ ተጽዕኖ የሚያሳድሩ የዕብራይስጥ ግሣዊ ቅርጾች ግልጽ ማብራሪያ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ii
ሐተታው ውስጥ ጥቅም ላይ የዋሉ አሕጽሮተ ቃላት . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vi
ብሉይ ኪዳን እንደ ታሪክ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .vii
የብሉይ ኪዳን ታሪካዊነት ከዘመኑ የቅርብ ምስራቅ ባህሎች ጋር ሲነጻጸር . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . x
ዘውግ እና ትርጓሜ፡ የብሉይ ኪዳን አተራረክ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .xi
የጸሐፊው መልእክት፡ይህ ሐተታ እንዴት ይረዳዎታል? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xiii
ለመልካም የመጽሐፍ ቅዱስ ንባብ መመሪያ፡ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .iv
የዘፍጥረት 11:24-12:20 መግቢያ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1
ዘፍጥረት 12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3
ዘፍጥረት 13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
ዘፍጥረት 14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
ዘፍጥረት 15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
ዘፍጥረት 16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
ዘፍጥረት 17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
ዘፍጥረት 18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
ዘፍጥረት 19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
ዘፍጥረት 20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
ዘፍጥረት 21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 84
ዘፍጥረት 22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
ዘፍጥረት 23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95
ዘፍጥረት 24 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
ዘፍጥረት 25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106
ዘፍጥረት 26 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
ዘፍጥረት 27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
ዘፍጥረት 28 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127
ዘፍጥረት 29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
ዘፍጥረት 30 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137
ዘፍጥረት 31 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .142
ዘፍጥረት 32 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
ዘፍጥረት 33 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 155
ዘፍጥረት 34 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
ዘፍጥረት 35 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165
ዘፍጥረት 36 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172
ዘፍጥረት 37 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 178
ዘፍጥረት 38 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
ዘፍጥረት 39 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 191
ዘፍጥረት 40 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195
ዘፍጥረት 41 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200
ዘፍጥረት 42 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .208
ዘፍጥረት 43 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214
ዘፍጥረት 44 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219
ዘፍጥረት 45 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .225
ዘፍጥረት 46 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .233
ዘፍጥረት 47 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .238
ዘፍጥረት 48 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .245
ዘፍጥረት 49 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
ዘፍጥረት 50 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .263
መግለጫ አንድ፡ የብሉይ ኪዳን ሰንጠረዥ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .270
መግለጫ ሁለት፡ የእምነት መግለጫ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273
ልዩ ርዕሶች የይዘት ማውጫ
የመለኮት ስሞች 12:1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4
የቦብ ወንጌላዊነት ቅድመ ዝንባሌዎች: 12:3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8
መሲሕ 12:3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
የጨረቃ አምልኮ 12:4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
ቅድመ-እስራኤላዊ የፍልስጥኤም ነዋሪዎች 12:6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .10
የእግዚአብሔር መልአክ 12:7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .11
የያህዌ “ስሙ” 12:8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
ሰይጣናዊ ሙከራዎች የመሲሑን የዘር ሐረግ ለማጨናገፍ (ለምሳሌ ዘፍ. 3:15) በ ዘፍጥረት 12:12 ውስጥ . . . . . . . . . . . . . . . . 13
ኪዳን 13:15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
ዘላለም 13:15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
ለረጃጅም/ኃይለኛ ተዋጊዎች ወይም የሕዝብ ወገኖች ጥቅም ላይ የዋሉ ቃላት 14:5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .22
የጥንቱ ቅርብ ምስራቅ የመራባት አምልኮ 14:5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
መጽሐፍ ቅዱሳዊ አዝማሚያ በአልኮል እና በአልኮለኝነት 14:18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
አሥራት በሙሴያዊ ሕግ14:20. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
አሥራት 14:20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
ማመን፣ መታመን፣ እምነት፣ እና ታማኝነት በብሉይ ኪዳን 15:6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
ጽድቅ 15:6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .36
ሙታን የት ናቸው? 15:15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .40
ሰላም (ሻሎም) 15:15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .41
እሳት 15:17 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
የአባቶች ኪዳናዊ ተስፋዎች 15:18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
ነውር የሌለው፣ ንጹሕ፣ ኃጢአት የሌለበት፣ ያለ ነውር 17:1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52
እግዚአብሔር እንደ ሰው ተገልጧል (አንትሮፖሞርፊያዊ ቋንቋ) 18:1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85
የጥንት ቅርብ ምስራቅ ክብደት እና መጠን (ሥነ-ልኬት) 18:6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
ማወቅ 18:19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63
ግብረ ሰዶማዊነት 19:4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
ደግነት (ሄሰድ) 19:19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
የሰው ግብረ ሥጋ ግንኙነት 20:4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76
የብሉይ ኪዳን ትንቢት 20:7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78
ሥላሴ 20:13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81
እግዚአብሔር የራሱን ሕዝብ ይፈትናል 22:1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .90
ቁጥር አስራ ሁለት 25:16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108
የእግዚአብሔር ራዕይ መግለጫ ቃላት (ዘዳግምንና መዝሙርን በመጠቀም) 26:5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115
ኤዶምና እስማኤል 27:40 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125
ተራፊም 31:19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
እስራኤል (ስሙ)32:19. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153
የኀዘን ሥነ-ሥርዓት 37:29 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184
መመረጥ/ቅድመ ውሳኔ (መታደል) እና የሥነ መለኮት ሚዛን አስፈላጊነት 44:33. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204
የምልጃ ጸሎት 44:16 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 221
ቅሬታ፣ ሦስት መልኮች 45:7. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
ቀድሞ የተወሰነ (ካልቫኒዝም) ወይም የሰው ነጻ ፍቃድ (አርሜኒያኒዝም)45:8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
ክብር 45:13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230
ማመን፣ መታመን፣ እምነት፣ እና ታማኝነት በብሉይ ኪዳን 47:29. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .242
እጆችን መጫን በመጽሐፍ ቅዱስ 49:14. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .247
መዋጀት/መቤዠት 49:16. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 248
ድኅነት (መዳን49:18. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258
የማእዘን ድንጋይ 49:23-25. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .260
ማቃጠል 50:2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264
የቀብር ሥነ-ሥርዓቶች 50:2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
ተምሳሌት (ምልክት) ቁጥሮች በቅዱስ ቃሉ 50:3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .265
i
“መጽሐፍ ቅዱስን መረዳት ትችላለህ” በሚለው የብሉይ ኪዳን ተከታታይ ትርጓሜ ሐተታ ጥቅም ላይ የዋሉ ሞያዊ ቃላት አጭር መግለጫ
I. የቃላት በርካታ በጣም ጥሩ የሆኑ የጥንታዊ ዕብራይስጥ መዝገበ ቃላት ይገኛሉ። ሀ. የዕብራይስጥና እንግሊዝኛ የብሉይ ኪዳን የቃላት ዝርዝር በ ፍራንሲስ ብራውን፣ ኤስ. አር. ድራይቨር፣ እና ቻርለስ ኤ. ብሪግስ።
እሱም የተመሠረተው በጀርመን የቃላት ዝርዝር በዊሊየም ጌሴኒዩስ። እሱም ቢዲቢ በሚል ምሕጻረ ቃል ይታወቃል። ለ. የዕብራይስጥና አራማዊ የብሉይ ኪዳን የቃላት ዝርዝር በሉድዊንግ ኮህለር እና ዋልተር ባዩምጋርትነር፣ በኤም. ኢ. ጄ. ሪቻርድሰን
የተተረጎመ። እሱም ኬቢ በሚል ምሕጻረ ቃል ይታወቃል። ሐ. የዕብራይስጥና አራማዊ የብሉይ ኪዳን የቃላት ዝርዝር በዊሊየም ኤል. ሆላዴይ እናም ከላይ ካለው የጀርመን የቃላት ዝርዝር
ላይ የተመሠረተ። መ. አዱሱ ባለ አምስት ቅጽ ሥነ መለኮታዊ የቃላት ጥናት አዲሱ ዓለም አቀፍ የብሉይ ኪዳን ሥነ መለኮት እና ትርጓሜ፣ በዊሊየም
ኤ. ቫን ጄመራን። እሱም ኒዶቲ በሚል ምሕጻረ ቃል ይታወቃል። ትርጉም ያለው የቃላት ልዩነት በሚኖርበት ጊዜ በርካታ የእንግሊዝኛ ትርጉሞችን ለማሳየት ሞክሬአለሁ (አአመመቅ፣ አኪጀት፣
አየተመት፣ አእት፣ አኢመቅ) ከሁለቱም “ቃል በቃል” እና “የተለወጠ አቻ” ትርጓሜዎችን (ጎርዶን ፊ እና ዳግላስ ስቱዋርት፣ መጽሐፍ ቅዱስን ከነሙሉ ጠቀሜታው እንዴት ማንበብ ይቻላል፣ ገጽ 28-44)።
II. ሰዋሰዋዊ
ሰዋሰዋዊ መለያው ዘወትር የተመሠረተው በጆን ጆሴፍ ኦውንስ የብሉይ ኪዳን የትንታኔ ቁልፍ በአራት ቅጽ ነው። ይህም በቤንጃሚን ዴቪድሰን የብሉይ ኪዳን ትንታኔ፣ የዕብራይስጥና ከለዳውያን የቃላት ዝርዝር በሚለው እንዲቃኝ ተደርጓል።
ሌለኛው ጠቃሚ ምንጭ፣ ለሰዋሰዋዊውም ሆነ ለአገባብ መልኩ፣ እሱም “መጽሐፍ ቅዱስን ልትረዳው ትችላለህ” በሚለው ተከታታይ ጽሑፍ በአብዛኞቹ የብኪ ቅጾች ጥቅም ላይ የዋለ ሲሆን፣ እሱም “ለተርጓሚዎች ተከታታይ ጽሑፍ ጠቀሜታ”፣ ከተባበሩት የመጽሐፍ ቅዱስ ሶሳይቲ ነው።
III. ጽሑፋዊ
እኔ ተመስጧዊ ለሆነው ለዕብራይስጥ ተናባቢ ጽሑፍ አትኩሮት አለኝ (ለምሥጢራዊ ጽሑፍ አናባቢ ሳይሆን፣ ለማመልከትም ሆነ አስተያየት ለመስጠት)። በሁሉም የእጅ ጽሑፎች፣ ጥንታዊ ጽሑፎች አጠያያቂ ምንባቦች አሏቸው። ይህም የሆነበት ምክንያት ሀ. ሃፓክስ ሌጎሜና (በዕብራይስጥ ብኪ አንድ ጊዜ ብቻ ጥቅም ላይ የዋለ) ለ. ፈሊጣዊ ቃላት (ቃላትና ሐረጋት፣ ጥሬ ትርጉማቸው የጠፋ) ሐ. ታሪካዊ ርግጠኝነት የሌላቸው (ስለ ጥንታዊው ዓለም ያለን መረጃ እጥረት ስላለበት) መ. ብዙሐ-ሴማዊ የፍቺ መስክ ውስን የዕብራይስጥ መዝገበ ቃላት መኖሩ ሠ. የቀድሞዎቹ ጸሐፍት የእጅ ጽሑፍ፣ በጥንታዊ የዕብራይስጥ ጽሑፎች ላይ የተያያዙ ችግሮች ረ. የዕብራይስጥ ጸሐፊዎች በግብፅ የሠለጠኑት፣ እነሱም ጽሑፎቹን ለማሻሻል ነጻነት የሚሰማቸው፣ በሚቀዱበት ጊዜ ለዘመናቸው የተሟላ
እንዲሆኑና የሚረዱ እንዲሆኑ በማድርጋቸው (ኒዶቴ ገጽ 52-54)። በርካታ የዕብራይስጥ ቃላት እና ጽሑፎች ምንጮች ከምሥጢራዊ ጽሑፋዊ ባህል ውጭ ይገኛሉ። ሀ. ሰማሪያዊ ፔንታቲሁች ለ. የሙት ባሕር ጥቅሎች ሐ. አንዳንድ የኋለኛ ሳንቲሞች፣ ደብዳቤዎች፣ እና ሸክላ (ለጽሑፍ ያገለግሉ የነበሩ ያልተተኮሱ የሸክላ ስብርባሪዎች)
ነገር ግን በአብዛኛው ክፍል፣ በብኪ የእጅ ጽሑፍ ምድቦች የሉም፣ በግሪክ አኪ የእጅ ጽሑፎች እንዳሉት። አጠር ላለ ጽሑፍ፣ በጽሑፉ ተጨባጭነት፣ እሱም በምሥጢራዊ ጽሑፍ (የ900 ዓ.ም) “የብሉይ ኪዳን ጽሑፍ ተጨባጭነት” በብሩስ ኬ. ዋልተኬ በኒዶቴ፣ ቅጽ 1፣ ገጽ 51-67 ተመልከት።
ጥቅም ላይ የዋለው የዕብራይስጡ ጽሑፍ ቢብሊያ ሔብራይካ ስቱትጋርቴንሲያ ከጀርመን የመጽሐፍ ቅዱስ ሶሳይቲ፣ 1997፣ እሱም
በሌሊንግራድ ኮዴክስ ላይ የተመሠረተ ነው (1009 ዓ.ም)። ከጊዜ ወደ ጊዜ የጥንት ትርጉሞች (ግሪክ፣ ሴፕቱዋጂንት፣ አዋሚክ ታርጉምስ፣ ሶሪያዊ ፔሺታ፣ እና ላቲን ቫልጌት) ተቃኝተዋል፣ ዕብራይስጡ አሻሚ ወይም በግልጽ አወዛጋዊ ሲሆን።
ii
ትርጓሜው ላይ ተጽዕኖ የሚያሳድሩ የዕብራይስጥ ግሣዊ ቅርጾች ግልጽ ማብራሪያ
I. የዕብራይስጥ አጭር ታሪካዊ እድገት ዕብራይስጥ የሼማቲክ (ሴማዊ) የደቡባዊ ምዕራብ እስያ ቋንቋ ቤተሰብ ክፍል ነው። ስሙ (በዘመናዊ ሊቃውንት የተሰጠው)
የመጣው ከኖኅ ልጅ ከሴም ነው (ዘፍ. 5፡32፤ 6፡10)። የሴም ዝርያዎች በዘፍ. 10፡21-31 ተዘርዝረዋል፣ እንደ ዓረቦች፣ ዕብራውያን፣ ሶርያውያን፣ አርማናውያን፣ እና ሴሪናውያን። በተጨባጭ፣ አንዳንድ ሴማዊ ቋንቋዎች በካም የዘር ሐረግ በተዘረዘሩት ሕዝቦች ይነገሩ ነበር (ዘፍ. 10፡6-14)፣ ከነዓን፣ ፍንቄአዊ፣ እና ኢትዮጵያ።
ዕብራይስጥ የእነዚህ ሰሜን ምዕራብ ምድብ ሴማዊ ቋንቋዎች ክፍል ነው። ዘመናዊ ሊቃውንት የዚህ የጥንት የቋንቋ ምድብ ናሙናዎችን ያገኙት፡ ሀ. አሞራውያን (የማሪ የገበታ ጽሑፎች ከ18ኛ ክፍለ ዘመን ዓ.ዓ በአካድያን) ለ. ከነዓናዊ (ራስ ሻምራ የገበታ ጽሑፎች ከ15ኛ ክፍለ ዘመን በዩጋሪቲክ) ሐ. ከነዓናዊ (አማርና ደብዳቤዎች ከ14ኛ ክፍለ ዘመን በከነዓናዊ አካዲያን) መ. ፍንቄአውያን (ዕብራይስጥ የፎንቄውያንን ፊደላት ይጠቀማል) ሠ. ሞአባዊ (ሜሻ ድንጋይ፣ 840 ዓ.ዓ) ረ. አራምኛ (የፋርስ ሰፊ ግዛት ብሔራዊ ቋንቋ ነበር ዘፍ. 31፡47 ጥቅም ላይ የዋለ [2 ቃላት]፤ ኤር. 10፡11፤ ዳን. 2፡4ለ-6፤ 7፡28፤ እዝራ
4፡8-6፡18፤ 7፡12-26 እንዲሁም በአይሁድ ይነገር ነበር፣ በአንደኛው ከፍለ ዘመን በፍልስጥኤም) የዕብራይስጡ ቋንቋ “የከነዓን ከንፈር” ተብሎ ይጠራል በኢሳ. 19፡18። እሱም በመጀመሪያ የሚጠራው “ዕብራይስጥ” ተብሎ
ነው፣ በጥበብ መጽሐፍ መግቢያ ላይ (የቢን ሲራክ ጥበብ) በግምት 180 ዓ.ዓ (እና ሌሎች የጥንት ስፍራዎች፣ መልሕቅ የመጽሐፍ ቅዱስ መዝገበ ቃላት፣ ቅጽ 4፣ ገጽ 205)። እሱም በእጅጉን የሚዛመደው ከሞአባዊ እና በዩጋሪቲ በሚነገረው ቋንቋ ነው። ከመጽሐፍ ቅዱስ ውጭ የሚገኙት ጥንታዊ ዕብራይስጥ ምሳሌዎች የሚሆኑት 1. የጋዚር ዘመን መቁጠሪያ፣ 925 ዓ.ዓ (የትምህርት ቤት ልጅ ጽሑፍ) 2. የሲሎም ጽሑፍ፣ 705 ዓ.ዓ (የዋሻ ጽሑፎች) 3. ሰማሪያዊ ኦስትራካ፣ 770 ዓ.ዓ (በተሰባበረ ሸክላ የግብር መዝገቦች) 4. ላቺሽ ደብዳቤዎች፣ 587 ዓ.ዓ (የጦርነት መገናኛዎች) 5. የመቃብያን ሳንቲሞች እና ማኅተሞች 6. አንዳንድ የሙት ባሕር ጥቅል ጽሑፎች 7. የቁጥር ጽሑፎች (“ቋንቋዎች [ዕብራይስጥ]፣ ኤቢዲ 4፡203)
እሱ፣ እንደሌሎቹ ሴማዊ ቋንቋዎች፣ ከሦስት ተናባቢዎች የተመሠረቱ ቃላት ባሕርይ ያለው ነው (የሦስት ተናባቢ ሥሮች)። እሱ የማይተጣጠፍ ቋንቋ ነው። ባለ ሦስት ተናባቢ የቃሉን ዋነኛ ፍቺ ይይዛል፣ ቅድመ ቅጥያ፣ ድሕረ ቅጥያ ወይም የውስጥ ምዕላዶች (ተጨማማሪዎች) ሲደረጉበት፣ ይሄም የአገባቡን ተግባር ያመላክታል (አናባቢዎች ኋላ ላይ ነው የሚጨመሩት፣ ሱ ግሪን፣ የሥነ ቋንቋ (ሊንጉስቲክ) ትንታኔ የዕብራይስጥ ቅዱሳት መጻሕፍት፣ ገጽ 46-49)።
የዕብራይስጥ መዝገበ ቃላት በስድ ንባብና በቅኔ መካከል ልዩነትን ያመላክታል። የቃላት ትርጉሞች ከቃላዊ ሥርወ ቃል ጋር ይያያዛል (ከሥነ ቋንቋዊ መነሻ ያልሆነ)። የቃላት አግባብ እና የድምጽ አግባብ የተለመዱ ናቸው (ፓሮኖማሲያ)።
II. የአንቀጽ ገጽታዎች ሀ. ግሦች ሁነኛው የቃላት ቅደም ተከተል የሚሆነው ግሥ፣ ተውላጠ ስም፣ ባለቤት (ከአጉሊዎች ጋር)፣ ተሳቢ (ከአጉሊዎች ጋር)። መሠረታዊው ምልክት አልባ ግሥ የተጠናቀቀው ነው፣ ተባዕታይ ጾታ፣ ነጠላ ቁጥር ቅርጽ ነው። የዕብራይስጥና አራማዊ የቃላት ዝርዝሮች የተቀመሩት እንዲህ ነው። ግሦች ረብተው የሚያሳዩት 1. ቁጥር— ነጠላ፣ የብዙ፣ ሁለቱንም 2. ጾታ— ተባዕታይ እና አንስታይ (ገለልተኛ የለውም) 3. ሁኔታን— አመላካች፣ ሁኔታን ገላጭ፣ ተተኳሪ (አስገዳጅ) በምስያነት ከዘመናዊው የምዕራባውያን ቋንቋ ጋር፣ የድርጊቱ
ዝምድና ከተጨባጩ ጋር ነው) 4. ጊዜ (ገጽታ)
ሀ. የተጠናቀቀ፣ ይህም የሚያሳየው የተጠናቀቀ፣ የሱም አግባብ አጀማመሩን፣ ቀጣይነቱን፣ እና አደማደሙን ነው የአንድን ድርጊት። ይህ ቅርጽ ዘወትር ጥቅም ላይ የሚውለው ለሀላፊ ጊዜ ነው፣ ነገሩ የተደረገበት። ጄ. ዋሽ ዋትስ፣ በዕብራይስጥ ብሉይ ኪዳን አገባብ ጥናት ላይ፣ የሚለው
“በተጠናቀቀ የተገለጠ የነጠላ አጠቃሎሽ እንደ ትክክለኛ ይወሰዳል። ያልተጠናቀቀ ምናልባት ሊሆን የሚችለውን የምስል ሁኔታ ያሳያል ወይም የሚፈለገውን ወይም ተስፋ የሚደረገውን ነው፣ ነገር ግን የተጠናቀቀው እንደ ትክክለኛ፣ እውናዊና ርግጠኛነት ያመላክታል” (ገጽ 36)። ኤስ. አር. ድራይቨር፣ የዕብራይስጥ ጊዜያት አጠቃቀም ጽሑፍ፣ እንዲህ ይገልጸዋል፡
“የተጠናቀቀው ጥቅም ላይ የሚውለው ድርጊትን ለማመልከት ነው፣ እሱም ወደፊት ሊያዝ የሚችለውን ሲሁን፣ ግን የሚታየው ጥገኛ ሆኖ ነው፣ በዚህ በማይለወጥ ውሳኔ ያለው ፍቃድ፣ እሱም ምናልባት የሚናገረው በርግጥ የተከናወነውን ነው፡ እንዲህም ውሳኔው፣ ተስፋው፣ ወይም ደንቡ፣ በተለይም መለኮታዊ የሆነው፣ በተደጋጋሚ የሚነገረው በተጠናቀቀ ጊዜ ነው” ገጽ17፣ ምሳ. የተጠናቀቀ ትንቢታዊ)። ሮበርት ቢ. ቺሾልም፣ ጄአር. ከማብራሪያ እስከ መግለጫ፣ ይሄንን የግሥ ቅርጽ በዚህ መንገድ ይገልጸዋል፡
“…ሁኔታውን ከውጭ በኩል ይመለከተዋል፣ በጥቅሉ። ቀላል ሐቅን እንደሚገልጽ፣ ድርጊትም ቢሆን ወይም ሁኔታ (የሕላዌ ነገር ወይም የአዕምሮ)። ለድርጊቶች ጥቅም ላይ ሲውል፣ እሱ ዘወትር ድርጊትን የሚመለከተው እንደ ተጠናቀቀ ነው፣ ከአንደበተ ርቱዕነት አኳያ፣ ከተናጋሪው ወይም ከተራኪው (እሱም ቢሆንም ሆነ ባይሆንም፣ የተጠናቀቀ ሐቅ ወይም
iii
እውነታ ዋናው ነጥብ አይደለም)። የተጠናቀቀው የድርጊት/ሁኔታ አጋዥ ሊሆን ይችላል፣ ያለፈውን፣ የአሁኑን ወይም የወደፊቱን። ከላይ እንደተጠቀሰው፣ የጊዜ ቅምብብ፣ እሱም፣ ማንም የተጠናቀቀውን የሚተረጉምበት ላይ ተጽዕኖ የሚኖረው፣ ወደ እንግሊዝኛ መሰል፣ ጊዜ-ተኮር ቋንቋ፣ የግድ መወሰን የሚኖርበት ከዐውደ ጽሑፉ ነው” (ገጽ 86)።
ለ. ያልተጠናቀቀ፣ ይህ የሚያሳየው በእድገት ላይ ያለ ድርጊትን ነው (ያልተጠናቀቀ፣ ተደጋጋሚ፣ ቀጣይ ወይም ተያያዥነት ያለው)፣ የዘወትር እንቅስቃሴው ወደ ግቡ ነው። ይህ ቅርጽ ጥቅም ላይ የሚውለው ለአሁንና ለትንቢት ድርጊት ነው። ጄ. ዋሽ ዋትስ፣ በዕብራይስጥ ብሉይ ኪዳን አገባብ ጥናት ላይ፣ የሚለው
“ሁሉም ያልተጠናቀቁት የሚወክሉት ያልተጠናቀቀ ሁኔታን ነው። እነሱም አንድም የተደጋገሙ ወይም በእድገት ላይ ያሉ ወይም ተያያዥ የሆኑ ናቸው። በሌላ አገላለጽ፣ ወይም በከፊል እድገት ያለው፣ ወይም በከፊል የተረጋገጠ። በሁሉም ጉዳዮች እነሱ ከፊል ናቸው፣ በተወሰነ መልኩ፣ ማለትም ያልተጠናቀቀ” (ገጽ 55)። ሮበርት ቢ. ቺሾልም፣ ጄአር. ከማብራሪያ እስከ መግለጫ፣ የሚለው
“ያልተጠናቀቀን ጠቀሜታ በነጠላ ጽንሰ ሐሳብ ለመቀነስ አስቸጋሪ ነው፣ እሱም ሁለቱንም ገጽታዎችና ሁኔታዎች ስለሚያካልል። አንዳንድ ጊዜ ያልተጠናቀቀ ጥቅም ላይ የሚውለው በአመላካች ሁኔታ ነው እናም ተጨባጭ መግለጫ ይሰጣል። በሌላ ጊዜ እሱ አንድን ድርጊት የሚመለከተው በተያያዥነት፣ በመላምታዊ፣ በተያያዥ፣ ሊሆን በሚችል እና በመሳሰለው ነው” (ገጽ 89)።
ሐ. ተጨማሪ የሆነው ዋው፣ እሱም ግሡን ያያዘው ከፊተኛው ግሥ(ሦች) ድርጊት ጋር ነው። መ. ተተኳሪ፣ እሱም የተመሠረተው በተናጋሪው ፍቃድ ላይ እና በሰሚው ብቃታዊ ድርጊት ላይ ነው። ሠ. የጥንታዊ ዕብራይስጥ ትልቁ ጽሑፍ ብቻ ሥልጣናዊ የሆነ የጊዜ አስረጅዎችን ሊወስን የሚችለው።
ለ. ሰባቱ የአረባብ ቅርጾች እና የእነሱ መሠረታዊ ፍቺ። በተጨባጭ እነዚህ ቅርጾች የሚሠሩት እርስ በርሳቸው በጽሑፍ በመያያዝ ነው፣ እናም መለያየት አይኖርባቸውም። 1. (ቃል)፣ ዋነኛው የተለመደውና መሠረታዊ የሆነ የሁሉም ቅርጾች። እሱም የሚገልጸው ቀላል ድርጊትን ወይም የመሆን ሁኔታን
ነው። ምንም ዓይነት ምክንያታዊነት ወይም የተለየነት አልተደረገም። 2. ኒፋል፣ ሁለተኛው በጣም የተለመደው ቅርጽ። እሱም ዘወትር ተገብሮ ነው፣ ግን ይህ ቅርጽ እንደ ተገላቢጦሽና አገናዛቢ
ይሠራል። እሱም ደግሞ ምንም ምክንያታዊነት ወይም የተለየነት አልተደረገበትም። 3. ፔይል፣ ይህ ቅርጽ ድርጊታዊ ሲሆን የአንድን ድርጊት ወደ ተግባር መምጣት የሚገልጽ ነው። መሠረታዊ የሆነው የቃል ግንድ
ወደ ሕላዌ አቋም ያድጋል ወይም ይስፋፋል። 4. ፑአል፣ ይህ ተገብሮ ሲሆን የፔይል ተቃርኖ አካል ነው። እሱም ዘወትር የሚገለጸው በቦዝ አንቀጽ ነው። 5. ሂዝፔል፣ እሱም አገናዛቢ ወይም የተገላቢጦስ ግንድ (የግሥ) ነው። እሱም የሚገልጸው የፔል ግንድን የድርጊት ደጋጋሚነት
ወይም የጊዜ መጠን ነው። አልፎ አልፎ የተገብሮ ቅርጽ ሆዝፓል ተብሎ ይጠራል። 6. ሂፊል፣ የምክንያታዊው ግንድ የድርጊት ቅርጽ ከፔል ጋር ይቃረናል። የፈቃጅነት ገጽታ ሊኖረው ይችላል፣ ግን ዘወትር
የሚያመለክተው የአንድን ሁነት ምክንያት ነው። ኤርነስት ጄኒ፣ የጀርመን ዕብራይስጥ ሰዋሰዋዊ ፣ እንደሚያምነው ፔይል አንድ ነገር ወደ መሆን እንደሚመጣ ሲገልጽ ሂፋል የሚያሳየው እንዴት እንደሆነ ነው።
7. ሆፋል፣ ተገብሮ የሂፋል ተቃርኗዊ አካል ነው። እነዚህ የመጨረሻዎቹ ሁለት ግንዶች ከሰባቱ ግንዶች በአነስተኛ ጥቅም ላይ የሚውሉ ናቸው።
አብዛኛው ይህ መረጃ የመጣው የዕብራይስጥ ቅዱስ መጽሐፋዊ አገባብ መግቢያ፣ በብሩስ ኬ. ዋልትኬ እና ኤም. ኦ ኮኖር፣ ገጽ 343-452 ላይ ነው።
የወኪልና የምክንያት መግለጫ። የዕብራይስጥን የግሥ ሥርዓት ለመረዳት አንደኛው ቁልፍ፣ እሱን እንደ የድምጸት ዝምድና ፈርጅ መመልከት ነው። አንዳንድ ግንዶች ከሌሎች ግንዶች ጋር ይቃረናሉ (ማለትም፣ ቃል - ኒፋል፤ ፔይል - ሂፋል)
ከታች ያለው መግለጫ የግሥ ግንዶችን መሠረታዊ ተግባር ከምክንያትነት አኳያ ለማሳየት ይሞክራል፡፡ ድምጸት ወይም ርዕሰ ጉዳይ ሁለተኛ ወኪል ንቁ ሁለተኛ ተገብሯዊ የሌለው ወኪል ሁለተኛ ወኪል ሁለተኛ ወኪል
የድርጊት ቃል ሂፊል ፔይል
መካከለኛ ተገብሮ ኒፋል ሆፋል ፑአል አገናዛቢ/የተገላቢጦሽ ኒፋል ኒፊል ሂዝፔል
ይህ መግለጫ የተወሰደው በጣም ጥሩ ከሆነው ማብራሪያ ከግሣዊ ሥርዓት ሲሆን፣ በአዲሱ የአካዲያን ጥናት እይታ ነው (ብሩስ ኬ. ዋልትኬ፣ ኤም. ኦ ኮነር፣ የዕብራይስጥ ቅዱስ መጽሐፋዊ አገባብ መግቢያ፣ ገጽ 354-359)።
አር. ኤች. ኬኒት፣ የዕብራይስጥ ጊዜያት አጭር ሐተታ፣ አስፈላጊውን ማስጠንቀቂያ ይሰጠናል።
“በማስተማር ላይ እንዳገኘሁት፣የተማሪዎች ዋነኛ ችግራቸው በዕብራይስጥ ግሦች የሚሆነው፣ ፍችዎቻቸውን ማግኘት ነው፣ በራሳቸው በዕብራውያን አዕምሮ ውስጥ ያለውን፤ ይህም ማለት፣ ለእያንዳንዱ የዕብራይስጥ ጊዜ (የግሥ) የሆነ ቁጥር ያለው የላቲን ወይም እንግሊዝኛ ቅርጾችን የመጠቀም ዝንባሌ መኖሩ ነው፣ እኩል ይሆናል ተብሎ የሚገመተውን፣ እሱም ያ የተለየ ጊዜ ምናልባት እንደሁኔታው የሚተረጎም ይሆናል። ውጤቱም በርካቶቹን የትርጉም ድባቦች መሳት ነው፣ እሱም ሕይወትና ጥንካሬ ለብሉይ ኪዳን የሚሰጠውን።
iv
የዕብራይስጡን ግሦች አጠቃቀም አስቸጋሪ የሚያደርገው በአንጻር ላይ ብቻ ነው፤ ስለዚህም ከእኛ ፈጽሞ ይለያል፣ እሱም ዕብራውያን አንድን ድርጊት ከሚመለከቱበት፤ ጊዜው፣ ከእኛ ጋር ያለው ቀዳሚ ግምት ውስጥ የሚገባ ነው፣ እሱም በዛው ቃል፣ ‘ጊዜ’ የሚያሳየው ለእነሱ እንደ ሁለተኛ ጠቀሜታ ነው። እሱም፣ የሚጠቅመው ተማሪው ጥርት አድርጎ እንዲረዳ ያደርገዋል፣ ይህም የላቲኑንም ሆነ የእንግሊዝኛውን ቅርጽ ሳይሆን፣ እነሱም እያንዳንዱን የዕብራይስጥ ጊዜ ለመተርጎም፣ ነገር ግን የእያንዳንዱ ድርጊት ገጽታ፣ ልክ በዕብራዊው አዕምሮ እንደታሰበው ባለ መልኩ።
‘ጊዜያት’ የሚለው ስም በዕብራይስጥ ግሦች ጥቅም ላይ ሲውል ያሳስታል። የዕብራይስጥ ‘ጊዜያት’ ጊዜውን የሚገልጽ አይደለም ነገር ግን የአንድን ድርጊት ሁኔታ ነው። በርግጥ እዚህጋ ለማደነጋገር አይደለም፣ ‘ሁኔታ’ የሚለውን ቃል በምንጠቀምበት ጊዜ፣ እሱም በስምም ሆነ በግሥ ላይ፣ ‘ሁኔታዎች’ ከ‘ጊዜያት’ በተሻለ መልኩ ያሳያሉ። ዘወትር መታሰብ ያለበት የዕብራይስጥን ግሥ አንዳች ገደብ ሳያደርጉበት ወደ እንግሊዝኛ ለመተርጎም አለመቻሉን ነው፣ (ጊዜን በተመለከተ) ይህም ሙሉ ለሙሉ በዕብራይስጥ የሌለ ነው። ጥንታዊዎቹ ዕብራውያን አንድን ድርጊት በሀላፊ ጊዜ፣ በአሁን ጊዜ፣ ወይም በትንቢት ጊዜ አያውቁትም፣ በተጠናቀቀ እንጂ፤ ማለትም፣ የተጠናቀቀ ወይም ያልተጠናቀቀ ማለትም፣ በእድገት ሂደት ላይ እንዳለ። አንድ የዕብራይስጥ ጊዜ (የግሥ) ከተጠናቀቀ፣ የሀላፊ የተጠናቀቀ፣ ወይም የእንግሊዝኛ የትንቢት ጊዜ ጋር የመሳስሏል በምንልበት ጊዜ፣ የእሱ የዕብራውያን አስተሳሰብ፣ እንደ የተጠናቀቀ፣ የሀላፊ የተጠናቀቀ፣ ወይም የትንቢት ማለታችን አይደለም፣ ነገር ግን እንዲያው በእንግሊዝኛ ተተርጉሟል ማለታችን ነው። የአንድን ድርጊት ጊዜ ዕብራውያን በምንም ዓይነት የግሥ ቅርጽ ሊገልጹት አይሞክሩም” (መቅድም እና ገጽ 1)።
ለሁለተኛው መልካም ማስጠንቀቂያ፣ ሱ ግሩም፣ የዕብራይስጥ ቅዱስ መጽሐፋዊ ሥነ-ቋንቋ ትንታኔ፣ የሚያሳስበን፣ “ምንም ዓይነት የማወቂያ መንገድ የለውም፣ የዘመናዊ ሊቃውንት የሴማዊ መስኮችን ዳግም ግንባታ ቢሆን እንዲሁም የጥንታዊ
ምውት ቋንቋዎች የአገባብ ዝምድናዎች ቢሆን፣ የራሳቸው የስሜት ነጸብራቅ፣ ወይም የገዛ ራሳቸው አፍ መፍቻ ቋንቋ፣ ወይንም ደግሞ እነዚህ መስኮች በጥንታዊ ዕብራይስጥ ይኖሩ እንደሆነ” (ገጽ 128)።
ሐ. ሁኔታዎች (እነዚህ ከዘመናዊ የምዕራባውያን ቋንቋዎች የተቀዱ ምስያዎች ናቸው)
1. እሱ ሆኗል፣ እየሆነም ነው (አመላካች)፣ ዘወትር ጥቅም ላይ የሚውለው (የተጠናቀቀ ጊዜ ወይም ቦዝ አንቀጽ (ሁሉም ቦዝ አንቀጾች አመላካች ናቸው)።
2. ይሆናል፣ ሊሆን ይችላል (ሁኔታ ገላጭ) ሀ. የተመለከተ ያልተጠናቀቀ ጊዜን ይጠቀማል
(1) ውህደት ያለው (ኤች የተጨመረበት)፣ አንደኛ መደብ ያልተጠናቀቀ እሱም በእውነቱ ፍላጎትን፣ ጥያቄን፣ በራስ መተማመንን የሚገልጽ (ማለትም፣ በተናጋሪው ፍላጎት የሆነ ድርጊት)
(2) የግሥ ቅርጽ (ውስጣዊ ለውጥ) ሦስተኛ መደብ ያልተጠናቀቀ (ሦስተኛ መደብም ሊሆን ይችላል፣ በአሉታዊ ዓረፍተ ነገሮች) እሱም በተለምዶ የሚገልጸው ጥያቄን፣ ፍቃድን፣ ማስጠንቀቂያን፣ ወይም ምክርን ነው
ለ. የተጠናቀቀ ጊዜን ይጠቀማል ከሉ እና ሉሊ ጋር እነዚህ ግንባታዎች ከሁለተኛ መደብ ሁኔታዊ ዓረፍተ ነገሮች፣ በኮኔ ግሪክ ተመሳሳይ ናቸው። የሐሰት መግለጫ (protasis ፕሮቴሲስ) የሚፈጠረው ከተሳሳተ ድምዳሜ ነው (apodosis አፖዶሲስ)።
ሐ. ያልተጠናቀቀ ጊዜንና ሉን ይጠቀማል ይዘትና ሉ፣ እንዲሁም የትንቢት ማሳያ፣ ይሄንን ሁኔታ ገላጭ አጠቃቀም ምልክት ያደርጋል። ከጄ. ዋሽ ዋትስ ጥቂት ምሳሌ፣ የዕብራይስጥ ብሉይ ኪዳን ሰዋሰዋዊ አገባብ ጥናት ዘፍ. 13፡6፤ዘዳ. 1፡12፤ 1ኛ ነገሥ. 13፡8፤ መዝ. 24፡3፤ ኢሳ. 1፡18 (ዝከ. 76-77)።
መ. ዋው - የተገላቢጦሽ/ተከታታይ/አገናዛቢ። ይህ የተለየ የዕብራይስጥ (ከነዓናዊ) የሰዋሰው አገባብ ለዓመታት ታላቅ ውዥንብር ፈጥሯል። እሱም ጥቅም ላይ የዋለው ጽሑፋዊ-ዘውግን በተከተሉ የተለያዩ መንገዶችን በመከተል ነው። የውዥንብሩ ምክንያት የድሮ ሊቃውንት አውሮጳዊ መሆናቸውና ትርጓሜአቸውም በራሳቸው የአፍ መፍቻ ቋንቋ ቅኝት በመሆኑ ነው። ይሄም ሲረጋገጥ፣ ለችግሩ የሚጠይቁት የዕብራይስጥ “ታሳቢ” ጥንታዊ፣ የድሮውን ቋንቋ ነው። የአውሮጳ ቋንቋዎች ጊዜ (ጊዜ) ተኮር ግሦች ናቸው። አንዳንዱ ልዩነት እና ሰዋሰዋዊ አንድምታዎች የሚለዩት ዋው በሚለው ፊደል ነው፣ እሱም በተጠናቀቀው ወይም ባልተጠናቀቀ የግሥ ግንድ ላይ ነው። ይህም ድርጊቱ የታየበትን መንገድ ይቀይረዋል። 1. በታሪካዊ ትረካ ግሦቹ አንድ ላይ የሚያያዙት በመደበኛ ፈርጅ ባለ ሰንሰለት ነው። 2. የዋው ቅድመ-ቅጥያ ቀደም ሲል ከነበረው ግሥ (ሦች) የተለየ ዝምድና ያሳያል። 3. ትልቁ ጽሑፍ የሚሆነው ዘወትር የግሡን ሰንሰለት ለማስረዳት ቁልፍ የሆነው ነው። ሴማዊ ግሦች ተለይተው ሊተነተኑ
አይችሉም። ጄ. ዋሽ ዋትስ፣ በዕብራይስጥ ብሉይ ኪዳን የሰዋሰዋዊ አግባብ ቅኝት፣ የሚያስረዳው የዕብራይስጥን የዋው አጠቃቀም ከተጠናቀቀና ካልተጠናቀቀ በፊት ነው (ገጽ 52-53)። የተጠናቀቀ የሀላፊ ሐሳብ መሠረታዊነት እንዳለው፣ የዋው ተጨማሪነትም እሱን ዘወትር ወደ ትንቢት ጊዜ ገጽታ ያመራዋል። ይህም ደግሞ ባልተጠናቀቀውም እውነት ነው፣ እሱም መሠረታዊ ሐሳቡ የአሁን ወይም የትንቢት ጊዜ የሆነው፤ የዋው መጨመር ወደ ሀላፊ ያደርገዋል። ይህ ያልተለመደ የጊዜ ለውጥ ነው፣ የዋው ተጨማሪን የሚገልጸው እንጂ፣ በግሡ በራሱ ላይ የሆነ የመሠረታዊ ትርጉም ለውጥ አይደለም። የዋው የተጠናቀቁ በትንቢት ላይ በደንብ የሚሠሩ ሲሆን፣ የዋው ያልተጠናቀቁ ደግሞ ከትረካ ጋር ደኅና ይሠራሉ (ገጽ 54፣ 68)። ዋትስ ገለጻውን ይቀጥላል፣
“በዋው መስተዋድድና በዋው ተከታታይ መካከል ላለው መሠረታዊ ልዩነት የሚከተሉት ትርጓሜዎች ቀርበዋል፡ 1. ዋው መስተዋድድ ዘወትር የሚከሰተው ትይዩዎችን ለማመላከት ነው። 2. ዋው ተከታታይ ዘወትር የሚከሰተው ቅደም ተከተልን ለማመላከት ነው። እሱም በተከታታይ ያልተጠናቀቁ ላይ ጥቅም ላይ የዋለ
ብቸኛ ቅርጽ ነው። ባልተጠናቀቁ መካከል ያለው ዝምድና በእሱ የተያያዘው ምናልባት በጊዜ ቅደም ተከተል፣ በአመክኖአዊ (ሎጂክ) ውጤት፣ በአመክኖአዊ ሳቢያ፣ ወይም በአመክኖአዊ ተቃርኖ ነው። በሁሉም ጉዳዮች ቅድም ተከተል አለ” (ገጽ 103)።
ሠ. ያልተጠናቀቀ - ሁለት ዓይነት ያልተጠናቀቁ አሉ
v
1. ፍጹም ያልተጠናቀቀ፣ እነሱም “ጠንካራ፣ ነጻ፣ አስገራሚ ገለጻዎች እነሱም ለድራማዊ ውጤት ጥቅም ላይ የዋሉ… እንደ ባለቤት፣ እሱ የተጻፈ ግሥ የለውም፣ ‘የመሆን’ ግሥ፣ በርግጥ ግልጽ ነው፣ ነገር ግን ቃሉ በድራማዊ መልኩ ብቻውን ነው የቆመው፣” (ጄ. ዋሽ ዋትስ፣ በዕብራይስጥ ብሉይ ኪዳን የሰዋሰዋዊ አገባብ ቅኝት፣” ገጽ 92)።
2. ያልተጠናቀቀ አገነባብ፣ እነሱም “በሰዋሰዋዊ የሚዛመዱት በዓረፍተ ነገራቸው ከመስተዋድድ፣ አገናዛቢ ተውላጠ ስም፣ እና ያገነባብ ዝምድናዎች ጋር ነው” ገጽ 91)። ጄ. ዌንግሪን፣ ለጥንታዊ ዕብራይስጥ ተግባራዊ ሰዋሰው፣ ተቃርኗዊውን አቋም ይገልጻል፡
“ሁለት (ወይም ከዚያም በላይ) ቃላት በጣም በሚያያዙበት ጊዜ፣ ሁለቱ አንድ የተዋሐደ ሐሳብ ይፈጥራሉ፣ ጥገኛው ቃል (ቃላት) የሚሆነው (የሚሆኑት) በግንባታ አቋም ላይ ናቸው ይባላል” (ገጽ 44)።
ረ. ጠያቂዎች
1. እነሱ ዘወትር በዓረፍተ ነገር መጀመሪያ ላይ ይከሰታሉ። 2. ትርጓሜአዊ ጠቀሜታ
ሀ. ሃ - ምላሽን አይጠብቅም ለ. ሃሎ - ጸሐፊው “አዎን” የሚል ምላሽን ይጠብቃል
አሉታዎች 1. እነሱም ዘወትር ከሚቃረኑት ቃላት በፊት ይከሰታሉ። 2. በጣም የታወቀው አሉታ ሎ ነው። 3. አል የሚለው ቃል ያለው ተያያዥ ፍቺ አለው፣ እሱም ጥቅም ላይ የሚውለው ከውህደታዊ እና ከግሥ ቅደም ተከተል ጋር ነው። 4. ሌብሂልቲ የሚለው ቃል፣ ፍቺው “በመሠረቱ… አይደለም፣” የሚል ሲሆን ካልተወሰኑ ጋር ጥቅም ላይ ይውላል። 5. ኢን የሚለው ቃል ጥቅም ላይ የሚውለው ከቦዝ አንቀጽ ጋር ነው።
ሰ. ሁኔታዊ ዓረፍተ ነገሮች 1. አራት ዓይነት ሁኔታዊ ዓረፍተ ነገሮች ሲኖሩ እነሱም በመሠረቱ ከኮኔ ግሪክ ጋር ትይዩ ናቸው።
ሀ. አንድ ነገር ሊፈጸም እንደሚሆን ወይም እንደሚታሰብ አድርጎ መገመት (አንደኛ መደብ በግሪክ) ለ. አንድ ነገር ከሐቅ ጋር የተቃረነ፣ የሱም ፍጻሜ የማይቻል (ሁለተኛ መደብ) ሐ. አንድ ነገር የሚቻል፣ እንዲያውም ደግሞ የመሆን ዕድል ያለው (ሦስተኛ መደብ) መ. አንድ ነገር ያነሰ የመሆን ዕድል ያለው፣ ስለዚህም፣ መፈጸሙ የሚያጠራጥር (አራተኛ መደብ)
2. ሰዋሰዋዊ መለያዎች ሀ. እውነተኛ ወይም ርግጠኛ ሁኔታው ይሆናል ብሎ የሚገመተው፣ አመልካች የተጠናቀቀ ወይም ቦዝ አንቀጽ ዘወትር ሲጠቀም
ነው፣ እንዲሁም ቀዳሚ ቃሉ የሚታወቀው በ (1) ኢም (2) ኪ (ወይም አሸር) (3) ሂን ወይም ሂኔህ
ለ. ከሐቅ ጋር የሚቃረነው ሁኔታ ዘወትር የሚጠቀመው የተጠናቀቀ ገጽታ ግሥ ወይም ቦዝ አንቀጽ እሱም ከሉ ወይም ሉሊ መቅድማዊ ቦዝ አንቀጽ ጋር ይሆናል
ሐ. በጣም የይሆናሉ ሁኔታ ዘወትር የሚጠቀመው ያልተጠናቀቀ ግሥ ወይም በቅድመ ቃሉ ያለ ቦዝ አንቀጽ ሲሆን፣ ዘወትር፣ ኢም ወይም ኪ እንደ መግቢያ ቦዝ አንቀጾች ጥቅም ላይ ይውላሉ
መ. በአነስተኛ የይሆናሉ ሁኔታ የሚጠቀመው ያልተጠናቀቀ ሁኔታ ገላጭ፣ እሱም በቅድመ ቃሉ እና ዘወትር የሚጠቀመውም ኢም እንደ መቅድማዊ አገባብ ነው፡፡
vi
ሐተታው ውስጥ ጥቅም ላይ የዋሉ አሕጽሮተ ቃላት መመቅ መልሕቅ የመጽሐፍ ቅዱስ ሐተታ፣ ዊሊያም ፎክስ ዌል ኦልብራይት እና ዳቪድ ኖኤል ፍሪደም ያዘጋጁት
መመቅመዝ.ቃ መልሕቅ የመጽሐፍ ቅዱስ መዝገበ ቃላት (6ቅጾች)፣ ዴቪድ ኖኤል ፍሪደም ያዘጋጀው
ትቁብኪ ትንተናዊ ቁልፍ የብሉይ ኪዳን በጆን ጆሴፍ ኦውንስ
ጥቅምጽ ጥንታዊ የቅርብ ምስራቅ ጽሑፎች፣ ጀምስ ቢ. ፕሪቻርድ
ብድብ እብራይስጥ እና እንግሊዝኛ ሥርወ-ቃል በብሉይ ኪዳን በኤፍ. ብራውን፣ ኤስ. አር. ድራይቨር እና ሲ. ኤ. ብሪግስ
ቢሄስ ቢብላ ሄብሪካ ስቱትጋርቴንሲያ፣ ጂቢስ፣ 1997
ተመዝመቅ የተርጓሚ መዝገበ ቃላት፣ የመጽሐፍ ቅዱስ (4 ቅጾች)፣ አዘጋጅ ጆርጅ ኤ. በትሪክ
ዓአመመቅእ ዓለም አቀፍ መደበኛ የመጽሐፍ ቅዱስ እንሳይክሎፔድያ (5 ቅጾች) አዘጋጅ ጀምስ ኦር
ኢመቅ የሩሳሌም መጽሐፍ ቅዱስ
አሕማየአ ቅዱሳት መጻሕፍት እንደ ማሶረቲክ ጽሑፍ፡ አዲስ ትርጉም (የአይሁድ የሕትመት ማኅበረሰብ የአሜሪካ)
ኮባ የእብራይስና የአራማዊ ሥርወ-ቃል የብሉይ ኪዳን በሉድዊግ ኮህለር እና ዋልተር ባዉምጋርትነር
ላ’ም መጽሐፍ ቅዱስ ከጥንታዊ የምስራቅ የብራና ጽሑፎች (ፓሺታ) በጆርጅ ኤም ላምሳ ሰባ ሴፕቱዋጊንት (የግሪክ እንግሊዝኛ) በ ዞንደርቫን፣ 1970
ሞ’ፍ አዲሱ የመጽሐፍ ቅዱስ ትርጉም በጀምስ ሞፋት
ማእጽ ማሶረቲክ እብራይስጥ ጽሑፍ
አአመቅ አዲሱ የአሜሪካ መጽሐፍ ቅዱስ ጽሑፍ
አአመመቅ አዲሱ የአሜሪካ መደበኛ መጽሐፍ ቅዱስ
አእመቅ አዲሱ የእንግሊዝኛ መጽሐፍ ቅዱስ
አእት አእትመጽሐፍ ቅዱስ፡ አዲሱ የእንግሊዝኛ ትርርጉም፣ ሁለተኛ ቤታ ትርጉምii
አዓአመቃብኪሥት አዲሱ ዓለም አቀፍ መዝገበ ቃላት የብሉይ ኪዳን ሥነመለኮት እና ትርጓሜ (5 ቅጾች)፣ አዘጋጅ ዊሊም ኤ. ቫንጀሚረን
አየመመቅ አዲሱ የተከለሰው መደበኛ መጽሐፍ ቅዱስ
አአቅ አዲሱ ዓለም አቀፍ ቅጂ
አአመቅ አዲሱ የየሩሳሌም መጽሐፍ ቅዱስ
ብኪምመ የብሉይ ኪዳን የምስጋና መመሪያ በቶድ ኤስ. ቤል፣ ዊሊየም ኤ. ባንክስ እና ኮሊን ስሚዝ
ተእመቅ የተከለሰ የእንግሊዝኛ መጽሐፍ ቅዱስ
ተመቅ የተከለሰ መደበኛ ቅጂ
ሴፕት ሴፕትዋጊንት (ግሪክ-እንግሊዝኛ) በዞንደርቫን፣ 1970
አእቅ የአሁን እንግሊዝኛ ቅጂ ከተባበሩት የመጽሐፍ ቅዱስ ኅብረተሰብ
ወጽት የወጣቶች ጽሑፋዊ ትርጉም የመጽሐፍ ቅዱስ በሮበርት ያንግ ዞስመቅእ ዞንደርቫን ስእላዊ መጽሐፍ ቅዱስ እንሳይክሎፔድያ (5ቅጽ)፣ አዘጋጅ ሜሪል ሲ. ቴኒ
vii
ብሉይ ኪዳን እንደ ታሪክ
ክርስትናና ይሁዲነት ታሪካዊ እምነቶች ናቸው። እነሱም እምነታቸውን በታሪካዊ ሁነቶች ላይ ይመሠርታሉ (ከትርጓሜዎቻቸው ጋር በተጓዳኝ)። ችግሩ የሚመጣው “ታሪካዊ” ወይም “ታሪካዊ ጥናት” የሚለውን ለማብራራት ወይም ለመግለጽ በሚሞከርበት ጊዜ ነው። አብዛኛው ችግር በዘመናዊ ሥነ-መለኮታዊ ትርጓሜ ላይ የሚያርፈው በዘመናዊ ሥነ-ጽሑፋዊ ወይም ታሪካዊ ታሳቢዎች ላይ ሲሆን፣ እሱም የሚያመለክተው ወደ ኋላ ተመልሶ ጥንታዊ ቅርብ ምስራቅ መጽሐፍ ቅዱሳዊ ሥነ-ጽሑፍ ላይ ነው። እዛጋ ያለው ተገቢ የሆነ አተያይ፣ በጊዜው ጉዳይም ሆነ በባህላዊ ልዩነቶች ላይ አለመኖሩ ብቻ አይደለም፤ ነገር ግን ሥነ-ጽሑፋዊ ልዩነቱም ጭምር ነው። እንደ ዘመናዊ ምዕራባውያን ሕዝቦች እኛ የጥንታዊ ቅርብ ምስራቅ ዘውጎችንና የሥነ-ጽሑፍ ስልቶችን በቀላሉ ልንረዳ አንችልም፣ ስለሆነም የምንተረጉማቸው በምዕራባዊ ሥነ-ጽሑፍ ዘውጎች አግባብ ነው።
የአስራ ዘጠነኛው ክፍለ-ዘመን መጽሐፍ ቅዱሳዊ ጥናት አግባብ፣ የብሉይ ኪዳን መጻሕፍትን እንደ ታሪካዊና፣ ወጥ እንደሆነ ሰነድ አሳንሶና አንኳሶ ነው የሚመለከተው። ይህ ታሪካዊ ተጠራጣሪነት (አለመቀበል) የብሉይ ኪዳንን ትርጓሜዎችንና ታሪካዊ ምርምሮችን ጎድቷል። የአሁኑ አዝማሚያ፣ “ቅዱስ ቃላዊ ትርጓሜዎችን” በተመለከተ፣ (ብሪቫርድ ቺልድስ) የአሁኑን የብሉይ ኪዳን ጽሑፍ ቅርጽ ላይ ለማተኮር ረድቷል። ይህ፣ በእኔ ግምት፣ ረጂ የሆነ ድልድይ ነው፣ ለጀርመን የአስራ ዘጠነኛው ክፍለ ዘመን ከፍተኛ ትንተና አዘቅት። እኛ መገናኘት ያለብን ከቅዱስ ቃላዊ ጽሑፍ፣ እሱም ባልታወቀ ታሪካዊ ሂደት የተሰጠን፣ ተመስጧዊነቱም ይሆናል በሚባል ነው።
በርካታ ሊቃውንት ወደ ብኪ ታሪካዊ ታሳቢዎች እየተመለሱ ነው። በርግጥ ይህ ማለት፣ በኋለኞቹ የአይሁድ ጸሐፍት የተደረገውን የሚታወቅ እርማትና ማሻሻያዎችን ለመካድ አይደለም፣ ነገር ግን እሱ ወደ ብኪ ተቀባይነት ያለው ታሪካዊና የሁነቶች እውነተኛ ሰነድ መመለስ ማለት ነው፣ (ከሥነ-መለኮት ትርጓሜዎቻቸው ጋር)።
ከአር. ኬ ሃሪሰን የአብራሪዎች (ገላጭ)፣ የመጽሐፍ ቅዱስ ሐተታ፣ ቅጽ 1፣ ላይ የሚገኘው “የብሉይ ኪዳን ታሪካዊና ሥነ-ጽሑፋዊ ትንተና”
አንቀጽ ረጂ ነው፡ “አወዳዳሪ ታሪካዊ ሥነ-ጽሑፍ” ጥናቶች የሚያመላክቱት፣ ከኬጢያውያን ባሻገር፣ ጥንታዊ ዕብራውያን በጣም ርግጠኞች፣
ተጨባጭ፣ እና አስተማማኝ ማስረጃዎች ነበሩ፣ ከቅርብ ምስራቅ ታሪክ። እንደ ዘፍጥረትና ዘዳግም ከመሳሰሉት መጻሕፍት ሂሳዊ ጥናቶች፣ ይሄውም በተወሰኑ ዓይነት የገበታ ጽሑፎች ላይ በመመሥረት፣ እሱም ማሪ፣ ኑዚ፣ እና ቦጋዝኮይ የተባሉትን ስፍራዎች ከሚያካትት የተገኙት፣ የሚያመለክቱት ቅዱስ ቃላዊ ነገሮች አቻዊ የሆነ ሥነ-ጽሑፍ ያልሆነ እንዳላቸው ነው፣ በአንዳንድ ቅርብ ምስራቅ ሕዝቦች ባህል ዘንድ። በውጤቱም፣ ማለት የሚቻለው በሌላ በአዲስ አስተማማኝ እና ተገቢ በሆነ መልኩ መመልከት ነው፤ እነዚህን የጥንት የዕብራይስጥ ባህሎች፣ የታሪካዊ ጽሑፍ ተፈጥሮ ዓላማ ያላቸው” (ገጽ 232)።
እኔ በተለይ የአር. ኬ. ሃሪሰንን ሥራ የማደንቅበት ምክንያት፣ እሱ ቅድሚያ የሰጠው ብሉይ ኪዳንን በዘመኑ ሁነቶች፣ ባህሎችና ዘውጎች በመተርጎሙ ነው።
በራሴ ክፍሎች፣ በጥንታዊ አይሁድ ሥነ-ጽሑፍ (ዘፍጥረት-ዘዳግም እና ኢያሱ)፣ ከሌሎቹ ጥንታዊ ቅርብ ምስራቅ ሥነ-ጽሑፍና ሥነ-ጥበቦች ጋር ትርጉም ያለው ተያያዥነት ለማድረግ ሞክሬአለሁ፡
ሀ. የዘፍጥረት ጽሑፋዊ ትይዩ ከጥንታዊ ቅርብ ምስራቅ 1. የድሮዎቹ ታዋቂ ትይዩአዊ ጽሑፎች፣ የዘፍጥረት 1-11 ባህላዊ መቼት፣ የኢልባ የገበታ ጽሑፎች ናቸው፣ እነሱም ከሰሜን ሶርያ፣
በግምት 2500 ዓ.ዓ ዕድሜ ያለው፣ በአካድያን የተጻፈ። 2. ፍጥረት
ሀ. ከፍጥረት ጋር በተያያዘ ቀረብ ያለው የሜሶፖታሚያ ሐተታ፣ ኢኑማ ኢሊሽ፣ እሱም በግምት 1900-1700 ዓ.ዓ የሆነ፣ በአሹርባኒፓል ቤተ-መጻሕፍት በነነዌ እና በሌሎች በርካታ ቦታዎች ተገኝቷል። ሰባት የገበታ ጽሑፎች በአካድያን የተጻፉ አሉ፣ እነሱም በማርዱክ የተፈጠሩትን የሚገልጹ።
1) አማልክት፣ አፕሱ (ንጸሑ ወንዴ-ውኃ) እና ቲያማት (የጨው ውኃ -ሴት) የማይታዘዙ፣ ነጭናጫ ልጆች አሏቸው። እነዚህ ሁለት ጣዖታት ወጣቶቹን ጣዖታት ዝም ለማሰኘት ይሞክራሉ።
2) አንደኛው የጣዖት ልጅ፣ ማርዱክ ቲያማትን ለማሸነፍ ረዳው። እሱም ከእሷ አካል ምድርን አበጀ። 3) ማርዱክ ስብዕናን መሠረተ፣ ከሌላ ተሸናፊ ጣዖት፣ ኪንጉ፣ እሱም የቲአማት የወንድ ጓደኛ ነው፣
ከአፕሱ ሞት በኋላ። ሰብዕና የመጣው ከኪንጉ ደም ነው። 4) ማርዱክ የባቢሎናውያን ፓንቶን አለቃ ሆነ።
ለ. “የተፈጥሮ ማኅተም” የጥንታዊ ጽሑፍ ገበታ ነው፣ እሱም ራቁት ወንድ እና ሴት ከፍሬያማ ዛፍ አጠገብ ያሉበት፣ እባብም በዛፉ ቅርፊት ዙሪያ አተጠመጠመበት፣ በሴቲቱ አቅጣጫ በትከሻዋ አጠገብ እንደሚያናግራት ሆኖ ያለው ነው።
3. ተፈጥሮና የጥፋት ውኃ - የአትራሃሲስ ዘመን የሚመዘግበው የአነስተኞቹን ጣዖታት ዐመጻ ሲሆን፣ ምክንያቱም ከመጠን ባለፈ በመሥራትና ሰባት የሰዎች ጥንዶች በመፈጠራቸው ነው፣ የእነዚህን አናሳ ጣዖታት ተግባር ለማሳየት ነው። ምክንያቱም፡ (1) በሰው ብዛት እና (2) በጩኸት ነው፣ የሰው ልጆች በቁጥር የሚቀነሱት በመቅሠፍት ነው፣ በሁለተኛም በድርቅ በመጨረሻም
viii
በጎርፍ ነው፣ እሱም በኢንሊል የታቀደ። ይሄው ተመሳሳይ ዐቢይ ሁነት በቅደም ተከተሉ በዘፍጥረት 1-8 ላይ ታይቷል። የጥንታዊው ጽሑፍ ቅንብር በተመሳሳይ ጊዜ ወቅቱን ያስቀምጣል፣ እንደ ኢኑማ ኢሊሽ እና ጊልጋሜሽ ኢፒክ፣ በግምት 1900-1700 ዓ.ዓ.። ሁሉም በአካዲያን ናቸው።
4. የኖህ የጥፋት ውኃ ሀ. የሱሜሪያን የጽሑፍ ገበታ ከኒፑር፣ ኢሪዱ ጀነሲስ ተብሎ የሚጠራው፣ በግምት 1600 ዓ.ዓ. ዘመን የሚቆጠረው ስለ
ዚዩሱድራ እና ስለ መጪው ጎርፍ ይገልጻል። (1) ኢንካ፣ የውኃው አምላክ፣ ስለሚመጣው ጎርፍ አስጠንቅቋል (2) ዚዩሱድራ፣ ንጉሥ-ካህን፣ በትልቅ መርከብ ውስጥ ሆኖ ድኗል (3) ጎርፉ ሰባት ቀን ቆየ (4) ዙሱድራ የመርከቡን መስኮት ከፍቶ በርካታ ወፎችን ለቀቃቸው፣ ደረቅ መሬት መኖሩን ለማወቅ። (5) እሱም ደግሞ መርከቡን ለቅቆ ሲወጣ አንድ በሬና በግ መሥዋዕት አቀረበ።
ለ. በባቢሎናውያን ስለ ጎርፉ የተጠናቀረው በአራት ሱሜራውያን ተረቶች ነው፣ እሱም የሚጠራው ጊልጋሜሽ ኢፒክ በዋነኛነትም ጊዜው የሚያመለክተው በግምት 2500-2400 ዓ.ዓ ሲሆን፣ የጥንታዊ ጽሑፉ ቅንብር ግን አካዲያን ኋለኛ ነው። እሱም የሚገልጸው ከጎርፉ ስለ ተረፉት ነው፣ ዩትናፒሽቲም፣ እሱም ለጊልጋሜሽ፣ ለዩሩክ ንጉሥ፣ እንዴት ከታላቁ ጎርፍ እንደ ዳነና የዘላለም ሕይወት እንደተሰጠው ይነግረዋል። (1) ኢኣ፣ የውኃ አምላክ፣ ስለሚመጣው ጎርፍ ያስጠነቅቀዋል እንዲሁም ዩትናፒሽቲምን (በባቢሎናውያን ዚዩሱድራ
ማለት ነው) መርከብ እንዲሠራ ይነግረዋል። (2) ዩትናፒሽቲም እና ቤተሰቡ፣ ከተመረጡ ፈዋሽ ዕፅዋት ጋር ከጎርፉ ተረፉ። (3) ጎርፉ በሰባት ቀን አበቃ። (4) መርከቡም በሰሜን ፋርስ ዐረፈ፣ በኒዚር ተራራ ላይ። (5) እሱም ሦስት የተለያዩ ወፎችን ለቀቀ፣ ደረቅ ምድር መኖሩን ለማወቅ።
5. የሜሶፖታውያን ሥነ-ጽሑፍ ስለ ጥንታዊ ጎርፍ የሚገልጹት የሚመነጩት ከተመሳሳይ ምንጭ ነው። ስሞቹ ዘወትር ይለያያሉ፣ ታሪኩ ግን ተመሳሳይ ነው። ምሳሌ የሚሆነው፣ ዚቩሳድራ፣ አትራሃሲስ እና ዩትናፒሽቲም ሁሉም የሚወክሉት የሰው ንጉሦችን ነው።
6. ታሪካዊዎቹ አቻዎች፣ ለፊተኞቹ የዘፍጥረት ሁነቶች በሰው ልጆች ቅድመ-መበታተን በፊት በነበረው ሁኔታ መረዳት ይቻላል (ዘፍጥረት 10-11) በእግዚአብሔር እውቀትና በሕይወት ልምድ። እነዚህ እውነተኛ ታሪካዊ ዋነኛ ነገር መታሰቢያዎች ተሻሽለዋል እንዲሁም አፈታሪካዊ ነገሮች ተጨምረውባቸዋል፣ ይህም ለወቅታዊው የጎርፍ ሁኔታ በመላው ዓለም የተለመደ ነው። ይህ ተመሳሳይም በተፈጥሮ ላይ ብቻ አይደለም ሊባል የሚችለው (ዘፍጥረት 1፣2) እና የሰዎችና የመላዕክት ግንኙነቶች (ዘፍጥረት 6)።
7. የአባቶች ጊዜ (መካከለኛው ነሐስ) ሀ. ማሪ የጽሑፍ ገበታዎች - የጥንታዊ የሕግ ጽሑፍ (የአሞናውያን ባህል) እና ግለሰባዊ ጽሑፎች በአካዲያን በግምት ከ1700
ዓ.ዓ ለ. ኑዚ የጽሑፍ ገበታዎች -የጥንታዊ ጽሑፍ ቤተ-መዛግብት የሆኑ የእነዚህ የጽሑፍ ቤተሰቦች (ሆሪቲ ወይም ሁሪያን ባህል)
በአካዲያን የተጻፉ ከነነዌ 100 ማይል ደቡብ ምስራቅ በግምት 1500-1300 ዓ.ዓ.። እነሱ የመዘገቡት የቤተሰብና የንግድ ደንቦችን ነው። ለተጨማሪ የተለየ ምሳሌ፣ ዋልተን፣ ገጽ 52-58 ተመልከት።
ሐ. አላላክ የጽሑፍ ገበታ- የጥንት ጽሑፎች ከሰሜን ሶርያ በግምት 2000 ዓ.ዓ. መ. አንዳንዶቹ በዘፍጥረት ላይ የሚገኙት ስሞች በማሪ የገበታ ጽሑፍ ላይ በቦታ ስሞች ተመዝግበዋል፡ ሰሩግ፣ ፒሌግ፣ ታራ፣ እና
ናኮር። ሌሎች መጽሐፍ ቅዱሳዊ ስሞች ደግሞ የተለመዱ ናቸው፡ አብርሃም፣ ይስሐቅ፣ ያዕቆብ፣ ላባ፣ እና ዮሴፍ። 8. “ንጽጽራዊ ታሪካዊ ጥናቶች የሚያመለክቱት፣ ከኬጢያውያን በመለስ፣ ጥንታዊ ዕብራውያን በጣም ትክክለኛ፣ ተጨባጭነት
ያለው እና ኃላፊነት የተሞላቸው መዝጋቢዎች ናቸው፣ በቅርብ ምስራቅ ታሪክ፣” አር. ኬ ሃሪሰን፣ መጽሐፍ ቅዱሳዊ ሂስ፣ ገጽ 5። 9. የጥንታዊ ቅርስ ምርምር የመጽሐፍ ቅዱስን ታሪካዊ ዳራ ለማስቀመጥ በጣም የሚረዳ መሆኑ ተረጋግጧል። ሆኖም፣ የጥንቃቄ
ቃል ማስቀመጡ ያስፈልጋል። የጥንታዊ ቅርስ ምርምር ፍጹም ሆኖ እምነት የሚጣልበት አይደለም፣ ምክንያቱም ሀ. ቀደም ሲል በነበረው ደካማ የቁፋሮ ዘዴ ለ. በርካታ፣ በጣም ተጨባጭነት የሌላቸው ትርጓሜዎች በእነዚህ በተገኙ ቅርሶች ላይ መደረጋቸው ሐ. በቀድሞው ቅርብ ምስራቅ ቅደም ተከተል ላይ ምንም ስምምነት አለመኖሩ (እንዲያውም አንደኛው የዳበረው
ከዛፍ ቀለበቶች በመሆኑ) ለ. የግብፅ የተፈጥሮ ሐተታ በጆን ደብሊዩ ዋልተን፣ የጥንት እስራኤላውያን ሥነ-ጽሑፍ በባህሉ ይዘት። ግራንድ ራፒድስ፣ ኤም አይ፡
ዞንደርቫን፣ 1990) ገጽ 23-34፣ 32-34። 1. በግብፃውያን ሥነ-ጽሑፍ፣ ተፈጥሮ የሚጀምረው ባልተዋቀረ፣ ትርምስ ባለበት፣ ቅድመ ውኃ ነው። ተፈጥሮ የሚታየው እድገት
ባለው መዋቅር ከውኃ በሆነ ትርምስ። 2. በግብፃውያን ሥነ-ጽሑፍ ከሜምፊስ፣ ተፈጥሮ የተገኘው በፕታህ የንግግር ቃል ነው።
ሐ. ኢያሱ በጥሬው ከጥንታዊ ቅርብ ምስራቅ ትይዩ የሚሆነው 1. አርኪዎሎጂ እንደሚያሳየው አብዛኞቹ ታላላቅ የተመሸጉ የከነዓን ከተሞች የተደመሰሱትና በፍጥነት ድጋሚ የተገነቡት በግምት
1250 ዓ.ዓ ነው ሀ. ሀዞር ለ. ላኪሽ ሐ. ቤቴል መ. ዴቢር (ቀደም ሲል ኬሪኦዝ ሴፈር፣ 15፡15)
ix
2. አርኪዎሎጂ የመጽሐፍ ቅዱሳዊ ሐተታ የሆነውን የኢየሩሳሌምን መውደቅ ሊያጸናው ወይም ላይቀበለው አልቻለም (ኢያሱ 6)። ይህም የሆነበት ምክንያት ስፍራው ጥሩ ባልሆነ ሁኔታ በመሆኑ ነው፡ ሀ. የዓየር ሁኔታ/ስፍራው ለ. በስፍራው ኋላ ላይ የተደረጉት ግንባታዎች፣ ነባሩን ቁሳቁስ በመጠቀም ሐ. የንብርብሩን ዕድሜ በርግጠኝነት ለመለየት አለመቻል
3. አርኪዎሎጂ በዔባል ተራራ ላይ መሠዊያ አግኝተዋል፣ እሱም ምናልባት ከኢያሱ 8፡30-31 (ዘዳግም 27፡2-7) ጋር የሚያያዝ። እሱም ሚሻናህ (ታልሙድ) ላይ ከተገኘው ገለጻ ጋር እጅግ ተመሳሳይ ነው።
4. በዑጋሬት የተገኙት የራስ ሻምራ ጽሑፎች የከነዓናውያንን የ1400 ዓ.ዓ ሕይወትና ሃይማኖት የሚያመለክቱት፡ ሀ. ብዝሃ መልክ ያለው አምልኮ (የመራባት አምልኮ ሥርዓት) ለ. ኤል ዋነኛው መለኮት ሐ. የኤል ተጓዳኝ አሸራህ ነበረች (ኋላ ላይ የበአል ተጓዳኝ ሆነች) እሷም በተቀረጸ ግንድ ወይም በቆመ ዛፍ አምሳል ትመለክ
ነበር፣ ይኸውም “የሕይወት ዛፍን” የሚያመለክት። መ. ልጃቸውም በአል (ሃዳድ)፣ ነበር የማዕበሉ አምላክ ሠ. በአል የከነዓናውያን ጣዖት “ከፍተኛው አምላክ” ሆነ። አናት ጓደኛው ነበረች ረ. ክብረ በዓሉ እንደ ግብፁ ኢሲስ እና ኦሲሪስ ነበር ሰ. የበአል አምልኮ የሚያተኩረው በአካባቢያዊ “ከፍተኛ ስፍራዎች” ወይም የድንጋይ ንጣፎች ላይ ነበር (አመንዝራዊ ግልሙትና) ረ. በአል ተምሳሌታዊ የነበረው የድንጋይ ክምር ሐውልት ነው (የወንድ ብልት ተምሳሌት)
5. የጥንታውያኑ ከተሞች ትክክለኛው ዝርዝር የዘመኑ ጸሐፊ ጋር ነው የሚገጥሙት፣ ከኋለኞቹ አራሚ (ዎች) ጋር ሳይሆን፡ ሀ. ኢየሩሳሌም ጃቡስ ተብሎ ይጠራ ነበር፣ ኢያሱ 15:8፤ 18:16፣28 ለ. ኬብሮን ኬሪአት-አርባ ተብሎ ይጠራ ነበር፣ ኢያሱ 14:15፤ 15:13፣54፤ 20:7፤ 21:11 ሐ. ኬሪያት-ጄሪም በአላህ ተብሎ ይጠራ ነበር ኢያሱ 15፡9፣10 መ. ሲዶን ይጠቀስልን የነበረው እንደ ዋነኛ የፍንቄ ከተማ ነው፣ ጢሮስ ሳይሆን፣ ኢያሱ 11:8፤ 13:6፤ 19:28፣ እሱም ኋላ ላይ ዋና
ከተማ የሆነ
x
የብሉይ ኪዳን ታሪካዊነት ከዘመኑ የቅርብ ምስራቅ ባህሎች ጋር ሲነጻጸር
የሜሴፖታሚያ ምንጮች
1. እንደ አብዛኞቹ ጥንታዊ ሥነ-ጽሑፎች ባለቤቱ ዘወትር ንጉሥ ወይም አንዱ ብሔራዊ ጀግና ነው። 2. ሁነቶቹ ዘወትር ለቅስቀሳ (ፕሮፓጋንዳ) ዓላማ የተኳኳሉ ናቸው። 3. ሁልጊዜ አሉታዊ የሆነ ነገር ምንም አይጻፍም። 4. ዓላማውም የወቅቱን ተቋማት አቋም ለመደገፍ ወይም የአዲስ አገዛዝ መነሣትን ለማስረዳት ነበር። 5. ታሪካዊው መዛባቶች የሚያካትቱት
ሀ. ታላቅ ድል እንዳገኙ ጨማምሮ ማቅረብ ለ. ቀደም ሲል የነበሩትን ግኝቶች እንደ አሁን ግኝት አድርጎ ማቅረብ ሐ. አዎንታዊ ገጽታዎች ብቻ ናቸው የሚመዘገቡት
6. ሥነ-ጽሑፉ ያገለግል የነበረው ለፕሮፓጋንዳ ተግባር ብቻ አልነበረም፣ ግን ደግሞ ለመጥቀሻ (መተንተኛ) ተግባር ነበር የግብፅ ምንጮች
1. እነሱ ጽኑ በሆነ ቋሚ የሕይወት አተያይ ያምናሉ፣ ይሄውም በጊዜ በማይታወክ (በማይጎዳ)። 2. ንጉሥና ቤተሰቡ የአብዛኛው ሥነ-ጽሑፍ ርዕሰ-ጉዳይ ነው። 3. እንደ ሜሶፖታሚያ ሥነ-ጽሑፍ በእጅጉን ፕሮፓጋንዳዊ ነው።
ሀ. ምንም አሉታዊ ገጽታ የለውም ለ. የተኳኳለ ገጽታ አለው
ራቢያዊ ምንጮች (ኋለኛ) 1. ቅዱስ ቃሉን ጠቃሚ ለማድረግ በሚድራሽ ተሞክሯል፣ ይሄውም በተርጓሚ ላይ ካለ እምነት ወደ ጽሑፍ በመሻገር፣ እናም ኃላፊነት
በተሞላው ውስጠት ወይም በጽሑፉ ታሪካዊ መቼት ላይ አያተኩርም ሀ. ሃላክሃ የሚያተኩረው በእውነትና በሕይወት ሕግጋት ላይ ነው ለ. ሃጋዳ የሚያተኩረው በአፈጻጸምና በሕይወት ጽናት ላይ ነው
2. ፔሸር - ኋለኛ መሻሻል በሙት ባሕር ጥቅሎች ላይ ይታያል። እሱም የጥቅሎሽ ምድብ አግባብን ይጠቀማል፣ ያለፉትን ሁነቶች ትንቢታዊ ፍጻሜ ለመመልከት፣ ከወቅታዊው መቼት አኳያ። ወቅታዊው መቼት የመዳረሻው ትንቢት (መጻዒው አዲስ ዘመን) ነው።
ጥንታዊው የቅርብ ምስራቅ ዘውጎች እና የኋለኛው የአይሁድ ሥነ-ጽሑፍ ከብሉይ ኪዳን ቅዱስ ቃል የተለየ መሆኑ ግልጽ ነው። በብዙ መንገዶች የብሉይ ኪዳን ዘውጎች፣ ምንም እንኳ ከዘመኑ ሥነ-ጽሑፍ ጋር ባሕርያትን ቢጋሩም፣ የተለዩ ናቸው፣ በተለይም ታሪካዊ ሁነቶችን በገላጭ መልኩ በማቅረባቸው። ከዕብራይስጥ ታሪክ ጽሑፍ ጋር የሚቀራረበው የኬጢያውያን ሥነ-ጽሑፍ ነው።
በሚገባ መታወቅ የሚኖርበት የጥንታዊው የታሪክ ጽሑፍ ከዘመናዊው፣ ምዕራባዊው የታሪክ ጽሑፍ የሚለይ መሆኑን ነው። እዚህ የሚገጥመው ችግር በትርጓሜ ላይ ነው። ዘመናዊው የታሪክ ጽሑፍ የሚሞክረው ተጨባጭ ለመሆን ነው፣ (ፕሮፓጋንዳ ያልሆነ፣ የሚቻል ከሆነ) እንዲሁም የታሪኩን ቅደም ተከተል ለመዘገብና ለማስፈር፣ ምን “በትክክል እንደሆነ!” እሱም ለማስፈር የሚሞክረው የታሪካዊ ሁነቱን “ሳቢያና ውጤት” ነው። እሱም ባሕርይ ያደረገው ዝርዝሮች ላይ ነው!
የቅርብ ምስራቅ ታሪክ እንደ ዘመናዊ ታሪክ ባለመሆኑ ምክንያት እሱን የተሳሳተ፣ ዝቅተኛ፣ ወይም የማይታመን አድርጎ መወሰድ አይኖርበትም። ዘመናዊ የምዕራብ ታሪክ አድሏዊ (ቅድመ-አቋም) ያንጸባርቃሉ፣ የጸሐፊዎቻቸውን። የመጽሐፍ ቅዱስ ታሪክ፣ በራሱ ልዩ ተፈጥሮ (ተመስጦ) የተለየ ነው። መጽሐፍ ቅዱሳዊ ታሪክ መታየት የሚኖርበት በተመስጧዊው ጸሐፊ በእምነት እይታ ነው፣ እንዲሁም ለሥነ-መለኮት ዓላማ፣ ግን ደግሞ እሱ ዋጋ ያለው ታሪካዊ ሐተታ ነው።
ይህ የብሉይ ኪዳን ታሪካዊነት ለእና እጅግ ጠቃሚ ነው፣ ለሌሎች እምነቴን መግለጫ መንገድ እንዲሆነኝ። መጽሐፍ ቅዱስ ታሪካዊ በሆነ መልኩ እንዲቀርብ ከሆነ፣ እንግዲያውስ የእሱ የእምነት አቋም ለማያምኑት ጠንካራ ጥያቄ ይኖረዋል። የእኔ እምነት ያረፈው በአርኪዎሎጂና አንትሮፖሎጂ ታሪካዊ ማረጋገጫ ላይ አይደለም፣ ነገር ግን እነዚህ የመጽሐፍ ቅዱስን መልእክት ለማስተዋወቅ ይረዳሉ፣ እናም በሌላ መልኩ ያለውን ዋጋ ይሰጠዋል።
ለማጠቃለል፣ ታሪካዊነት በተመስጦ ዙሪያ አይሠራም፣ ነገር ግን በክርስቲያን ዶክትሪንና በወንጌላዊነት።
xi
ዘውግ እና ትርጓሜ፡ የብሉይ ኪዳን አተራረክ
I. የመክፈቻ መግለጫዎች
ሀ. በብኪ (ብሉይ ኪዳን) እና በሌሎቹ ሁነቶችን በመመዝገቢያ መንገዶች መካከል ያለው ዝምድና 1. ሌላው የቅርብ ምስራቅ ሥነ-ጽሑፍ አፈ-ታሪካዊ ነው
ሀ. ብዙህ አምላኪ (ዘወትር ሰዋዊ አማልክት፣ የተፈጥሮን ኃይላት የሚያንጸባርቁ፣ ግን የማኅበራዊ ተቃርኖ ውስጠቶች) ለ. በተፈጥሮ ዑደቶች ላይ የተመሠረቱ (የሚሞቱና የሚነሡ አማልክት)
2. ግሪክ-ሮሜ ለመዝናኛ እና ለመበረታቻ ነው፣ ታሪካዊ ሁነቶችን ከውርስ ተፈጥሯቸው አኳያ ከመመዝገብ ይልቅ (ሆሜር በብዙ መልኩ ሜሶፖታሚያዊ ጭብጦችን ነው የሚያንጸባርቀው)
ለ. ሊሆን የሚችለው ሦስቱ የጀርመን ቃላት በዓይነት ያለውን ልዩነት ያሳያሉ፣ ወይም የታሪክን ፍቺ 1. “ታሪክ፣” ሁነቶችን መመዝገብ (ጥሬ ሐቆች) 2. “ጌስቺቸቴ፣” የሁነቶች ትርጓሜ፣ ይህም ለሰው ልጆች ያለውን ጠቀሜታ የሚያሳይ 3. “ሄልስጌስቺቸቴ” በተለየ መልኩ የሚያመለክተው የእግዚአብሔርን የመቤዠት እቅድ እና ድርጊት ነው፣ በታሪካዊ ሂደት ውስጥ
ሐ. የብኪ እና አኪ ትረካዎች “ጌስቺቸቴ” ናቸው ፣ እነሱም ወደ ሄልጌስቺቸቴ መረዳት የሚመሩ። እነሱም የተመረጡ ሥነ-መለኮታዊ ቅኝት ያላቸው ታሪካዊ ሁነቶች ናቸው 1. የተመረጡ ሁነቶች ብቻ 2. ቅደም ተከተል እንደ ሥነ-መለኮት አስፈላጊ አይደለም 3. ሁነቶች ከሚገለጹ እውነቶች ጋር ይያያዛሉ
መ. ትረካ በእጅጉን የተለመደ የብኪ ዘውግ ነው። 40% የሚሆነው ብኪ ትረካ እንደሆነ ይገመታል። ስለዚህ፣ ዘውጉ ለመንፈስ ቅዱስ ጠቃሚ ነው፣ ለወደቀው የሰው ልጅ የእግዚአብሔርን መልእክት ለማስተላለፍ (ለመገናኘት)። ነገር ግን፣ እሱ የሆነው በመግለጫዊ መልክ አይደለም (እንደ አኪ መልእክቶች)፣ ነገር ግን፣ በአንድምታ፣ በአጠቃሎሽ ወይም በተመረጡ ምልልሶች/ማነብነቦች ነው። አንዱ መጠየቁን መቀጠል ይኖርበታል፣ ይህ ለምን ተመዘገበ ብሎ። ለምንድነው አጽነዖት ለመስጠት እየሞከረ ያለው? ሥነ-መለኮታዊ ዓላማው ምንድነው?
ይህ ማለት ግን በምንም መልኩ ታሪክን ለማንኳሰስ አይደለም። ግን፣ ታሪክ ለመገለጥ እንደ አገልጋይና እንደ መተላለፊያ መስመር ሆኗል።
II. መጽሐፍ ቅዱሳዊ ትረካዎች
ሀ. እግዚአብሔር በሱው ዓለም ላይ ንቁ ነው። ተመስጧዊ የመጽሐፍ ቅዱስ ጸሐፊዎች የተወሰኑ ሁነቶችን መርጠዋል፣ እግዚአብሔርን ለመግለጥ። እግዚአብሔር የብኪ ዋነኛው ገጸ-ባሕርይ ነው።
ለ. እያንዳንዱ ትረካ በተለያየ መንገድ ይሠራል፡ 1. እግዚአብሔር ማን ነው፣ በዓለሙ ላይ ምን እየሠራ ነው 2. የሰው ልጅ የተገለጠው፣ እግዚአብሔር ከግለሰቦች እና ከብሔራዊ አሀዶች ጋር ባደረገው ግንኙነት ነው 3. እንደ ምሳሌ በተለይ የኢያሱን ወታደራዊ ድል መመልከት ይቻላል፣ እሱም ከኪዳኑ አፈጻጸም ጋር በተያያዘ (ዝከ.1:7-8፤ 8:30-35)።
ሐ. ትረካዎች ዘወትር እርስ በርስ ተያይዘዋል፣ ተለቅ ያለ ጽሑፋዊ አሀድ ለማበጀት፣ ይሄውም ነጠላ ሥነ-መለኮታዊ እውነት ለመግለጥ። III. የብኪን ትረካዎች መተርጎሚያ መርሖዎች
ሀ. የተሻለ ማብራሪያ ያገኘሁት፣ ይሄውም የብኪን ትረካዎች በመተርጎም ረገድ፣ የዳግላስ ስቱዋርት፣ መጽሐፍ ቅዱስን ከነሙሉ ጠቀሜታው እንዴት ማንበብ ይቻላል፣ ገጽ 83-84 ላይ ነው። 1. የብኪ ትረካ ዘወትር በቀጥታ ዶክትሪንን አለማስተማሩ። 2. የብኪ ትረካ ዘወትር ዶክትሪንን ወይም ዶክትሪኖችን የሚያስተምረው ሌላ ስፍራ ላይ በማመላከት መሆኑ። 3. ትረካዎች የሚመዘግቡት ምን እንደሆነ ነው — በየጊዜው ምን መሆን እንዳለበት ወይም ምን መሆን እንደሚኖርበት ሳይሆን።
ስለሆነም፣ እያንዳንዱ ትረካ የተለየ ግለሰባዊ የግብረ-ገብ ታሪክ የለውም። 4. ሰዎች በትረካው ውስጥ የሚያደርጉት ለእኛ ይሄን ያህል መልካም ምሳሌ አይደለም። በተደጋጋሚ፣ እሱ ተቃራኒው ነው። 5. አብዛኞቹ የብኪ ትረካዎች ገጸ-ባሕርያት ፍጹማን አይደሉም፣ ተግባራቸውም ጭምር። 6. ለእኛም ዘወትር በትረካው መጨረሻ ላይ መልካም የሆነውና ክፉ የሆነው አይነገረንም። እኛ የምንጠበቀው እግዚአብሔር
በቀጥታ እና በየፈርጁ በሌላ የመጽሐፍ ቅዱስ ክፍል ባስተማረን ላይ ተመሥርተን መፍረድ (መወሰን) እንድንችል ነው።
xii
7. ሁሉም ትረካዎች የተመረጡና ያልተጠናቀቁ ናቸው። ሁሉም ጠቃሚ ዝርዝሮች ዘወትር አልተጠቀሱም (ዮሐንስ 21፡25)። በትረካው የተገለጠው ነገር ቢኖር ተመስጧዊው ደራሲ እኛ እንድናውቀው ጠቃሚ ይሆናል ብሎ ያሰበው ነው።
8. ትረካዎች ሁሉንም ሥነ-መለኮታዊ ጥያቄዎች ለመመለስ የተጻፉ አይደሉም። እነሱ ተናጠላዊ፣ የተለየ፣ የተወሰነ ዓላማ አላቸው፣ እንዲሁም በተወሰኑ ጉዳዮች ላይ ነው የሚያተኩሩት፣ ሌሎቹን በሌላ ስፍራ፣ በሌላ መንገድ እንዲታዩ በመተው።
9. ትረካዎች ምናልባት በግልጽ ያስተምራሉ (አንድን ነገር በግልጽ በማስቀመጥ) ወይም እንዳለ ሳያብራሩ (አንድን ነገር ሳያብራሩ እንዳለ በማስቀመጥ)።
10. በመጨረሻም፣ እግዚአብሔር የሁሉም መጽሐፍ ቅዱሳዊ ትረካዎች ዋነኛ (ጀግና) ነው። ለ. ትረካዎችን በመተርጎም ሌለኛው የተሻለ ማብራሪያ የሚሆነው የዋልተር ኬይሰር ወደ ትርጓሜ ሥነ-መለኮት የሚለው ነው፡
“የቅዱስ ቃሉ የተለየ ገጽታ ትረካዊ ክፍል የሚሆነው፣ ጸሐፊው ዘወትር ቃላቱና ድርጊቶቹ፣ በትረካው ውስጥ ያሉት ሰዎች ዋነኛውን የእምነቱን መልእክት እንዲያራምዱ መፍቀድ ነው። እናም፣ ለእኛ በቀጥተኛ መግለጫዎች ከሚያቀርብልን ይልቅ፣ በቅዱስ ቃሉ እንደሚገኙት ዶክትሪናል ወይም የማስተማሪያ ክፍሎች፣ ጸሐፊው በዳራውም ሆነ በቀጥተኛ ትምህርት ወይም ግምገማዊ መግለጫዎችን ከመስጠት ይታቀባል። በውጤቱም፣ በትንተናዊ መልኩ ጠቃሚ የሚሆነው ተለቅ ያለውን ዐውደ-ጽሑፍ መገንዘብ ነው፣ ይሄውም ከትረካው ጋር የሚስማማውን፣ እናም ጸሐፊው የተወሰነ የሁነት ክፍሎችን ለምን እንደተጠቀመ ማወቅ፣ ግልጽ በሆነ ቅደም ተከተል እንዳስቀመጣቸው። አሁን እንግዲህ ለትርጉም ጥንዶቹ ፍንጮች የሚሆኑት የመልእክቶቹ አቀነባበር እና የዝርዝሮቹ አመራረጥ ነው፣ ከታሳቢ ንግግሮች፣ ሰዎች፣ ወይም መልእክቶች ዝብርቅርቅ ውስጥ። ከዚህም በላይ፣ በእነዚህ ሰዎች እና ሁነቶች ላይ ያለው ታሳቢ መለኮታዊ ድርጊት የግድ ወሳኝ መሆን ይኖርበታል፣ ደራሲው አንድን ሰው ወይም የተወሰኑ ወገን ሕዝቦችን በተመረጡ ቅደም ተከተላዊ ሁነቶች ጡዘት ላይ እንዲሆኑ ከመፍቀዱ ጋር በተያያዘ፤ ያም ማለት፣ የገዛ ራሱን ለመስጠት ትረካውን ካላቋረጠ (በዚህ ሁኔታ የእግዚአብሔርን) ከተከናወነው ውስጥ ግምታዊውን” (ገጽ 205)።
ሐ. በትረካዎች ውስጥ እውነት የሚገኘው በሙላው ጽሑፋዊ አሀድ እንጂ በዝርዝሮች ላይ አይደለም። ጽሑፎችን ከማጥራት ተጠበቁ ወይም የብኪን ትረካዎች ለራስ ሕይወት ጠቀሜታ ከማዋል።
IV. ባለ ሁለት ደረጃዎች ትርጉም
ሀ. የያህዌ የመቤዠት፣ የመገለጥ ተግባራት፣ ለአብርሃም ዘር ለ. የያህዌ ፈቃድ ለእያንዳንዱ አማኝ ሕይወት (በሁሉም ዕድሜ) ሐ. የመጀመሪያው አትኩሮት “እግዚአብሔርን ማወቅ” (ደኅንነት)፤ ሁለተኛው እሱን ማገልገል (የክርስቲያን የእምነት ሕይወት፣ ሮሜ.
15፡4፤ 1ኛ ቆሮ. 10፡6፣11)
xiii
የጸሐፊው መልእክት፡ይህ ሐተታ እንዴት ይረዳዎታል? መጽሐፍ ቅዱሳዊ ትርጓሜ አስተውሎት እና መንፈሳዊ ሂደት ያለበት የጥንቱን ተመስጧዊ ጸሐፍት በዚህ መልኩ ከእግዚአብሔር
የተቀበሉትን መልእክት በዘመናችን ለመረዳትና ለመተግበር የተዘጋጀ ነው። መንፈሳዊ ሂደቱ ወሳኝ እና ለመግለጽ አስቸጋሪ ነው። ለእግዚአብሔር መሰጠትንና ግልጽነትን ይጠይቃል።(1) ለእሱ፣ (2) እሱን ለማወቅ
እና (3) እሱን ለማገልገል ጉጉትን ይፈልጋል። ይህ ሂደት ደግሞ ጸሎት፣ ንስሐ እና የሕይወትን አኗኗር ለመለወጥ ፍቃደኝነትን ይጠይቃል። በትርጓሜ ሂደት መንፈስ ወሳኝ ነው፣ ዳሩግን ትሑታንና፣ የእግዚአብሔር ሰዎች የሆኑ ክርስቲያኖች መጽሐፍ ቅዱስን በተለየ መልኩ እንደሚረዱት ምስጢር ነው።
የማስተዋሉን ሂደት ለመግለጽ ቀላል ነው። እኛ ለጽሑፉ የማናወላውልና ተገቢ ልንሆን፣ በራሳችን ወይም በእምነት ክፍላችን አስተሳሰብ ላንወሰድ ይገባል። ሁላችንም በታሪካዊ ሁኔታዎች ውስጥ ነን። ማናችንም ብንሆን ጉዳዩ የማይነካንና ገለልተኛ ተርጓሚዎች አይደለንም። ይህ ሐተታ በጥንቃቄ ማስተዋል ሂደት የተቀመረ ሦስት የትርጓሜ መርሖዎችን አዋቅሮ የያዘና አድልዎአዊ የሆኑ አስተሳሰቦቻችንን ለመቅረፍ የሚረዳ ነው።
የመጀመሪያው መርሕ
የመጀመሪያው መርሕ የቅዱሱ መጽሐፍ ክፍል የተጻፈበትን ታሪካዊ መቼት ማጤን ነው፤ እንዲሁም የጸሐፊውም የወቅቱ ታሪካዊ ሁኔታ ይታያል። ዋነኛው ጸሐፊ ለማስተላለፍ የፈለገው ተግባርም ሆነ መልእክት አለው። ጽሑፉ ለእኛ አንዳች የሚሆን ዋነኛው፣ ጥንታዊው፣ ተመስጧዊው ጸሐፊ የጻፈው አይደለም ማለት ፈጽሞ አይደለም። የእሱ ፍላጎት የእኛ ታሪካዊ፣ ስሜታዊ፣ ባህላዊ፣ ግላዊም ሆነ ክፍለ ሃይማኖታዊ ፍላጎት ይደለም ቁልፉ ነው። ተግባር ዋነኛው ጓደኛ ነው፣ በትርጓሜ ሰዓት፣ ዳሩግን ሁልጊዜ ትክክለኛ ትርጓሜ ተግባርን መቅደም ይኖርበታል። እሱም ግሞ የሚያጠናክረው እያንዳንዱ የመጽሐፍ ቅዱስ ጽሑፍ አንድ እና አንድ ብቻ ፍቺ እንዲኖረው ነው። ይህም ፍቺ የሚሆነው ዋነኛው የመጽሐፍ ቅዱስ ጸሐፊ በመንፈስ ተመርቶ በዘመኑ ሊለው የፈለገውና ሊገናኝበት ያለውን ነው። ይሄው አንዱ ፍቺ ምናልባት በርካታ አማራጭ አግባቦች ለተለያዩ ባህሎችና ሁኔታዎች ሊኖረው ይችላል። እነዚህ አገባቦች ግን ከዋነኛው ጸሐፊ ማእከላዊ እውነት ጋር የተገናኙ መሆን ይኖርባቸዋል። በዚህን ምክንያት፣ ይህ የጥናት መመሪያ ሐተታ የተነደፈው ለእያንዳንዱ የመጽሐፍ ቅዱስ መጽሐፍ መግቢያ እንዲሆን ነው።
ሁለተኛው መርሕ
ሁለተኛው መርሕ ሥነ ጽሑፋዊ አሀዶችን መለየት ነው። እያንዳንዱ የመጽሐፍ ቅዱስ መጽሐፍ ሙሉ ዶሴ ነው። ተርጓሚዎች አንደኛውን የእውነት ገጽታ ሌሎች የመነጠል መብት የላቸውም። ስለሆነም እያንዳንዱን የመጽ/ፍ ቅዱስ ክፍል ከመተርጎማችን በፊት የሙሉውን መጽሐፍ ቅዱስ ዓላማ መረዳት ይኖርብናል። ተናጠላዊ የሆኑት ክፍሎች ማለትም ምእራፎች፣ አንቀጾች፣ ወይም ቁጥሮች ሙሉው ክፍል ያላለውን የማይሉ ላይሆኑ ይችላሉ። ርጓሜ ከሙሉ አጠቃላይ አቀራረብ ወደ ዝርዝር ክፍላዊ አቀራረብ መሆን ይኖርበታል። ስለሆነም የዚህ የጥናት መመሪያ ሐተታ የተነደፈው ተማሪዎች የእያንዳንዱን ጽሑፋዊ ክፍል በአንቀጽ በመተንተን እንዲገነዘቡት ለመርዳት ነው። የአንቀጽን ሆነ የምእራፍ ክፍሎች ተመስጧዊ አይደሉም፤ ነገር ግን የዋና ሐሳብ ክፍሎችን ለመገንዘብ ያስችሉናል። ዓረፍተ ነገርን፣ ንዑስ አንቀጽን፣ ሐረግን ወይም በቃል ደረጃ ሳይሆን በሙሉ አንቀጽ ደረጃ መተርጎም፣ የመጽሐፍ ቅዱሱን ጸሐፊ ዋነኛ ሐሳብ መረዳት ቁልፉ ነገር ነው። አንቀጾች ብዙውን ጊዜ የተመሠረቱት አንድነት ባለው ርእስ፣ ማለትም ጭብጥ ወይም መሪ ዓረፍተ ነገር በሚባለው ነው።
ያንዳንዱ ቃል፣ ሐረግ፣ ንዑስ አንቀጽ፣ እና ዓረፍተ ነገር በአንቀጹ ስጥ ያለው፣ ይብዛም ይነስም ከዋነኛው ጭብጥ ጋር ይገናኛል። ይወስኑታል፣ ስፋፉታል፣ ያብራሩታል፣ ብሎም/ወይም ይጠይቁታል። ለትክክለኛ ትርጓሜ ቁልፉ ነገር የዋናውን ጸሐፊ ሐሳብ መከተል ሆኖ አንቀጽ በአንቀጽ ላይ በተመሠረተ አካሄድ የመጽሐፍ ቅዱሱን መጽሐፍ ባስገኙት በተናጠላዊ የጽሑፍ ክፍል በሚደረግ አግባብ ነው። ይህ የጥናት መመሪያ የሆነ ሐተታ ተዘጋጀው ተማሪዎች አዲሶቹን የእንግሊዝኛ ትርጉሞች እያነጻጸሩ እንዲያዩ ለመርዳት ጭምር ነው። እነዚህ ትርጓሜዎች ተመራጭ የሆኑበት ክንያት የተለያዩ የትርጓሜ ንድፈ-ሐሳቦችን በመጠቀማቸው ነው፡
1. የተባበሩት መጽሐፍ ቅዱስ ማኅበረሰብ የግሪክ ቅጂ የተለከሰው አራተኛ እትም የተመጽማ)። ይህ ጽሑፍ በዘመናዊ የጽሑፍ ሊቃውንት አንቀጹ ተሰናድቶለታል።
xiv
2. አዲሱ የኪንግ ጀምስ ቅጂ (አኪጀቅ) ቃል በቃል የተደረገ ጥሬ ርጉም ሲሆን የተመሠረተውም የግሪክ የእጅ ጽሑፍ ባህል በሆነው ቴክስተስ ሪሴፕትስ በሚባለው ነው። የአንቀጽ አደራደሩ ከሌሎቹ ትርጉሞች ረዘም ይላል። እነዚህ ረጃጅም ክፍሎች ተማሪዎች የተዋሐዱትን ርእሶች እንዲረዱ ያስችላቸዋል።
3. አዲሱ የተከለሰው መደበኛ ትርጉም (አየተመት) ልታዊ የሆነ የቃል በቃል ትርጉም ነው። እሱም የሚከተሉት ሁለት ዘመናዊ ቅጅዎች ማእከላዊ የሆነ ነጥብ ይዟል። የአንቀጽ አደራደሩ ርእሰ ጉዳዮችን ለመገንዘብ በእጅጉን ይረዳል።
4. የጊዜው እንግሊዝኛ ትርጉም (የጊእት) ዋነኛ አቻ ትርጉም ሲሆን በተባበሩት የመጽሐፍ ቅዱስ ሶሳይቲ (ማኅበረሰብ) የታተመ ነው። የመጽሐፍ ቅዱሱ ትርጉም የሚሞክረውም ዘመናዊ እንግሊዝኛ አንባቢ ወይም ተናጋሪ የግሪኩን ትርጉም እንዲረዳው ማድረግ ነው። በተለይ ደግሞ የወንጌላትን አንቀጾች የሚደረድረው በርእሰ-ጉዳዩ ሳይሆን በተናጋሪው ቃል ነው የሚደረድረው፣ በአኢ ት እንደተደረገው። ተርጓሚዎች ተግባር ይሄኛው የሚረዳ አይሆንም። እዚህ ላይ ልብ ሊባል የሚገባው ሁለቱም (የተየመቅሶ) እና (የጊእት) የታተሙት በአንድ ዓይነት ሀድ ሆኖ አንቀጻቸው ይለያያል።
5. የኢየሩሳሌም መጽሐፍ ቅዱስ (ኢ መቅ) ዋነኛው አቻ ትርጉም ሲሆን በፈረንሳይ ካቶሊክ ትርጉም ላይ ነው። የአውሮጳውያንን የአንቀጽ አደራደር ስልት ለማነጻጸር በእጅጉን ይረዳል።
6. በ1995 የታተመው የተሻሻለው አዲሱ የአሜሪካን መደበኛ መጽሐፍ ዱስ (አአመመቅ)፣ የቃል በቃል ትርጉም ነው። ይህንን የአንቀጽ አደራደር ተከትሎም የየቁጥሩ አስተያየቶች ሰፍረዋል።
ሦስተኛው መርሕ ሦስተኛው መርሕ ደግሞ የመጽሐፍ ቅዱስን የተለያዩ ትርጉሞችን በማንበብ ሰፋ ያለ የትርጉም አገባቦችን ማወቅ ይቻላል (በትርጉም
መስክ) መጽሐፍ ቅዱስ ቃላት ወይም ሐረጎች የያዙትን። ብዙ ጊዜ የግሪክ ሐረግ ወይም ቃል በተለያየ መንገድ ነው መረዳት የሚቻለው። እነዚህ የተለያዩ ትርጉሞች እነዚህን አማራጮች በማቅረብ የተለያዩ የግሪክ አማራጭ ጽሑፎችን ለመለየት ያስችላሉ። ይህም መሠረተ እምነትን አይጻረርም፣ ዳሩግን ተመልሶ ወደ ዋናው ጽሑፍ በመውሰድ በተመስጦ የጻፈው የጥንቱ ጸሐፊ ጋ እንድንጓዝ ይረዱናል። ይህ ሐተታ፣ ፈጠን ባለ ሁኔታ፣ ተማሪ የራሱን ትርጉሞች ይመረምር ዘንድ እንዲረዳው የታሰበ ነው። ይህም ማለት ግብ ሙሉ ለሙሉ ፍጹም ነው ማለት ሳይሆን መረጃ ሰጪ እና በጥልቀት እንድናስብ የሚያነቃቃ ነው። እርግጥ ሌሎች አማራጭ ትርጉሞችም ይረዱናል፣ አስተጋቢ፣ ቀኖናዊ፣ ወይም በመሠረተ እምነት የታጠርን እንዳንሆን። ተርጓሚዎች ሰፋ ያለ የትርጉም ዳርቻዎች እና አማራጮች ያሿቸዋል፣ የጥንቶቹ ጽሑፎች የቱን ያህል አሻሚ እንደነበሩ ለመረዳት። በጣም የሚረብሸው ነገር መጽሐፍ ቅዱስ የእውነት ምንጫችን ነው የሚሉት ክርስቲያኖችም ያላቸው ስምምነት ጥቂት መሆኑ ነው።
እነዚህ መርሖዎች ብዙዎቹን ታሪካዊ ችግሮቼን እንዳሸንፍ ረድተውኛል፣ ከጥንቱ ጽሑፍ ጋር እንድተጋ በማስገደድ። እርሶንም ደግሞ ደሚባርክዎት ተስፋ አደርጋለው።
ቦብ አትሊ ሰኔ 27፣1996
xv
ለመልካም የመጽሐፍ ቅዱስ ንባብ መመሪያ፡ የተፈተነ እውነትን በግል ለመፈለግ
እውነትን ለማወቅ እንችላለን? የት ይገኛል? ምክንያታዊ በሆነ መንገድ ለማረጋገጥ እንችላለን? የመጨረሻ ወሳኝ ይኖር ይሆን? ሕይወታችንንም ሆነ ዓለማችንን ሊመሩ የሚችሉ የተሟሉ (ፍጹማን) ይኖራሉ? ለሕይወት ትርጉም አለው? እዚህ መሆናችን ለምድነው? የትስ እንሄዳለን? እነዚህ ጥያቄዎች፣ አስተዋይ ሰዎች የሚሰላስሏቸውና ከዘመናት መጀመሪያ አንሥቶ የሰዎችን እውቀት የሚፈትሹ ናቸው (መክ. 1፡13-18፤ 3፡9- 11)። የኔን ግላዊ ጥናት የማስታውሰው የሕይወቴ ዋነኛ ማእከል አድርጌ ነው። በIየሱስ አማኝ የሆንኩት በወጣትነት ጊዜዬ ነው፤ በቅድሚያም በዋነኛነት በሌሎች የቤተሰቤ አባላት ምስክርነት። እየጎለመስኩ ስመጣ ስለራሴም ሆነ ስለ ዓለሜ ያሉኝ ጥያቄዎች እያደጉ መጡ። ተራ ባህላዊና ሃይማኖታዊ ድግግሞሾች ስለ አነበብኳቸውና ስለተረዳኋቸው የሕይወት ልምዶች፣ ትርጉም ሊሰጡ አልቻሉም። የውዥንብር ፤ የምርምር፣ የመናፈቅ እና ብዙውን ጊዜም ተስፋ የመቁረጥ ስሜት ነበር፣ በምኖርበት በድን በሆነው ደንዳና ዓለም ውስጥ።
ለእነዚህ ዋነኛ ጥያቄዎች ብዙዎች ምላሽ እንዳላቸው ይናገራሉ፣ ነገር ግን ከፍተሻ እና ከማገናዘብ በኋላ የእነሱ መልሶች የተመሠረቱት (1) በግል የሕይወት ፍልስፍናዎች፣ (2) በጥንታዊ አፈ-ታሪኮች፣ (3) በግል የሕይወት ልምዶች፣ ወይም (4) በሥነልቦናዊ ቅድመ እይታዎች ላይ ነው። በማስተዋል የሆነና ስለ ዓለም ያለኝ አመለካከት መሠረት፣ የሕይወቴ ዋነኛ ማእከል፣ የመኖሬ ዋነኛ ምክንያት ላይ ማረጋገጫ አስፈልጎኝ ነበር፣ ማስረጃ። እነዚህን መጽሐፍ ቅዱስን ሳጠና አገኘኋቸው።
ታማኝ እንዲሆንም ማስረጃ መፈለጌን ጀምሬ ያገኘሁትም፣ (1) በጥንታዊ ቅርስ ምርምር ስለ መጽሐፍ ቅዱስ የተገኘው ታሪካዊ ማረጋገጫ፣ (2) የብሉይ ኪዳን ትንቢቶች ትክክለኛለት፣ (3) በአስራ ስድስት መቶ የመጻፍ ጊዜው ውስጥ የመጽሐፍ ቅዱስ የመልእክት ኅብርና መኖር እና (4) ከመጽሐፍ ቅዱስ ጋር ከተገናኙ በኋላ ፍጹም የሕይወት ለውጥ ያገኙት ሰዎች የግል ምስክርነት ናቸው። ክርስትና ኅብር እንዳለው የእምነትና የሃይማኖት ሥርዓት የሰው ልጆችን ውስብስብ ጥያቄዎች የመመለስ ችሎታ አላቸው። ይህን ማድረግም የማስተዋል ውቅር ብቻ አይሰጥም፣ ነገር ግን በፍትነታዊ ገጽታው የመጽሐፍ ቅዱስ እምነት የስሜት ደስታ እና መረጋጋትን ይሰጣል።
እንደማስበው፣ የሕይወቴን ዋነኛ ማእከል— ክርስቶስን በቃሉ ውስጥ አግኝቼዋለሁ። በሕይወት ልምዴ ንቁ እና ስሜተ-ስሱ ነበርኩ። ቢሆንም እስካሁን ድረስ የማስታውሰው ወገግ ሊልልኝ ሲል የነበረብኝን ነውጥ እና ሥቃይ ሲሆን፣ የቱን ያህል የመጽሐፉ ትርጓሜዎች እንደሚከራከሩና፣ አልፎ አልፎም በአንድ አብያተ ክርስቲያን እና አስተምህሮዎች እንዳሉ ሳይ ነው። መጽሐፍ ቅዱስን የተመስጦ መሆንና ጠቃሚነቱን ማረጋገጥ የመጨረሻው ሳይሆን የመጀመሪያው ብቻ ነው። የተለያዩ እና ተቃርኖ ያላቸውን የመጽሐፉን ከባባድ አንቀጾች ትርጓሜዎች፣ ሁሉም ትክክለኛ እና በሥልጣን ነን እያሉ እንዴት አድርጌ እንደምቀበል ወይም እንደምተው ላውቅ እችላለሁ? ይህም ተግባር የሕይወቴ ግብ እና የእምነቴ ምናኔ ሆነ። የተረዳሁት ነገር በክርስቶስ ያለኝ እምነት፣ (1) ታላቅ ሰላምና ደስታ እንዳመጣልኝ፣ (2) የተቀናቃኝ ሃይማኖታዊ ሥርዓቶች (የዓለም ሃይማኖቶች) ቀኖናዊነት፤ እና (3) የአንድ ክፍለ ሃይማኖት እብሪተኝነት እንዳለበት ተረድቻለሁ።
የጥንታዊውን ሥነ ጽሑፍ ትርጓሜ ተገቢ ዋጋ ያለው ፍለጋዬን ሳካሂድ ያስደነቀኝ ነገር ቢኖር የራሴን የግሌን ታሪካዊ፣ ባህላዊ፣ ክፍለ ሃይማኖታዊ እና በሕይወት ልምድ አድልOዎች መለየት ነው። የራሴን አመለካከት ለማጠናከር መጽሐፍ ቅዱስን እንደዋዛ አዘውትሬ አነባለሁ። የራሴን ያልተሟላ ዋስትናና የብቃት ማነስ ያመላክተኝ ሌሎችን የማጠቃበት ቀኖናዊ ምንጭ አድርጌ እወስደዋለሁ። ይህንን ሀቅ መረዳት ለእኔ የቱን ያህል አስቸጋሪ ነበር! ምንም እንኳ የተሟላ ተጨባጭነት ባይኖረኝም የመጽሐፍ ቅዱስ ደኅና አንባቢ ለመሆን እችላለሁ። ያሉብኝን አድሏዊነቶች ለመለየትና እንዳሉም እውቅና በመስጠት የተወሰኑ ላደርጋቸው እችላለሁ። ከእነሱ ገና አሁንም ነጻ አይደለሁም፣ ነገር ግን ከራሴ ድክመት ተሟግቻለሁ። ተርጓሚ ዘወትር የመልካም መጽሐፍ ቅዱስ ንባብ ጠላት እንደሆነ ነው! እስቲ ጥቂት ቅድመ ግምቶችን፣ በመጽሐፍ ቅዱስ ጥናቴ ገኘኋቸውን እርሶ አንባቢው ከእኔ ጋር ሆነው ይመረምሯቸው ዘንድ ልዘርዝራቸው፡
I. ቅድመ ግምቶች (1) መጽሐፍ ቅዱስ ተመስጧዊ የሆነ የእውነተኛው አምላክ የራሱ መገለጥ መሆኑን አምናለሁ። ስለሆነም፣ መተርጎም ያለበት
በዋነኛው መነሻ ብርሃን ለኮታዊ ጸሐፊ (መንፈስ) ሆኖ በተወሰነ ታሪካዊ ወቅት በነበረ ሰው ጸሐፊነት ነው።
xvi
(2) መጽሐፍ ቅዱስ የተጻፈው ለተራ ሰዎች፣ ለሁሉም ሰዎች እንደተጻፈ አምናለሁ! እግዚአብሔር ለእኛ በግልጽ ለመናገር በታሪካዊና በባህላዊ ግባብ ራሱን አዘጋጅቶልናል። እግዚአብሔር እውነትን አይሸሽግም— እንድንረዳው ይፈልጋል! ስለሆነም በእኛ ሳይሆን በራሱ ጊዜ ብርሃን የግድ ተርጎም አለበት። መጽሐፍ ቅዱስ በመጀመሪያ ከሰሙት ወይም ካነበቡት በተለየ መንገድ የምንረዳው ማለት አይደለም። በተራ ሰው ልቦና ሊረዱት የሚችል እና ተገቢ የሆነ የሰው ልጆች መግባቢያ አግባቦችና ስልቶችን የሚጠቀም ነው።
(3) መጽሐፍ ቅዱስ ኅብር ያለው መልእክትና ተግባር እንዳለው አምናለሁ። ምንም እንኳ አያአዎአዊ የሆኑ አንቀጾች ቢኖሩትም ራሱን በራሱ ይቃረንም። ስለሆነም፣ የመጽሐፍ ቅዱስ ዋነኛው ተርጓሚ መጽሐፍ ቅዱስ ራሱ ነው።
(4) እያንዳንዱ አንቀጽ (ትንቢታትን ጨምሮ) አንድ እና አንድ ብቻ ትርጉም እንዳላቸውና ይህም በዓይነተኛው ተመስጧዊ ጸሐፊ መነሻ ሐሳብ ሆኑን አምናለሁ። ምንም እንኳ ፍጹም ርግጠኞች ባንሆንም የዓይነተኛውን ጸሐፊ ሐሳብ እንረዳዋለን፣ ብዙ ጠቋሚዎች አቅጣጫውን ስለሚያመላክቱን፡
ሀ. የዘውግ (የሥነ ጽሑፋዊ) ዓይነቱ፣ መልእክቱን ለማስተላለፍ የተፈለገበት ለ. ጽሑፉ ሊያወጣ የፈለገው እውነት ታሪካዊ ዳራ እና /ወይም የተለየ አውድ ሐ.የአጠቃላይ የመጽሐፉ ሥነ ጽሐፋዊ ሁኔታ እና እንዲሁም የእያንዳንዱ የጽሑፍ አሀድ መ. ጽሑፋዊ ንድፉ (ዋና ዋና ይዘቱ) ማለትም እያንዳንዱ ጽሑፍ አሀድ ከአጠቃላይ መልእክቱ ጋር ያለው ዝምድና ሠ. መልእክቱን ለማስተላለፍ የተጠቀመበት የተለየ ሰዋሰዋዊ ባሕርይ ረ. መልእክቱን ለማቅረብ የተመረጡት ቃላት ትይዩ አንቀጾች
በእነዚህ በእያንዳንዳቸው አካባቢ የሚደረገው ጥናት በአንቀጽ ላይ የምናደርገው ጥናት ላማ ሆኗል።ለመልካም የመጽሐፍ ቅዱስ ጥናት የሚሆነውን የእኔን ዘዴ ከመግለጤ በፊት ጥቂት ተገቢ ያልሆኑ በአሁን ጊዜ ጥቅም ላይ በመዋል ላይ ያሉትንና በርካታ የተለያዩ ትርጉሞች እንዲፈጠሩ ያደረጉትና ግድ መወገድ ያለባቸውን ላመላክት፡ II. ተገቢ ያልሆኑ ዘዴዎች
1) የመጽሐፍ ቅዱስን መጻሕፍት ሥነጽሑፋዊ አውድ ችላ በማለት እያንዳንዱን ዓረፍተ ነገር፣ ሐረግ እንዲያውም ግለሰባዊ ቃላትን እንደ እውነታዊ ግለጫ፣ ከጸሐፊው ዓላማ ባልተገናኘ መልኩ ወይም ከሰፊው የጽሑፉ ክፍል ጋር ባልተያያዘ ሁኔታ መውሰድ። ይህም ዘወትር “የጽሑፍ ማጣራት” ይባላል።
2) የመጻሕፍቱን ታሪካዊ አውድ ችላ በማለት እና በግምታዊ ታሪካዊ ዳራ በመቀየር ከጽሑፉ ጋር መጠነኛ ግንኙነት ወይም ምንም ዓይነት ድጋፍ በሌላቸው ጋር ማያያዝ
3) የመጻሕፍቱን ታሪካዊ አውድ ችላ በማለት እንደ አካባቢያዊ የጧት ጋዜጣ ዓይነት ቀድኖውኑ ለዘመናዊ ክርስቲያን እንደተጻፈ ዓይነት ማንበብ
4) የመጻሕፍቱን ታሪካዊ አውድ ችላ በማለት ለጽሑፉ ተምሳሌታዊ ፍቺ በመስጠት ፍልስፍናዊ/ሥነ- መለኮታዊ በማድረግ በመጀመሪያ ቃሉን ከሰሙት እና ዋናው ጸሐፊ ሊል ከፈለገው ሐሳብ በማይገናኝ መልኩ መያዝ
5) ዋነኛውን መልእክት ችላ በማለትና የራስን የሥነ-መለኮት ሥርዓት፣ አባባይ መሠረተ- እምነት፣ ወይም የወቅቱን ጉዳይ በመቀየር፣ እና ከማይገናኝ ጋር በማያያዝና፣ ዋናው ጸሐፊ ሊል ከፈለገው ቁምነገርና ከተቀመጠው መልእክት መውጣት። ይህ የአካሄድ ክስተትም ዘወትር የሚደረገው የተናጋዊውን ሐሳብ ለማጠናከር በቅድሚያ ከመጽሐፍ ቅዱስ ማንበብን ነው። ይህን ዘወትር፣ “የአንባቢ ምላሽ” (“ጽሑፉ ለእኔ የሚሰጠኝ” ትርጉም ተብሎ ይታወቃል። በሰዎች የጽሑፍ መግባቢያ ላይ ቢያንስ ሦስት አካላት ያስፈልጋሉ፡
ቀደም ሲል የተለያዩ የምንባብ ስልቶች ከሦስቱ በአንደኛው ክፍሎች አተኩረው ነበር። ነገር ግን በእውነት ለማጽናት ልዩ የሆነው የመጽሐፍ
ቅዱስ መስጦ የተሻሻለው ንድፍ ይበልጥ ተገቢነት አለው።
እንደ እውነቱ ሦስቱም አካሎች በትርጓሜ ሂደት የግድ መካተት ይኖርባቸዋል። ለማረጋገጥ ያህልም የእኔ ትርጓሜ ያተኮረው በቀዳሚዎቹ በሁለቱ ካላት ላይ ነው፡ ዋነኛው ጸሐፊ እና ጽሑፉ። ምናልባት የእኔ ተቃርኖ ባስተዋልኩት ተገቢ ያልሆነ ሁኔታ ላይ ይሆናል። (1) ተምሳሌታዊ
ዋነኛው ጸሐፊ ሊል የፈለገው
የተጻፈውመጽሐፍ
የኋለኞቹ አማኞች
መንፈስ ቅዱስ የእጅ ጽሑፍልዩነቶ
የተጻፈው መጽሐፍ
ዋነኛው ጸሐፊ ሊል የፈለገው የተጻፈው
ጽሁፍ
ዋነኞቹ ተቀባዮች
xvii
ወይም መንፈሳዊ በተደረጉ ጽሑፎች እና (2) “የአንባቢ ምላሽ” (ለእኔ የሚረዳኝ) ትርጓሜዎች። በዛባት በሁሉም ደረጃ ላይ ሊከሰት ይችላል። ዘወትር የእኛን መሻት፣ አድሏዊነት፣ አግባብ፣ እና አፈጻጸማችንን መመርመር ይኖርብናል። ምንም ዓይነት ወሰኖች ለትርጉሞች በሌሉበትኘ፣ ገደብና መስፈርት በሌለበት እንዴት አድርገን መፈተሽ እንችላለን? ለዚህ ነው የጸሐፊው መነሻ ሐሳብና የጽሑፉ አወቃቀር የተወሰኑ መስፈርቶችን ሰጥቶኝ ዳራውን ለመወሰንና ተገቢ የሆነ ይሁንታ ያለው ትርጓሜ እንዳደርግ ያስቻለኝ።
በእነዚህም ተገቢ ባልሆኑ ስልቶች ጭላንጭል ምን ዓይነት ታሳቢ አግባቦች ለመልካም የመጽሐፍ ቅዱስ ንባብ እና ትርጓሜ በተረጋገጠ ደረጃ የሚያመጡ እና ቋሚነት ያላቸው ሊኖሩ ይችላሉ?
III. ለመልካም የመጽሐፍ ቅዱስ ንባብ ተገቢ አገባቦች
በዚህ ነጥብ የተወሰኑ የትርጓሜ ዘውጎችን የተለዩ ስልቶችን አላብራራም፤ ነገር ግን ለሁሉም ዓይነት የቅዱሳን መጻሕፍት አጠቃላይ የጽሑፍ ትርጓሜ ተገቢ መርሖዎች ላይ ነው። ለተወሰነ ዘውጋዊ አግባብ መልካም የሆነው መጽሐፍ፣ መጽሐፍ ቅዱስን በሙሉ ጠቀሜታው እንዴት እንደሚነበብ፣ በጎርዶን ፊ እና ዳግላስ ስቱአርት፣ በዞንደርቫን የታተመው ነው። የኔ ዘዴ በመነሻው ያተኮረው አንባቢ ለመንፈስ ቅዱስ መጽሐፍ ቅዱስን ያበራላቸው ዘንድ ሲፈቅዱ የሚያልፉባቸውን አራት የግል የንባብ Uደቶችን ነው። ይህም መንፈስን፣ ጽሑፉን እና አንባቢውን ቀዳሚ ያደርጋቸዋል፣ ተከታይ ሳይሆን። ይህም ደግሞ አንባቢው በተንታኞች ሐሳብ አለቅጥ እንዳይወሰድ ያደርገዋል። ሲባል የሰማሁትም፣ “መጽሐፍ ቅዱስ እጅግ ብርሃን በሐተታዎች ላይ ያበራል” የሚል ነው። ይህም ማለት ግን የጥናት መርጃዎችን ለማንኳሰስ አይደለም፣ ነገር ግን ለአጠቃቀማቸው ተገቢ ጊዜ ማስፈለጉን ለማመላከት ነው እንጂ። ትርጓሜዎቻችንን ከቃሉ ከራሱ ለማስደገፍ መቻል ይኖርብናል።
ስድስቱ አካባቢዎች ምናልባት የተወሰኑ የእውነት ማረጋገጫ ይሰጡናል፡ የዋናው ጸሐፊ 1) ታሪካዊ መቼት 2) ሥነ-ጽሑፋዊ አውድ 3) የዋናው ጸሐፊ ምርጫ 4) ሰዋሰዋዊ መዋቅር (አገባብ) 5) የተመሳሳይ ሥራዎች አጠቃቀም 6) የጽሑፍ ዓይነት (ዘውግ)
የእኛ ተገቢ የሆነውን የመረዳት ችሎታ ሀ. ጠቃሚ ትይዩ አንቀጾች የተጻፈው ጽሁፍ ዋነኞቹ ተቀባዮች ዋነኛው ጸሐፊ ሊል የፈለገው መንፈስ ቅዱስ የእጅ ጽሑፍ ልዩነቶች የተጻፈው መጽሐፍ ከትርጓሜአችን ጀርባ ምክንያቶችንና አመክኖዎችን (ሎጂክ) ማሳየት መቻል አለብን። መጽሐፍ ቅዱስ ብቸኛው የእምነትና የድርጊት ምንጫችን ነው። ቢያሳዝን መልኩ፣ ክርስቲያኖች በሚያስተምረው ወይም በሚያጸናው ላይ ዘወትር አይስማሙም። ይህም መጽሐፍ ቅዱስ ተመስጧዊ መሆኑን ተቀብሎ ከዚያም አማኞች ለሚያስተምረውም ሆነ ለሚጠይቀው ላለመስማማት መቻል በራስ እንደመሸነፍ ነው!
አራቱ የንባብ Uደቶች የተነደፉት የሚከተለውን ጠለቅ ያለ ትርጓሜ ለመስጠት ነው። 1) የመጀመሪያው የንባቡ ኡደት
ሀ) መጽሐፉን በአንድ ጊዜ ቁጭታ ያንብቡት። ከተለያዩ የትርጉም ንድፈ ሐሳቦች አገኛለሁ ብለው ተስፋ በማድረግ በድጋሚ በተለያዩ ትርጉሞች ያንብቡት
i. ቃል በቃል (አኪጀት፣ አአሶመቅ፣ አየተመት) ii. ንቁ ቀጥተኛ (የአእቅ፣ Iመቅ) iii. ማብራሪያ (ሕያው ቃል፣ የተብራራ መጽሐፍ ቅዱስ)
ለ) የሙሉ ንባቡን ማእከላዊ ሐሳብ ይፈልጉ። ጭብጡን ይግለጡት። ሐ) የጽሑፋዊ አሀዱን (ከተቻለ) ይለዩት፤ ምእራፍ፣ አንቀጽ ወይም ዓረፍተ ነገር በትክክል ሊያብራራ የሚችለውን፣ የጭብጡን ማእከላዊ ሐሳብ ለማግኘት። መ) ዋነኛውን ገዢ የሥነ-ጽሑፋዊ ጭብጥ ዘውግ (ዓይነት) ይግለጡት
i. ብሉይ ኪዳን 1) ይእብራይስጥ ትረካ 2) የእብራይስጥ ቅኔ (መጽሐፈ- ጥበብ፣ መዝሙራት) 3) የእብራይስጥ ትንቢት (ስድ ንባብ፣ ቅኔ) 4) ሕግጋት
ii. አዲስ ኪዳን 1) ተራኪ (ወንጌላት፣ ግብረ-ሐዋርያት) 2) ምሳሌዎች (ወንጌላት) 3) ደብዳቤዎች/መልእክቶች 4) ትንቢታዊ ሥነ-ጽሑፍ
2) ሁለተኛው የንባብ Uደት ሀ. ሙሉ መጽሐፉን እንዳለ በድጋሚ ያንብቡት፣ ዋናውን ርልሰ-ጉዳይ፣ ቁም-ነገሮች ለመለየት ፈልጉ ለ. ዋናዎቹን ርእሶች በዋና ሐሳብ ለይተው አጠር ባለ እና በቀላል መግለጫ ይዘቱን ያስቀምጡ
ሐ. የድርጊት መግለጫውን ይፈትሹና ሰፋ ያለ የርእሰ ጉዳይ ዝርዝር በጥናት መርጃ ይጠቀሙ
xviii
3) ሦስተኛው የንባብ ኡደት
ሀ) ሙሉ መጽሐፉን በድጋሚ ያንብቡት፣ ለጽሑፉ ታሪካዊ መቼትና የተለየ አውድ ለማግኘትና ለመለየት ከራሱ ከመጽሐፍ ቅዱስ ይሞክሩ
ለ) በመጽሐፍ ቅዱስ የተጠቀሱትን ታሪካዊ ዓይነቶች ይዘርዝሩ i. ጸሐፊው ii. ዘመኑ iii. ተቀባዮች iv. ለመጻፍ የተለየ ምክንያት v. ከመጽሐፉ ዓላማ ጋር የተያያዙ ባህላዊ መቼቶች ገጽታ vi. ከታሪካዊ ሰዎችና ሁነቶች የሚጠቀሱ
ሐ) የምትተረጉመውን ያንን የመጽሐፍ ቅዱስ ክፍል የዋና ፍሬ ሐሳቡን ዝርዝር ወደ አንቀጽ ደረጃ አስፋፉት። ዘወትር የሥነ ጽሑፉን አሀድ ለዩት፣ እንዲሁም የፍሬ ሐሳቡን ዝርዝር አውጡ። ይህም ምናልባት በርካታ ምእራፎች ወይም አንቀጾች ይሆናል። ይህም የዋናውን ጸሐፊ የሐሳብ ተገቢነት (ሎጂክ) ጽሑፋዊ ንድፍ ለመከተል ያስችልዎታል።xviii
መ) የጥናት መረጃዎችን በመጠቀም የርሶን ታሪካዊ መቼት ይፈትሹ። 4) አራተኛው የንባብ Uደት
ሀ. የተለየውን የጽሑፍ ክፍል በልዩ ልዩ ትርጉሞች ያንብቡት
i. ቃል በቃል (አኪጀት፣ አአሶመቅ፣ አየተመት) ii. ንቁ አቻ (የአእቅ፣ Iመቅ) iii. ማብራሪያ (ሕያው ቃል፣ የተብራራ መጽሐፍ ቅዱስ)
ለ. ሥነ-ጽሑፋዊ ወይም ሰዋሰዋዊ መዋቅሮችን ይፈልጉ i. ተደጋጋሚ ሐረጎች፣ ኤፌ. 1፡6፣12፣13 ii. ተደጋጋሚ ሰዋሰዋዊ መዋቅሮች፣ ሮሜ. 8፡31 iii. ተጻጻራሪ ጽንሰ-ሐሳቦች
ሐ. የሚከተሉትን ዓይነቶች ይመዝግቡ i. ወሳኝ ቃላት ii. ያልተለመዱ ቃላት iii. ዋነኞቹ ሰዋሰዋዊ መዋቅሮች iv. የተለዩ አስቸጋሪ ቃላት፣ ሐረጎች፣ እና ዓረፍተ ነገሮች
መ. ዋነኞቹን ትይዩ አንቀጾች ይለዩ i. ከርእሰ ጉዳዩ ጋር በጣም ግልጽ የሆነውን የማስተማሪያ አንቀጽ ይፈልጉ
ሀ. “ስልታዊ ሥነ-መለኮት” መጻሕፍት ለ. የማጣቀሻ መጽሐፍ ቅዱስ ሐ. የቃላት ዝርዝር
ii. በርእሰ ሐሳብህ ዙሪያ ተስማሚ አያዎአዊ ጥንዶችን ከጽሑፉ ይፈልጉ። አብዛኞቹ የቅዱሳት መጻሕፍት እውነታዎች ሚቀርቡት በአከራካሪ ጥንዶች ነው፤ በርካታ የመሠረተ እምነት ግጭቶች የሚመነጩት ከጽሑፍ አቃቂር ማውጣት ለትም ከፊል ከሆነ የመጽሐፍ ቅዱስ ክርክሮች ነው። መላው መጽሐፍ ቅዱስ ተመስጧዊ ነው፣ እኛም የተሟላውን መልእክት በመፈለግ፣ የመጽሐፍ ቅዱስን ሚዛን በትርጓሜአችን መጠበቅ ይኖርብናል።
iii. በዛው በመጽሐፉ ውስጥ ፣ በዛው ጸሐፊ ወይም በዛው የሥነ ጽሐሁፍ ዓይነት፣ አቻዊ ትይዩ ይፈልጉ፤ መጽሐፍ ቅዱስ የራሱ ምርጥ ተርጓሚ ነው፤ ምክንያቱም፣ አንድ ብቸኛ ጸሐፊ ስላለው— መንፈስ ቅዱስ።
ሠ. ታሪካዊ መቼቱንና የተለየ አውዱን ለመፈተሽና ለማስተዋል የጥናት መረጃዎችን ይጠቀሙ። i. የጥናት መጽሐፍ ቅዱስ ii. የመጽሐፍ ቅዱስ አውደ-ጥበባት፣ መምሪያ መጻሕፍ እና መዝገበ ቃላት iii. የመጽሐፍ ቅዱስ መግቢያዎች iv. የመጽሐፍ ቅዱስ ሐተታዎች (በዚህ ነጥብ ላይ በጥናትዎ፣ አማኝ የኅብረተሰብ ክፍሎችን፣ ለትም የቀደምቱም ሆኑ ያሁኖቹ
የራስዎን ጥናት ለማገዝና ለማረም ይጠቀሙባቸው።)
IV. የመጽሐፍ ቅዱስ ትርጓሜ አተገባበር
xix
በዚህ ነጥብ ወደ አተገባበር እንቃኛለን። ጽሑፉን ከዋናው መቼት አንጻር ለመረዳት ጊዜ ወስደዋል፤ አሁን ደግሞ ይሄንኑ በሕይወትዎ፣ በባህልዎ ተገብሩት ይገባል። የመጽሐፍ ቅዱስ የመረዳት ሥልጣን ማለት በእኔ አገላለጽ፣ “ዋናው የመጽሐፍ ቅዱስ ጸሐፊ በእሱ ጊዜ ሊለው የፈለገውን መረዳትና ያንን በራሳችን ጊዜ መተርበር” ማለት ነው። ድርጊት መከተል ያለበት የዋናውን ጸሐፊ የትርጓሜ ሐሳብ በጊዜም ሆነ በሎጂክ አኳያ ነው። የመጽሐፍ ቅዱስን አንቀጽ በጊዜው ምን ለማለት እንደፈለገ እስካላወቅን ድረስ በዘመናችን ልንተገብረው አንችልም! የመጽሐፍ ቅዱስ አንቀጽ ለው ያልፈለገውን ፈጽሞ ሊሆን አይችልም! የእርስዎ የተዘረዘረ የዋና ሐሳቦች ዝርዝር በአንቀጽ ደረጃ (የንባብ Uደት ቁጥር 3)፣ የእርስዎ መመሪያ ይሆናል። ትግበራ መደረግ ያለበት በአንቀጽ ደረጃ እንጂ በቃላት ደረጃ መሆን የለበትም። ቃላት ትርጉም የሚኖራቸው በከፊለ- ጽሑፍ ደረጃ ነው፤ ሐረጎች ትርጉም የሚኖራቸው በከፊለ- ጽሑፍ ደረጃ ነው፤ ዓረፍተ ነገሮች ትርጉም የሚኖራቸው በከፊለ- ጽሑፍ ደረጃ ነው።
ብቸኛው ተመስጧዊ ሰው በትርጓሜው ሂደት ውስጥ ዋነኛ ጸሐፊው ነው። በመንፈስ ቅዱስ አብራሪነት (ማብራሪያ) የእሱን ምሪት ብቻ መከተል ይኖርብናል። ማብራሪያ ግን ተመስጦ ማለት አይደለም። “እግዚአብሔር እንደዚህ ይላል፣” ለማለት ከዋናው ጸሐፊ ሐሳብ ጋር የግድ መኖር አለበት። ትግበራ በተለይ መያያዝ ያለበት በሙሉ መጽሐፉ ሐሳብ ላይ ሲሆን፣ የተለየው የጽሑፍ አሀድ እና በአንቀጽ ደረጃ እያደገ በሚሄድ መልኩ። የዘመናችን ጉዳዮች መጽሐፍ ቅዱስን እንዲተረጉሙ አትፍቀዱ፤ መጽሐፍ ቅዱስ ይናገር! ይህ ምናልባት የተወሰኑ ከጽሑፉ እንድናወጣ ይጠይቀን ይሆናል። ይህም ተገቢ የሚሆነው ጽሑፉ ለመርሖቹ ድጋፍ ሲሆን ነው። በሚያሳዝን መልኩ ግን፣ ብዙውን ጊዜ የእኛ መርሖዎች፣ “የእኛ” መርሖዎች ናቸው— የጽሑፉ መርሕ በመሆን ፈንታ።
መጽሐፍ ቅዱስን ለመተግበር፣ (ከትንቢት ብቻ በቀር) ማስታወስ የሚገባን ጠቃሚ ነገር ለእያንዳንዱ የመጽሐፍ ቅዱስ ክፍል አንድና አንድ ብቻ ርጉም እንዳለው ነው። ያም ትርጉም ግንኙነቱ ከዋናው ጸሐፊ ሐሳብ ጋር፣ እሱም የዘመኑን ውድቀትም ሆነ ፍላጎት እንዴት እንዳቀረበው ነው። በርካታ ተስማሚ ድርጊቶች ከዚህ ከአንዱ ትርጉም ሊመነጩ ይችላሉ። አተገባበሩም የሚመሠረተው በተቀባዮቹ መሻት ላይ ሆኖ፣ መገናኘት ያለበት ግን ከዋናው ጸሐፊ ሐሳብ ላይ ነው።
V. የትርጓሜ መንፈሳዊ ገጽታዎች
እስካሁን አመክኖአዊ የሆነ እና የሥነ ጽሑፋዊ ሂደት በምን መልኩ በትርጉምና በአተገባበር ላይ መሆን እንዳለበት ለማብራራት ሞክሬአለሁ። አሁን ደግሞ ስለ ትርጉም መንፈሳዊ ገጽታ በአጭሩ ላብራራ። የሚከተሉት የመቆጣጠሪያ ዝርዝሮች ረድተውኛል፡
(1) ለመንፈስ ርዳታ ይጸልዩ (1ኛ ቆሮ. 1፡26-2፡16)። (2) ከሚታወቅ ኃጢአት በግልዎ ምሕረትንና መንጻትን እንዲያገኙ ይጸልዩ (1ኛ ዮሐንስ 1፡9)። (3) ስለ እግዚአብሔር ለማወቅ ከፍተኛ ፍላጎት እንዲያድርብዎ ይጸልዩ (መዝ. 19፡7-14፤ 42፡1፤ 119፡1)። (4) አዲስ ማስተዋልን በሕይወትዎ ወዲያውኑ ይተግብሩ። (5) ትሑትና ለመማር የተዘጋጁ ይሁኑ።
በሎጂካዊ ሂደት እና በመንፈስ ቅዱስ መንፈሳዊ መሪነት መካከል ያለውን ሚዛን ለመጠበቅ በጣም አዳጋች ነው። የሁለቱን ሚዛን ለመጠበቅ የሚከተሉት ጥቅሶች ረድተውኛል፡
(1) ከ ጀምስ ደብሊዩ. ሲር፣ ቃሉን መጠምዘዝ (ማጣመም) ገጽ 17-18 “ማብራሪያ የሚመጣው ወደ እግዚአብሔር ሕዝቦች ሐሳብ ነው— ወደ መንፈሳዊ ምሑር ሳይሆን።በመጽሐፍ ቅዱስ ክርስትና የተለየ የመማሪያ ክፍል የለም፣ ምንም የተለየ የሚያብራራ፣ ተገቢው ትርጓሜ የሚመጣላቸው የተለዩ ሰዎች የሉም። እና ስለዚህ፣ መንፈስ ቅዱስ ልዩ የጥበብ፣ እውቀት፣ እና መንፈስን የመለየት ጸጋ ሲሰጥ፣ እነዚህ ባለጸጋ ክርስቲያኖች ብቻ የቃሉ ሥልጣናዊ ተርጓሚዎች እንዲሆኑ መመደቡ አይደለም። ሁሉም የራሱ ሕዝቦች ሊማሩ፣ ሊዳኙ እና ሊለዩ፣ በእነሱ፣ እግዚአብሔር የተለየ ችሎታ ለሰጣቸው እንኳ ሥልጣን ያለውን መጽሐፍ ቅዱስ መጥቀስ እንደሚችሉ ነው። ለማጠቃለል፣ በሙሉው መጽሐፍ ያቀረብኩት ሐሳቤ መጽሐፍ ቅዱስ እውነተኛው የእግዚአብሔር መገለጥ ለሰው ልጆች ሁሉ ነው፣ በሚናገረው ሁሉ የመጨረሻው ባለሥልጣን ነው፤ በጥቅሉ ምሥጢራዊ ሳይሆን በማንኛው ባህል ባሉ ተራ ሰዎች በበቂ መልኩ ለመረዳት የሚቻል ነው።”
(2) በኬርክጋርድ፣ በቤርናንድ ራም በሚገኘው፣ የፕሮቴስታንት የቅዱሳት መጻሕፍት ትርጓሜ፣ ገጽ 75፡ እንደ ኬርክጋርድ ከሆነ ሰዋሰዋዊ፣ ቃላዊ፣ እና ታሪካዊ የመጽሐፍ ቅዱስ ጥናቶች አስፈላጊ ናቸው፤ መቅደም ያለበት ግን የመጽሐፍ ቅዱስ ልባዊ ንባብ ነው። “መጽሐፍ ቅዱስን እንደ እግዚአብሔር ቃል ለማንበብ፣ ማንም አፍ ከልብ ሆኖ፣ በተጠንቀቅ ሆኖ፣ በጉጉትና ተስፋ በማድረግ፣ ከእግዚአብሔር ጋር እየተነጋገረ ማንበብ አለበት። መጽሐፍ ቅዱስን በሐሳበ ቢስነት ወይም በግዴለሽነት ወይም እንደ ትምህርት ወይም እንደ ልዩ ሞያ ማንበብ መጽሐፍ ቅዱስን እንደ እግዚአብሔር ቃል ማንበብ አይደለም። አንዱ የፍቅር ደብዳቤ እንደሚነበብ የሚያነበው ከሆነ እሱ እንደ እግዚአብሔር ቃል እያነበበው ነው።”
(3) ኤች. ኤች. ሮውሊ በየመጽሐፍ ቅዱስ ጠቀሜታ፣ ገጽ 19፡ “የተሻለ የመጽሐፍ ቅዱስ ምሑራዊ መረዳት፣ ምንም ያህል ፍጹም ቢሆን ሁሉንም ሀብቶች ሊያስገኝ አይችልም። ይህን መሰሉን መረዳት ዝቅ ለማድረግ አይደለም፣ ለፍጹም መረዳት አስፈላጊ ነው። ነገር ግን ፍጹም ይሆን ዘንድ ወደ መጽሐፉ መንፈሳዊ ሀብቶች የሚያመራ መንፈሳዊ መረዳት ማስፈለጉን ለማሳየት ነው። እናም ለዛ መንፈሳዊ መረዳት ከምሑራዊ ንቁነት የተሻለ ነገር ያስፈልጋል። መንፈሳዊ ነገሮች በመንፈሳዊነት የሚለዩ ናቸው፤ እናም የመጽሐፍ ቅዱስ ተማሪ የመንፈሳዊ ተቀባይነት አዝማሚያ ሊኖረው ይገባል፣ ራሱን ይሰጥ ዘንድ እግዚአብሔርን ለመፈለግ ጉጉት ያለው፣ ከሳይንሳዊ ጥናቱ ባሻገር ወደ ተትረፈረፈ ሀብት ወራሽነት ወደሚያስገኝ ወደዚህ ከመጻሕፍት ሁሉ ታላቅ ወደ ሆነ።”
VI. የሐተታው ዘዴ
xx
የጥናት መመሪያ ሐተታው የተሰናዳው የእርስዎን የትርጉም አግባብ በሚከተሉት መንገዶች ለማገዝ ነው፡ (1) እያንዳንዱን መጽሐፍ የሚያስተዋውቅ አጭር ታሪካዊ የዋና ሐሳብ መግለጫ። “የንባብ Uደት ቁጥር 3” ካነበበቡ በኋላ ይህን መረጃ
ያረጋግጡት። (2) ጽሑፋዊ ማብራሪያዎች በየአንዳንዱ ምእራፍ መጀመሪያ ላይ ይገኛል። ይህም ሥነ ጽሑፋዊ አሀዱ እንዴት እንደተዋቀረ ለመመልከት
ይረዳል። (3) በእያንዳንዱ ምእራፍ ወይም ሥነ ጽሑፋዊ አሀድ፣ የአንቀጽ ክፍሎች እና መግለጫ ጽሑፎች ከተለያዩ በርካታ ዘመናዊ ትርጉሞች
ተሰጥተዋል፡ ሀ) የመጽሐፍ ቅዱስ ኅብረት ሶሳይቲ የግሪክ ጽሑፍ፣ አራተኛ እትም (የተመቅሶ) ለ) አዲሱ የአሜሪካ መደበኛ መጽሐፍ ቅዱስ፣ 1995 የተሻሻለ (አአመመቅ) ሐ.) አዲሱ ኪንግ ጀምስ እትም (አኪጀእ) መ) አዲሱ የተከለሰው መደበኛ መጽሐፍ ቅዱስ (አየመመቅ) ሠ) አዲሱ የእንግሊዝኛ መጽሐፍ ቅዱስ (አእመቅ) ረ) የኢሩሳሌም መጽሐፍ ቅዱስ (ኢመቅ) የአንቀጽ ክፍሎች ተመስጧዊ አይደሉም። ከጽሑፉ መረጋገጥ ይኖርባቸዋል። ከተለያዩ የትርጉም ንድፈ ሐሳቦች እና ሥነመለኮታዊ አስተሳሰቦች የተለያዩ ዘመናዊ ትርጉሞችን በማወዳደር የዋናውን ጸሐፊ ሐሳብ የሆነውን ለመተንተን እንችላለን። እያንዳንዱ አንቀጽ አንድ ዋነኛ እውነት ይዟል። ይህም “መሪ ዓረፍተ ነገር” ወይም “የጽሑፉ ማእከላዊ ሐሳብ” ተብሎ ይጠራል። ይህም ኅብር ያለው ሐሳብ አግባብነት ላለው ታሪካዊ፣ ሰዋሰዋዊ ርጉም ቁልፉ ነው። ማንም ከአንድ አንቀጽ ባነሰ መተርጎም፣ መስበክ ወይም ማስተማር ይኖርበትም! በተጨማሪም እያንዳንዱ አንቀጽ ከአካባቢው አንቀጾች ጋር እንደሚዛመድ አስታውሱ። ለዚህ ነው በአንቀጽ ደረጃ ያለ የዋና ሐሳቦች ርዝር ለሙሉ መጽሐፉ በጣም አስፈላጊ የሆነው። በዋናው ተመስጧዊ ጸሐፊ የተገለጠውን ርእሰ ጉዳይ አመክኖአዊ ፍሰት መከተል መቻል ኖርብናል።
(4) የቦብ ማስታወሻዎች በትርጓሜ የሚከተሉት ቁጥር በቁጥር የሆነውን አግባብ ነው። ይህም የዋናውን ጸሐፊ ሐሳብ እንድንከተል ያስገድደናል። ማስታወሻዎቹ ከብዙ አካባቢዎች መረጃዎችን ይሰጡናል። ሀ. ሥነ ጽሑፋዊ ተጓዳኝ ጽሑፍ ለ. ታሪካዊ፣ ባህላዊ መረዳቶች ሐ. ሰዋሰዋዊ መረጃ መ. የቃላት ጥናቶች ሠ. ጠቃሚ ትይዩ አንቀጾች
(5) በተወሰኑ ነጥቦች በሐተታው ውስጥ፣ አዲሱ የአሜሪካን መደበኛ ትርጉም (በ1995 የተሻሻለ) የኅትመትጽሑፍ፣ ከሌሎች በርካታ ዘመናዊ ትርጉሞች በደጋፊነት ይኖራሉ፡ ሀ. አዲሱ የኪንግ ጀምስ ቅጂ (አኪጀቅ)፣ የጽሑፋዊ እጅ ጽሑፎችን ማለት “ቴክስተስ ሪሴፕተስ” የሚከተል ነው። ለ. አዲሱ የተከለሰው መደበኛ ቅጂ (አየተመቅ)፣ ማለትም ቃል በቃል የሆነ ትርጉም ሲሆን፣ እሱም የተከለሰው መደበኛ ትርጉም ከቤተክርስቲያን ብሔራዊ ምክር ቤት ነው። ሐ. የጊዜው እንግሊዝኛ ትርጉም (የጊእት)፣ ከአሜሪካን የመጽሐፍ ቅዱስ ሶሳይቲ የተሻሻለ አቻ ትርጉም ነው። መ. የIየሩሳሌም መጽሐፍ ቅዱስ (Iመቅ)፣ ከፈረንሳይ ካቶሊክ የተሻሻለ አቻ ትርጉም ላይ የተመሠረተ የእንግሊዝኛ ትርጉም ነው።
(6) ግሪክኛን ለማያነቡ፣ ተነጻጻሪ እንግሊዝኛ ትርጉሞች በጽሑፉ ውስጥ ያሉትን አስቸጋሪ ክፍሎች ለመረዳት ይጠቅማሉ፡ ሀ. የእጅ ጽሑፍ ልዩነቶች ለ. አማራጭ የቃላት ፍቺዎች ሐ. ሰዋሰዋዊ አስቸጋሪ ጽሑፎችና አወቃቀሮች መ. አሻሚ ጽሑፎች የእንግሊዝኛ ትርጉም እነዚህን ችግሮች ባያቃልልም እንኳ፣ ጠለቅ እና ውስጣዊ የሆነ ጥናት ይደረግ ዘንድ አላማና ስፍራውን ያሳያሉ።
(7) በእያንዳንዱ ምእራፍ መዝጊያ ላይ ጠቃሚ የውይይት ጥያቄዎች ተሰጥተዋል፣ እነዚህም የምእራፉን ዋነኞቹን የትርጓሜ ጉዳዮች Iላማ ለማድረግ የሚሞክሩ።
1
11:24-13:18.
.
.
. ( 12:3c . 19:4-6 2 2:5,9 . 1:6) 3:15; 18:23,32 1 2:4 2 . 3:9)
.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
( ) 11 24-25
11:24 “ ” “ ”( 1076) “ “ ” “ ” 24:2
( 12:4 31 53
( ) 11 26
11:26 “ , ” ( 4)(1) “ (2) “ ” (3) “ ” “ ”
“ ”
( ) 11 27-30
11:27 25:12,19 36:1,9 37:2
11:28 “ ”
“ ” ( )
2
11:29 “ ” 414) ( )
11:30 “ ”
(
( ) 11 31-32
11:31 “ ”
11:32 “ ” 11 26 12 4 145 205 60 7 4
11 26
3
12
12 1-3
(1-3)
12 4-9
12 10-16
12 17-20
12 1-3
(1-3)
12 4-9
12 10-13
12 14-20
12 1-3
12 4-9
(12 10-13 1)
12 10-16
12 17-13 1
12 1-2
(1-2)
(3)
12 4-5
12 -9
12 10-16
12 17-20
12 1-3
(1-3)
12 4-5
12 6-9
12 10-20
( xxiv )
1.2.3.4.
( 12 1-31 2
3
12 1-3 “ ’’
1 -3 1 3
1 2-3 1-3 1-2
4
( ) 4 ( . 15 6)
(13 15 )
!
12 1 “ ’’ “ ’’ “ ’’ ( .15:7 . 9:7 . 7:2)
© “ ‘‘ ( . 3 14) ( . . 10) ( 6 44 65 . 2 8-9)
. 42 48)1.
“ ” “ ” (17 . 23 19 . 7 21 . 50 1)
2. ( )3.
. ( 42 751 II) . 14 18-22 . 32 . 14 14
. - (“ ” “ ” 42 909) . 16 13. - (“ ” “ ” “ ” 42 994)
. 17 35 11 43 14 49 25 . 6 3. ( 42 761) . 21 33
2 . 7 13 16. - (“ 42 136) . 9 46
4.. . 85 . 42 5. . 46 5 “. . 49 25. “ ” . 34 14 . 4 24 5 6 15. “ ” . 4 31 .9 31 “ ” . 7 32 4. “ ” . 7 21 10 17 . 1 9 32 . 9 4. “ ” 1 . 2 3. “ ” 2 . 22 33. “ ” 2 . 22 48. “ ” . 5 16. “ ” . 10 21. “ ” . 12 2. “ ” . 32 18. “ ” . 51 56
5. 22 22 ( )
. 1. “ ” “ ” “ ” ( . 40:17 I . 9:8 II . 18:17 3:25
20:2 36:10 . 18:13)2.
. - . 47:1-2 73:11 107:11
. - . 14:22 II . 22:14. - . 91:1 9. - . 24:16. - 2-6 4-7 ( “
”) . 3:26 4:2 5:18 213.
. . 14:18-22
5
. . 24:16. . 32:8 . ( . 1:32 35 76
6:35 8:28 .7:48 16:17) . ( ( ( 43 52
1.2. ( . 12 12 20 3)
( 24 2)3. ( . 21:6 . 82:6)4. ( ) . 32:8
(LXX) . 8:5 1:6 38:75. ( . 1 1) . 2 4
( ) ( . 104)
( . 32:15-19) . 14. 53 (
6.
7.. . 14 18-22. . 24 2. . 32 8
8. !
. “ ” -
. (I . 22:19-23 1:6 . 82:1 89:5
. . 1 1 . 1 2 , ( 1 10 .
11 36 I . 8:6 . 1:15 . 1:2 2:10). ( 217 394)
1. ! ( . 103)
. 2 . 1-2 (1) ( ) (2)
2 4
2. . 4 26 “ ” ( . 6 3 ( )
. 3:13-16 . 14. ( . 17:5 27:36 29:13-35)
( 2 409-11). “ ”. “ ” ( ). ( ) “ ”. “ ” “
” . “ ” “ ” ( “ ”). “ ”. “ ” ( . . 3 20) “ ”. . 3:13-16 “
” “ ” ( . 67)
6
1) ( . - 219 . 15:2 17:16 . 89:9 104:35)2) (“ ” . )3) (“ ” . )
3. ( ) . 20:7. 5:11 6:13 “ ” “ ” “ ”” — ( “ ”
4.
. - ( 217 906) . 22:14
. - ( 217 950 . 15 26. - ( 217 651) . 17 15. - ( 217 872 . 31 13. - ( 217 1022) . 6 24. - ( 217 878) 1 . 1:3 11 4:4 15:2 ). - ’ ( 217 944 . 23 1. - ( 217 841) . 23 6
. - ( 217 1027) . 48 35
© “ ” 7 3:8-12 4:9-15 6:13-22 8:15-19 9:1-7 8-17
© “ 11 26
1.2.3. ( )4.
22 15-18 15 6
© “ ” ( 229 246 ) “ ” “ ” . 1
? 11 31 (
( 24 2)
( ) ? ” ( )
“ ”© “ ” (
(18 19 22 18)© “ ” . 7 4 11 26 12 11 32
11 26
© “ ” 11 31 1. - .12:1 15:18-212. – . 26:3-53. – . 28:13-15 35:9-12
7
4. – . 15:16 . 6:4 . 4:38 40 5:31 19:10 20:16 21:23 . 1:2 11 13 15 2:9 24 18:3 21:4324:13
11 8 (
12 2 “ ” ( 156) ( 22 17) 10
2 1. ” - 793 8892. ” - 138 159 3. ” - 152 178
“ ” !
( . 1 28 9 7)
( “ ” 11 4) ( . 15:7-21 28:13-15)
( . . 1) ( 22 ) . 15 ( 4 3)
© “ ”
© “ ” “ ” . 3
12 3 ”
. 3 1. - 138 1592. - 138 1593. - 886 11034. - 886 1103
© “ ” “ ” “ ” ( 886 1103 . 8:21 16:4 . 21:17 22:28 . 19:14 20:9 [ 24:11 14 15 23 . 23:4)
( 76 91 . 3:14 17 4:11 5:29 9:25 27:29 [ 49:7 . 22:28. 5:18 19 22 24 [ 27 22:6 [ 12 23:7 24:9 [ ]; . 27:15-26 28:16-19)
(
©
“ ”
“ ” “ ”
“ ” “ ”
LXX “ ” “ ”
“ ” ( 138 159) ( ) (LXX “ ” . 18:18 28:14)
22:18 26:4 (“ ”)
11 ( . 22:27 66:4 86:9 . 66:23 49:6 . 3:25 . 3:8)! 22:18.
. 3 15 ( 11)
8
( .16) “ ”
“ ”
( . 28:18-20 24:46-47 . 1:8) ( . 3:15 12:3 . 19:5-6 . 31:31-34 . 18
36:22-39 . 2:23 3:18 4:28 13:29 . 3:9-18 19-20 21-31) ( . 1:26-27) ( . 3:28-29 . 3:11) ( . 2:11-3:13)!
( ! ( !) !
9 8 ( 603)
1. ( . 1 . 2 10 12 3)2. ( . . 4 5)3. ( . 45 1)4. . 1 2 110 4 5.
. ( . 49 10)
. (2 . 7). ( . 2 . 9:6 11:1-5 . 5:1-4)
1. ( )2. ” 13 3. 9 244. ( . 24:15 13:14)
( 12 4-94
5
6
7
8
9
12 4 “ ” ( 1.8.1)
© “ ” ( 1.8.1) ( 16) (
. 11 31) 12© “ ” ( 4-9)
1.2.3. ( )
“ ” . 7 4 . 11 32
( 49) “ ”
9
© “ ” 11 26 “ ” ( 248) ( 357) “ ” (
357) ( . 48 7 “ ” ( 804) “ ”
( . 26 5) “ ” ( . 24 10)
(
(
1. - 2. - 3. - ( “ ” “ ”)
“ ” ( ) “ ” (
() ( ) ( )
( - ANE ( / )
1.2.3.4.5.
( . 4:19 17:3 II . 21:3 23:5 . 8:2 19:13 . 1:5)
12 5 “ ” ( 4) “ ” “ ” “ ” 11 26
© “ ” ( 979 1354) 17 15 “” “ ” ( 979 II 1354 II . 5 29 1 . 11 . 49 23)
© “ ” “ ” “ ” ( 793) ( )
© “ ” “ ” ( 488) ( .9:18 22 25 27 10:15) “ ” “ ” ( )
100 180 20 120
12 6 “ ” ( 1024) “ ” (1) ( .11:29-30 . 8:30-35) (2)
24) (3) ( ) ( ) (922 .)
© “ ” ( 435) ( . 35:4 . 11:30 . 9:37)
( 18 “ ”) ( . LXX) (
© “ ” 9
10
. 1. 15:19-21 (10)
. . . .
. . . . . .
2. 3 17 (6). . . . . .
3. 23 28 (3)
.
. .
4. 7 1 (7). . . . . . .
5. 24 11 (7). . . . . . .
. 10 15-19
. . 15 19-21 1. - 884
-- “ ” “ ” ( . 4 19-22)-- ( . 1 16 4 11)
2. - 889-- ( . 15 19)-- ( . 32:12 . 14:6 14)
3. - 870 II- ( . 25 15)- ” -- “ ” ( 1 3)
4. - 366--- ( )- ( 23 11 3)
5. - 827-- (34:30 . 1:4 16:10)
6. - 952- ( . 14:5 . 33:33 . 2:10-11 20)- ( . 15:20 . 12:4 13:12 . 2:8-11 20 3:13)
( . 15:8 17:15 II . 5:18 22 23:13 I . 20:4)-
11
7. - 57- ( . 10 16)- ( . 15 16 . 1 10 24 15 2 . 21 2)- “ ” - ISBE (
1 119. . .
8. - 489- ( . 10 15)
-- “ ” “ ”- ( . 13 29)
9. - 173- ( . 10 16) “ [ ]” 2 1232)
10. - 101- ( . 10 16)- ( 15:63 . 19:10)- . 16 45
11. - 295- ( . 10:17)- LXX ( . 34:2 36:20-30 . 9:7)- “- ( 11:3 . 3:3) . 24 7
12 7 “ ” “ ” ( 906) (. 12 7 [ 17:1 18:1 26:2 24 35:1 48:3) . 1 !
“ ”
( )
1.. . 24 40. . 23:20-23 32:34. . 22:22. . 5:23. II . 24:16. I . 21:15-30. . 1:12-13
2. ( ). . 16:7-13 18:1-19:1 22:11-15 31:11 13 48:15-16. . 3:2 14:19 (13:21). . 2:15 6:22-24 13:3-23. 12:3-4. . 3:1-5
© “ ” ( “ ” . 13:15 15:18) “ ” ( . 3 16)
12
© “ ” ( ( . 8:2013:18 22:9 26:25 33:20 35:7 . 17:15 24:4 . 8:30 . 6:24 21:4 I . 7:17 14:35 II . 24:25)
12 8 “ ” “ ” ( 110) 28 19 . 6
1.1 © “ ” 4 26 . 6 7
( . 4:26 12:8 13:4 21:33 26:25)
“ ” “ ” . 23 20-33 “ ” “ ”
“ ” ( 1:14 17:22) ( .3:13-16 6:3)
(1 . 8:27 . 139:7-16 . 23:24 . 7:49 . 66:1) “
1. . 12:5 II . 7:13 I . 9:3 11:362. . 28 583. . 5:11 7:17 9:10 33:21 68:4 91:14 103:1 105:3 145:214. . 48 56 65. . 20:44 36:21 39:76. 2 77. 17:6 11 26
” ( ) 1. 262. 123. 134. 16 135. 21 336. 26 25
1. 22-232. 16 ( . 9 17)3. 20 ( . 19:12 . 5:11 6:13 10:20)4. 20 24 ( . 12:5 26:2)5. 23:20-21 (“ ”)6. 34:5-7 ( “ ”
( . 9:17 . 103:8 2:13) ( . 33 12) 33 17
( . 18) “ ” ( .19) “ ” ( . 19)
“ ” ( . 12 3) ( .6:13 10:20 26:2) ( . 20:24 . 12:5 11 21 14:23 24 16:2 11 26:2)
1. . 12 32. . 9 163. . 19 5-64. . 28 10 585. . 4 1-5
© “ ” “ ” ( 743)
12 9 “ ” “ ” ( 652 704 “ ” .8
13
© “ ” “ ” ( 616 . 13 3)
( 12 10-1610 11
12
13
14 15
16
12 10 “ ” “ ” ( 944) ( . . 12-13)! !12 11 ( . 12:11 24:16 26:7)
12 12 “ ” 20 26
. 4
. 6. 11. 12. ( 16. 20. 22. 25 32. 26. 29-31. 34. 37. 38
12 13 “ ” (1) ( .20 12) (2)
(3) “ ” ( 4:9 10 125:1 2)
12 15 “ ” ( 829) “ ”
12 16 “ ” ( . 12
© ( (
( . 311). 20:14 26:14 30:43 32:5)!
( 12 17-2017 18
? ? 19 ? 20
12 17 “ ” 20 18 “” “ ” ( 619 668 ) “ ”
( 619)
14
© “ ” “ ” . 18)
12 18
1.2. ( . 7:11 22 8:7)?3.
4
12 19-20 1. ” - 542 5342. ” - 229 2463. ” - 845 10104. ” - 1018 1511
?
1. ? ? 2. ? ?3. ?4. ? ?
15
13
)
13 1
13 2-7
13 8-13
13:14-18
13 1-4
13:5-13
13:14-18
13 2-7
13:8-13
13:14-18
13 1-4
13:5-7
13:8-9
13:10-13
13:14-18
13 1-4
13:5-9
13:10-13
13:14-17
13:18
( xxiv )
1.2.3.4.
13 11
13 1 ( ) ( . 12 9) . 20 ( . 24 62)
13 2-72 3
4
5 6
7
13 2 1. 12 5
16
2. 12 16
1.2.3.4.5.
13:4 “ ” ( . 20:24) 4:26 12 13 21:33 26 25 12 8
. 16:8 . 105:1 116:17 . 12:4 “ ” “ ”
” ( 1027) 3 13-16 “
12 1 ( . 12:8)
13 6
13:7 “ ” “ ” “ ” (1) “ ” (2)
12 6 “ ” 12 6
13 8-138
9 ? 10
11
12
13
13 8-9 “ ” 1. ( 937) - 224 243 . 82. - 825 962 . 93. - 412 4154. - 970 1332
( )
13 8 “ ” ( 26) ( . 14:14 16 29:12 15)
13 10 “ ” ( . . 13)
© “ ”
[ 34] . 12 3)
© “ ” ( ) !
© “ ” ( 858) ( . 10) . 19 20-22 “ ” ( 859 I) ( 4.8.4)
(1) (2) (4) (5) ” ( . 29 23)
17
13 13 1. — 948 . 2:9 3:22 6:5 8:21 37:33 38:72. — 308 . 16:38 32:143.4.
19 1 2 “ ”
13 14-1814
15 16
17
18
13:14 “ ” 12:1 (“ ” 669 724 “ ” 906 1157 ( . . 10)13 15 “ … ” (1)
( . 11:31-32 28:36 63-68 30:19-20) (2) “ ” ( ) (NIDOTTE (
4 1252-1253 “ ”
1.2. ?
( 136)
1. ( . 1-2)2. ( . 12)3. ( . 15)4. ( . 6-9)
1.2.3.4.
( . 27-29) “ ” . 18
. 36 27-37 ? (1)
. 3 (2) . 31 31-34
) ( 7 3)
(!
( . 2 8-10)!
18
( )
( 761) (NIDOTTE 3 345) (
1.. . 6:4 I . 27:8 . 5:15 28:8. . 58:12 61:4. . 93:2 . 8:23 . 63:16. . 49:26 22:15 . 24:7 . 46:9. . 32:7 . 51:9 63:9 11
2.. . 21:6 . 15:17 I . 1:22 27:12. I 1:31 . 61:7 . 2:3.
(1) . 78:69 104:5 . 1:4(2) . 148 5
. (1) . 21:33(2) . 15:18(3) . 32:40(4) . 93:2(5) . 40:28(6) . 10:10(7) . 12:7
. (1) . 9:12 16 17:7 13 19(2) . 31:16(3) . 24:8(4) . 18:19(5) II . 23:5(6) . 105:10(7) . 24:5 55:3 61:8(8) . 32:40 50:5
. (1) II . 7:13 16 25 29 22:51 23:5(2) I . 2:33 45 9:5(3) II . 13:5(4) . 18:50 89:4 28 36 37(5) . 9:7 16:5 37:35 55:3
. (1) . 45:2 72:17 89:35-36 110:4(2) . 9:6
. (1) . 29:28 30:21(2) . 6:18 22 7:34 10:15 24:9(3) . 18:8 11 19(4) . 119:89 160
. (1) II . 7:13 16 25 22:51(2) I . 9:5(3) . 18:50(4) . 40:8
. (1) . 13:15 17:18 48:4(2) . 32:13(3) I . 16:17
. (1) . 12:14 12:14 17 24
19
(2) . 23:14 21 41(3) . 10:8
. (1) I . 8:13(2) . 61:7-8 77:8 90:2 103:17 145:13(3) . 26:4 45:17(4) . 9:24
. (1) . 30:12 79:13(2) . 41:12 61:4 7(3) . 52:8(4) . 52:9(5) . 61:7 89:1(6) . 75:9(7) . 86:12 145:2(8) . 145:1
3. (“ ”). . 41:13 ( ). . 90:2 ( ). . 103:17 ( )
( 7)
13 16 “ ” ( . 15:5 22:17 26:4 28:14 . 32:13 .23:10) ( . 16:10 17:20)
! ( . 15 6) . 4 3 . 3
1. — 12:1-2 13:14-15 15:7 18 17:82. – 12:2 13:16 15:5 18 17:2 4-7 16 19 22:173. – 17:7 19 214. – 12:3 18:18 22:18 26:4 28:14
12:1 13:17 17:1 23 18:19 22:16-1826:4-5 ( 3 !
13 17 1. ” “ ” — 877 1086 ( )2. ” — 229 246 ( )
(UBS) “ ”
19:15 21:18 28:2 ”. 304)
© “ ” . 15
13 18 “ ” ) ( 18) (LXX
1. —12:6 . 11:302. – 13:18 14:13 18:1 ( 1.10.4)3. – 35:4 . 9:64. – . 19:33 . 4:115. – . 6:11 196. — 1 . 10 3 ( )7. 18 781 . 18 781 2-3 )
( . 2:9 16 17 3:1 11 12 17 22 24)
20
© “ ” ( . 23:2 35:27)
© “ ” ( ) ( . 12:7 13:18 22:9)
1. — 4 4 4. — 26 252. — 8 20 5. — 33:20 35:73. — 13:18 15:12-21 6. — 1 5
( 12) ( 1-7 16)
21
14
14 1-12
14 13-16
14 17-24
(19-20)
14 1-4
14 5-12
14 13-16
14 17
14 18-20
(19-20)
14 21-24
14 1-12
14 13-16
14 17-24
(19-20)
14 1-7
14 8-12
14 13-16
14 17-20
14 21
14 22-24
14 1-12
14 13-16
14 17-19
(19)
14 20
14 21-24
( xxiv )
1.2.3.4.
14 1-121 2
3 4
5
6
7
8
9
10
22
11 12
14 1-2 “ ”
?
1. ( I) ” ( 1 785)
2. ( .) “ ”
1. (2. ( )3. ( )4. ( )
(1918 . .) (30)
1. — 2. — 3. — 4. —
14 2 ( )
© “ … ” “ ” ( 948) ” ( 957 34 130)
14 3 “ ” . 3 8 . 10)
14 4 “ ” ( 597 632 )
14 5-7 ( 131) . 5-7 1-11
) “ ” “ ”
14 5 “ … ”
1. ( 658) — . 6 . 13 332. ( 952 952 II) – . 14:5 . 2:11 20 3:11 13 . 12:4 13:12 II .
21:16 18 20 22 I . 20:4 83. ( 273) ( 265) — . 14 . 2 204. ( 34) — . 14 . 2 10-115. ( 778 I) —13:33 . 1:28 2:10-11 21 9:2 . 11:21-22 14:12 15
© “ ” ( 800)
23
I..
.
. II.
. 1. ( )2. ( )3. ( )
. .
III.. ( )
1.. ( ). ( )
2.. ( ). ( )
3.. ( ). ( )
. 1.2.3.
. ( )
IV.. ( ) (
. - .
V.. . . . . . . .
1.2.3.
. . . . . .
14 6 “ ” 12 6 © “ ” ( ) “ ” (LXX
14 7 “ ( )” “ ” ( 745) “ ” “ ” ( 1048) “ ” “ ” “ ”
13
( . 13 26 20) . 16:14 20:1 14 . 13:26 20:1 14
24
“ ” ( . 32 8) ( ) (1) (2) ( . . 2 17)
© “ ” ( . 36 15-16) ( .17:8-16 . 25:17-19)
© “ ” 12 6
© “ ” . 20 2
14 13-1613
14
15
16
14 13 “ ” “ ” ( 720) 1. — ( . 10 21) ( . 10 24) “ ” (LXX) “ ” (
719) ( . 39 14)
2. — ( 3 6) “ ”
14
1. “ ” ( 720 I)2. ( )3. ” ( .14:18 19 20 22)
14 14 318 ( ) ( ( . 17-24 15 1
! “ ” ( ) (
© “ ” ( 335)
“ ” ( 937 1227 “ ”
© “ ” ( ) 19 40-48 18 !
14 15 “14 15 ‘ ” ( 319)
“ ” ( 295)
14 17-2417
18 19
20
21 22
23-24
25
14 17” ” “ ” ( 17 . 21-24 ( . 2) (1)
(2) ( . 1-2)
. 23 ( . 20 )
© “ ( )” “ ” ( 1001) “ ” ( 1000)
“ ” . 18 18 (
14 18 “ ” “ ” “ ” ( 575 10 1 ( ) .
110 4 110
1.2.
( 7) 1.2. ( . 20 )3.4. ( . 31 54 1)
nryluxla . 19 20)
© “ ” 1. — 2. — 3. — ( . 76 2 )
© “ ” ( .104 15) (
( ) !
© “ ”
I. .
1. - ( 406) 141
. 9 21 . 29 40 . 15 102. - “ ” ( 440)
.12 17 18 . 62 8-9 . 4 11
3. - (“ ” 7799 . 1 . 49 26)4. - “ ” ( 1016) “ ” “ ”
( . 20 31 .28 7)
. 1. - 2. ( ) ( 2 22)3. ( ) - ( . 2 13)
II. .
1. ( . 27 28 . 104 14-15 . 9 . 2 8-9 . 2 19 24 9 13. 10 7)
2. ( . 29 40 . 23 13
26
. 15 10 28 14 . 14 26 9 13)3. (2 . 16 . 31 6-7)4. ( - . 9 21 - . 19 33 35 - . 16 19 - 1 .
25 36 - 2 . 11 13 - 2 . 13 28 - 1 . 16 - 1 . 20 12 - 6 - 4)
5. ( . 20 23 29-35 31 4-5 . 5 11 22 19 14 28 7-8 4 11)6. ( . 10 . 44 21 6
. 31 4-5 .56 11-12 7 5)7. ( 9 13 3 18 . 9 17)
. 1. ( 31 27-30)2. “ ” (
58 ) .
1. ( 2 1-11)2. ( . 11 18-19 7 33-34 22 17)3. “ ( . 2 13)4. ( 15 23 10 34 1 . 5 23)5. (1 . 3
2 1 . 4 3)6. ( . 22 . 19 9)7. ( . 24 49 12 45 21 34 1 . 5 11-13 6 10 . 5 21 1 . 4
13 13-14) .
. 1.2.3. ( . 15 1-20 7 1-23 1
8-10 14) .
1.2.
. ( 7 18-23 14 14 20 1. 10 25-26 1 . 4 1 15)
III. ( ). 6 . ( (
1 7) “ ” “ ” . . 40 “ ”
6 1). ( ) .
“ ” . 100
. .
4.5.6. ( . 15 1-20 7 1-23 1
8-10 14) .
3.4.
. ( 7 18-23 14 14 20 1. 10 25-26 1 . 4 1 15)
27
14 19-20
14 19 “ ” ( 138 159) . 12 “ ” “ ”
© “ ” 1. — 2. — 3. —
12 1
© “ ” ( 888 1111 . . 22) “ ” “ ” (
( . 115:15 121:2 124:8 134:3 146:6)
14 20 “ ” (
!
( . . 22)
.
1. . 27:30-322. . 12:6-7,11,17 . 12 123. . 14:22-26 . 14 27 . 14:28-294. . 26 12-155. . 18 21-24 . 18 25-29 (
)
6. . 12 44 . 10 37 387. . 3 10
IV. ( ). 6 . ( (
1 7) “ ” “ ” . . 40 “ ”
6 1). ( ) .
“ ” . 100
V..
! .
. 14 1 . 8-10
. ( )?
28
. 1. 14 20 ( . 7 2-92. 28 22
.
“ ”
8-9
11 42 . 23 23 “ ”
( ) 8 9 ! (
! (
( . 15) ) ( 3)
. 292-293
(1) ( .23:23 11:42) (2) ‘ ’
( 18 12) (3) ( . 7 6-9)
( . 23 23 11 42)
”
70 .
’ ‘ ’ ”
14 21 . 20 “ . 21
1. . 17 21-24 2. . 18-20
29
14 22 1.2.
14 23 “ ” ( 3 120) ( 23) “ ”
14 24
30
15
)
15 1-11
(1)
15 12-16
15 17-21
(18)
15 1-11
15 12-16
15 17-21
(18)
15 1-6
15 7-11
15 12-16
15 17-21
15 1
15 2-3
15 4-5
15 6
15 7
15 8
15 9-11
15 12-16
15 17-21
15 1
(1)
15 2-6
15 7-11
15 12-16
15 17-21
(18)
( xxiv )
1.2.3.4.
. 15 12 22.12:1-3 14:12-14 15:1-18 17:1-5 22:16-18)
15 14 12 ( 12 15 17 18 22)
. 12 17 15 22
.
31
( . 22:16 18)! ( 4 3)
!
. 1-3
1. (1 26-27)2. (3 1-7)3. (3 8-20)4. (3 15)
3 20 21-22
1.2.3. ( .12:3 . 3:25 . 3:8)
! ( )
( 43)
. 6 ( )?
? )
! (
“ ?” (
15 1-111
2 ? 3 4
5
6
7 8
? 9
10
11
15 1 “ ” ( 1
14 19-20 ” ( .22:1 22:20 39:7 40:1 48:1)
XV ( . . 4) ( “ …
” . . 4) ( 55) 15
“ ” ( 611) 20 11 1-2
(
32
(
© “ ” “ ” ( . . 3 14)
“JEDP” ( ) 18 -19 12 1
© “ ” . 5 15 . 12 ( . 1-6 7-21)
” ( 303) “ ” ( 906) 12 7 . 15 . 24 16 . 13
(NIDOTTE) 4 3541. ( 55) — 12:1-3 13:14-17 21:12-13 22:1-22. — 15 1-6 ( 303) 46 2-4 ( 909 I)3. — 20:3-7 ( 538) 28:12-15 ( 321) 31:10-13 ( 321) 24 ( 538)4. ( “ ” 906) – 12:7 17:1 18:1 26:2 24 35:1 48:35. ( 12:7 ) – 16:7-13 21:17-19 22:11-12 15-18 31:11
!
© “ ” ( 431 432 ) ( . 15:1 21:17 26:24 46:3) (
. 3 10 14 (1) (2)
(3) 12 15
© “ ” “ ” ( 171) “ ” “ ” . 3:3 28:7 33:20 84:9 91:4) “ ” “ ” (
171 . 14 20) “ ” . 33 29 “ ” “ ” — “ ” ( .
© “ ” 13 8-13 14:21-24 12
( . 18:20 .10:9)
15 2 “ ” . 8 “ ” . 10 17 ( “ ”
) “ ” “ ” “ ” “ ” 12 1
1. — . 2 42. — . 15 2
© “ ? ” 12 1-3
© “ ” ( 792) 1. ( ) — . 15 22. — . 20 20 213. — . 22 30
© “ ” “ ” “” “ ” ( 606 2 971) “ ” ( 199)
33
“ ” ( 451) “ ” 24 2 ( 606) “ ” “ ” ( 439 441)
. 4 5 ( 7 8 “ ” . 3
15 3 “ ”
! ( 22)
15 4 “ ” 16
“ ” “ ” ( 588)
1. — II . 20:10 II . 21:152. – 20:14 . 3:3 7:19 1:17 2:1 II . 7:12 16:113.
. – . 15:4
. – . 49:14. – 5:4 14 . 16:11 63:15 . 4:19 31:20 . 2:11
15 5 “ ”
1. — 613 6612. — 707 765
( . 12:2 17:2)
1. ( .( . 13:16 28:14 . 23:10)2. ( . 15:5 22:17 26:4)3. ( . 22:17 32:12)12 3 “ ” ( . 19 5-6) ( .
42:6 49:6 51:4) ( 2:32 13:47 26:23 . 2:28-29 4 . 3:7-9 29)
15 6 “ ” 12 “ ” ( 52 63
) “ “ ” ”
( . 22:16 18 . 11:1)
4 3 . 2 1 17 . 3 11 10 38 “ ”
“ ” ( . 4:5 31 . 1:32 II . 20:20 .
43:10 . 28:16 . 14:11 20:12 . 9:23 II . 17:14 .78:22) “ ” “ ”
1. ( )2. ( )
1. ( )2. ( )3. ( )
!
34
I.
1.2.
!
1.2.
(
!
II.. rpa 52)
1.. — ( 2 . 10:1 2:7 ). —
a. . 8:2 53:1 . 40 14b. . 22 23c. . 7:9 12 . 49:7 . 42:5
. — (1) . 15 6(2) . 4:31 14:31 ( . 1:32 )(3) . 19:9 . 106:12 24(4) . 7 9(5) . 28 16(6) . 43 10-12
2. ( ) — ( . 32:20 . 25:1 26:2)3. — ( .27:15-26 I . 1:36 I . 16:36 .
65:16 . 11:5 28:6) “ ” . tpa ( 54)
1. . 10:20 42:3 48:12. . 34:6 . 117:2 . 38:18 19 61:83. . 32:4 I . 22:16 . 33:4 98:3 100:5 119:30 . 9:4 . 8:16
. hkrpa ( 53)1. . 17 122. . 33 63. .5:3 7:28 9:24. . 40:11 88:12 89:2 119:138
III. .
( . 9 22 26).
1. . 15 6 — ( 12) ( 12-22) 4 3
2. . 28 16 — ( ) . 9 33 “ ” “ ”. 10 11
3. . 2 4 — ( . 7 28) 1 17 . 3 11 ( . 10 38
IV. .
1. . 8:14 – I . 2:8 ( )2. . 28:16 – I . 2:6 ( )
35
3. . 111 22– I . 2:7 ( ). “ ”
. .10:15 . 43:21
. . 61:6 66:21. . 19:6 . 7:6
V. .
” (pisteu ) “ ” “ ” “ ” 2 23-25
“ ” 8 31-59 . 8:13, 18-24.
( . 13:20-22 31-32).
1. “ … ( )”
. ( 1:12 2:23 3:18 I 5:13)
. ( 2:11 3:15 18 4:39 6:40 7:5 31 39 48 8:30 9:36 10:42 11:45 48 17:37 42 . 18:610:43 . 1:29 I . 1:8)
. ( 6:35 7:38 11:25 26 12:44 46 14:1 12 16:9 17:20). ( 3:36 9:35 I 5:10). ( 12:11 . 19:4 . 2:16). ( 12 36). ( 14 1)
2. “ ” 3:15 1:15 . 5:143. “ ” “ ” . 27:42 . 9:42 11:17 16:31 22:19 . 4:5 24 9:33 10:11 I
. 1:16 I . 2:64. . 3:6 . 18:8 27:25 I 3:23 5:105. “ ”
. ( 6 69)
. ( 8 24). ( 10 38). ( 11:27 20:31). ( 11:27 20:31). ( 11 42 17 21). ( 14 10-11). ( 16 27 30). “ ” ( 8 24 13 19). ( 6 8). (1 . 4 14)
VI. (
44 65)1.2.
1. ( )2. ( )3. ( )
( . 1 26-27) “ ” !
” ( . 19:2 . 5:48 I . 1:15-16) 3) ( . 36 27-38) “
” “ ” !
()
36
! ( ( )
( . 2 8-9 10)!
© “ ” “ ” ( 362 359 ) “ ” “” ( . 7:18 17:4 . 18:27)
© “ ” ( 842) “ ” “ ”
1.2. ( . 10:16-18 72:12)
( . 6 1)3. “ ” 40-50
4 3 . 34. 2 14-16
“ ” ( )
” “ ” “ ”
( )
( . 1 26-27 5 9 6)
! . 3) ( . 3 5 12-21)
( . 3 15) ( 1 18-3 20)
( 3 21-31 3)
1. ( )2. ( )3. ( ) 4. ( . 1 26-27) (
( )
1. 2. 3. 4.
” “ ” 100
37
(dikaiosun ) SDQ
( ( ) ( ) ( ) “ ” ( )
“ ” ( ) “ ”
( ) ( )
( “ ”
( [ ]) (
!!. 4- 20
( . 1-2) ( . 21-22) !
1. ( ). 3 26. 2 1 5-6. 2 4 8. 16 5
2. . 3 14 7 52 22 14 ( ). 27 19. 1 2 29 3 7
3. . 19 2. 5 48 ( 5 17-20)
4. . 3 21-31. 4. 5 6-11. 3 6-14.
1. 3 24 232. 1 1 303. 2 8-9
. 1) 1 17 22 26 4 13 9 30 10 102) 5 21
. 1. 5 21-312. 2 6 143. 2 6-11
5. . 5 3-48 7 24-27. 2 13 5 1-5 6 1-23. 2 6 14. 1 6 11. 2 2 22 3 16. 1 3 7. 1 2 24
6. 1. . 17 312. 2 4 8
38
.
. .
!
” ( 834)
1. ( )2. ( )3. ( )
!!
!
15 7 “ ” 12 1
© “ ” . 11:31-12:1 . 9:7 . 7 2
( ) . 2 17
16 2
( ) (
15 8 “ ” . 6 ( .. 2-3)
( 20 24-29) (
15 9 ( 542 534 ) 1.2.3.4.5.
. 10 “ ” (13:14 . 34:18
15 11 “ ” . 11
1.2. ( .17:3 12)
39
3. ( - )
3
© “ ” “ ” ( 674 728 ) ( . 147 18 . 40 7)
15 12-1612 13
14
15
16
15 12 “ ” ( . 1 5) ( . 1
© “ ” ( 922) ( . 2 21)
( ) ( 4:13 33:15)©
“ ” “ ” “ ”
“ ” “ ”
” ( 33 41)
1. – . 15:16 23:272. – 9:34 13:213. – . 32:25 . 88:16
” tkcj ( 365 362 kcj ) 1. — . 1 22. — . 10 213. — . 139:7-124. – 15:22-30 20:26 . 8:22 50:105. — . 18 116. — 3 6
1. 2.
3. ( 4 12-21)
15 13 “ ” “ ” ( 393 390) “ ”
. 8 ! !
“ ” “ ” ( 158)
!
© “ ” . 7 6 . 12 40 430 . 3 17
430 400
. 16
40
15 14 “ ” . 3 22 12 35-56
( 25-40)
“” (
15 15 “ ” “ ” ( 1022)
“ ” ( .32 50)
?I.
. ( 1066)
10 21-22 38 17 . 107 10 14).
1. ( . 32 222. . 18 4-53. ( ) 26 . 139 9 24. “ ” ( ) . 16 10 . 14 15 . 31 15-175. . 16 30 33 . 55 156. . 16 30 . 5 14 14 . 2 57. ( . 14 9-11)
II. . ( )
. ( ) 1. . 16 182. . 1 18 6 20 13-143. ( . 11 23 ( 10 15 16 23-244. 16 23
. ( )1. ( 2 . 12 . 2 7) 23 432. 2 . 2 ( . 6 1 )
. 1. “ ” (
( 574) (2 . 16 21 2 .28 33 6) . 18 21 20 2-5
2. ( . 7 32 19 6-7) 1 90 26-27 . 1 103
3. (
9 44 46) ( 3 6 4.
. . 5 22 18 9 43
. 9 48 ( . 25 46). ( . 10 28. . 5 29-30 18 9. “ ” . 23 15. . 23 33 12 5. ( . 2 11 20 14) ( . 13 42 50 . 19 20
20 10 14-15 21 8) ( ) ( 2 . 2 6 8 31) . 9 1-10 20 3)
. . 25 41
41
. 1.2. ( )
( ) ( ) 3. 16 19-31 (
( . 32 22 . 18 1-5)
III. . “ ”
1.2.3.
. 1. . 10 282. 12 26-27 16 233. . 174. 2 . 4 13-185. 1 . 15 23 526. 2 . 5 .
23 1 . 3 18-22IV.
. 1. . 1 . 42 45 182. . 1 14 . 10 14 . 148 . 4 14 7 263. . 10 14 1 . 8 27 . 148 . 4 10 . 9 24 ( 2
. 12 2) .
(1 . 2 9) . ( 14 2-3) (2 . 5 8) ( . 1-
21-22) ( . 3 21 8 21 2 . 3 10) ( . 1 26-27)
( 21 9-27) 1 15 1 . 2 9 ( . 64 4
65 17 ) ! (1 3 2)V.
. .
( ) ( 1022 1532)
. 1.2.3.
. ( )1.2.
. 1.2.
. 1.2.3.4.
. 1.
42
2.3.4.
(
15 16 “ ”
(
( ) . 9 20-27 . 25
! !
1.2.
“ ” !
(
15 17-2117 18
19 20 21
15 17 “ ”
1. ( )2.3. ( . 12 6)4.
(2 . 7:8-16 .89:20-37)
( 77)
. 1. ( . 44:15 18:18)2. ( .50:11 . 25:1-13)3. ( . 12:8 . 44:15-16 21:9)4. ( . 31:22-23 . 17:3 . 1:25 6:6-8 . 6:29 . 3:2-3)5. ( . 15:17 . 3:2 19:18 . 1:27 . 12:29)6. . 13:21 . 14:14 I . 18:24)7. ( . 2:3)
. 1. ( .6:24 8:8 11:11 . 22:7)2. ( . 19:24 . 10:1-2)3. ( . 21:28 . 10:16 . 12:6)
43
4. ( . 38:24 . 20:14 21:9 . 7:15)5. ( ) ( . 13:13)
. 1. ( . 8 . 3 8)2. ( . 1 6)3. ( . 15:14 17:4)4. ( . 3:10 13:40 15:6 II . 1:7 II . 3:7-10 . 8:7 16:8)
. ( )
15 18 “ ” “ ” “ ” ( 503 500 . 10 ( 144 167)
“ ”
1. . 12 1-3. . 12:7 13:4-15 15:18-21. . 13:16 15:4-5 17:2-6 22:18. . 18:18 22:18
2. . 26 2-4. . .
3. . 28:2-4 13 35:9-12 48:3-4. .
4. ( . 3:8 17 6:8 13:5 33:1-3 . 1:7-8 35 4:31 9:3 11:25 31:7 . 1:6
© “ ” “ ” ( 136)
? ! ( . 15 4 1 15 . 3 16 19 20 21) ( )
13 14
© “ ” “ ” ( . 34 5 . 15 4)
(1 . 4 21)
15 19-21 (1) 24 11 7 (2) 3 17 6 (3) 23 28
“ ” “ ” “ ” “ ” 12 6
15 20 “ ” 10 15 ( 366) ( )
© “ ” ( 952 . 12:4 17:15 I . 20:4) . 2 11 3 11) ( 6 . 13 33) 14 5
15 21 “ ” ( 101 . 1:21 19:11 II. 5:6)
44
1. . 15 6 4 3 2. . 15 11 ?3. ( . 15 17)?4. ( . 15 19-21)?
45
16
)
16 1-6
16 7-14
(11-12)
16 15-16
16 1-3
16 4-6
16 7-14
(11-12)
16 15-16
16 1-6
16 7-14
(11-12)
16 15-16
16 1-4
16 5
16 6
16 7-8
16
16 9-12
16 13-14
16 15-16
16 1-2
16 3-6
16 7-12
(11-12)
16 13-14
16 15-16
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
16 1-61 2
3
4 5
6
46
16 1 “ ” “ ” ( 212). . 6 8) ( . 12 10-20)
16 2 “ ” “ ” !
“ ” ( 783 870 )
( . 20 18)
© “ ” ( 97 112) ( . 30 3) ( .6:4 16:2 19:34 30:3 38:8 39:14 . 22:13
25:5 II . 11:4 12:24 16:21-22 20:3 . 6:29)
© “ ”
© “ ” 3 ( . 17) “ ” ( 1033 1570)
“ ” !
16 3 “ ” 15
. 4 21-31
© “ ” “ ” (
16 4 “ ” ( 886 1103 ) 1.2.3. (1 . 2:30 40:4)
(2 . 19 43 . 23 . 22 7) “ ”
16 5
“ ?”
!
(
¨ “ ” ( 1047 1622)
16 6
. 3 11-13 !
¨ “ ” ( 776 III 853) ( . 31 50 .22 21 22 [ 30 11)
47
¨ “ ” . 21 8-21
(
16 7-147 8
? ? 9
10
11
12
13
? 14
16 7 “ ” 12 7
¨ “ ”
16 8 ( 3 11 4 10)“ ”
1.2.
( (
? .
. (
16 9 1. — 996 14272. — 776 III 853
(
¨ “ ” “ ” ( 776 III 853) . 6 . 11“ ” ( 777) (
16 10-12 15 5
16 10 “ ” 17 20 ( 915 1176
! ( )
15 6 !
( 12 3 “ ” —
! !
16 11-12 . 11-12 ( .12:1-3 14:19-20 15:1 18 17:1-2 4-5) 12
48
16 11 “ ” ( . 4)
¨ “ ” “ ” “ ” ( 1035 447) “” “ ” ( 1033)
( . 1:21 25 1:31 35 2:21)
16 12 “ ” ( 825) 1. — 2. — 3. — 4. — ( 118)
( (
¨ “ ”
“ ” “ ”
“ ” “ ”
“ ” (1) ( “ ” 815) (2) “ ”
16 13-14 “ ( )” . 14
(
16 13 “ ” ( . 32 30. 33 20) ( )
1. ( )2. ( )
. 2 . 14 (
110)
!
16 15-1615 16
16 15-16
16 15
49
1. 15 16 ?2. ?
?3. ? ?4. ?
50
17
)
17 1-8
(1-5)
17 9-14
17 15-22
17 23-27
17 1-8
17 9-14
17 15-22
17 23-27
17 1-8
17 9-14
17 15-22
17 23-27
17 1-6
17 7-8
17 9-14
17 15-16
17 17-18
17 19-22
17 23-27
17 1-3
17 -8
17 9-14
17 15-22
17 23-27
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
. 17 15 12
. 15 17
. ( 16 11-12)
51
17 1-81
2 3
4 5
6
7
8
17 1-5 1 -2 4-5
17 1 “ ” 1. 75 12 4 — 2. 86 16 16 — 3. 99 17 1 — 4. 100 ( 17 17 — 17 5. 99 17 24 — 6. 100 21 5 — 7. 24 1 — “ ”8. 175 25 7 —
¨ “ ” “ ” 3 14 ( . 4 26 . 6 3
12 1
¨ “ ” ( 12 18 1)
¨ “ ” “ ” ( 994) “ ” LXX ( ) “
) ” ( . 6 3)
( . 18 2) “ ’ ( . 14:13 . 28:2) ( “ ”
11) 19-20 ( . 5 5) 12 1
¨ “ ” 1. — 229 2462. — 224 243
“ ” !
15 6 ( 4 2) ( . .
9) 229 246) ( . 5 24) ( . 6 9)
¨ “ ” ( 1070 1070 1070 1071) “ ”” “ ” “ ” “ ”
1. — . 6 92. — 17 1 ( )3. — . 20 5-64. — . 25 27 ( “ ” “ ” )5. – 1:1 2:36. – . 18:137. – II . 22:24 . 18:23 25 328. – . 32:4 II . 22:31 . 18:30
52
(. 12:5 29:1 . 1:3 10 3:1 4:3 23 28 32)
. 1. ( 12. ( 3)3. ( )
( . 1 26-27)4.
. ( )
. ( 1-7). ( )
5.. .
6.. . . ( . 8:28-29 . 1:4)
7. ( . 21 2) (2 . 3 10)
.
. ( 1-2 21-22). ( . 11 6-9)
. 1.
2. ( 94-99)
. ( 1022)
. ( 1070). ( 478)
3. ( )
4.. am mos ( ) ( . 29:1 . 1:3 10 3:1 . 6:14). amiantos ( ) aspilus ( )
. 1.
. ( . 5:27 . 2:15 I . 1:19)
. (I . 1:8 . 1:22)2. ( . 9:14 I . 1:19)3. ( . 1:4 5:27 . 2:15 . 1:22 II . 3:14 . 24
. 14:5)4.
. anegkl‘ tos, ( ) “ ” (1 . 3:10 1:6-7)
. anepileptos, ( ) “ ” “ ” (1 . 3:2 5:7 6:14 2:8)5. ” (amiantos) ( )
. ( . 7 26)
. (1 . 1 4)6. “ ” “ ” (holokl‘ ria . 3:16 I . 5:23; 1:4)7. ” ( 1 . 2 15 3 1 .
2:10 3:13 5:23)8. ” (1 . 3 14)9. ” “ ” (1
. 6:14 1:27 I . 1:19 II . 3:14)
53
.
“ ” “ ” “ ” “ ” (1 1 ( .
4:1 17 5:2 15) ( .
5:20 48 . 1:4 I . 1:13-16) !
17 2 “ ” 1. ” — 678 733
“ ” 12:7 13:15 15:7 18 “ 15 3 17
. . 2 . 2. . 5 . 5. . 6 . 6. . 8 . 8. . 16 . 16. . 20 . 20
2. ” — 915 1176 ( )3. . 8
¨ “ ”
2000 . 7
¨ “ ” ( . 12:2 15:2-5 13:1617:6)
1 60
17 3 “ ” ( . 18 2) 17 17
¨ “ ”
( 12 1
17 4 “ ” ( . 35:1148:4 19) ( . 2:28-29 . 3:1)
17 5 “ ” “ ” “ ” “ ”
12 2
17 7 “ ” ( 877 1086 ) ( . 6:18 17:19 . 6:4 . 26:9 . 16:62)
¨ “ ” ( 761) “ ” “ ” ( . 8 13 19) 13 14
17 8 “ ” ( . 12:713:15 17 15:18) 48 4
54
¨ “ ” ( . 6:7 29:45 . 26:12 45 . 15:41 . 7:23 11:4 24:730:22 31:1 33) ( . 7:6 14:2 29:12-13)
17 9-149 10
11
12
13
14
17 9 “ ” ( 1036 1581 ) 17 10 26:5 . 12:24
13:10 15:26 19:5 20:6 23:17 . 18:4 26 30 19:19 37 20:8 22 22:31 25:18 26:3 . 4:2 23 40 5:1 296:2 12 17 25 7:9 12 8:1 11 10:13 11:1 22 etc. … !
17 10 “ ” ( 557 II) (
( ) 1200 ( . 9 25-26) ( . 10:16 . 4:4 9:26 .
2:28-29 . 2:11-13)
17 12-14 ( . 12 44 20 10) ( . 10:2 11:14 16:15 31-34 18:8)
17 12 “ ” ( 557 II) 1. . 10 — 2. . 11 — 3. . 12 — 4. . 13 — ( “
”)5. . 24 — 6. . 25 — 7. . 26 — 8. . 27 —
17 14 “ ” “ ” ( . 15 10) ( .12:15 19 30:33 38 31:14 . 7:20 21 25 27 17:4 14 18:29 19:8
20:17 18 22:3 23:29 . 9:13 15:30 31 19:13 20 3 . 431 “ ”
17 15-2115 16
17
? ? 18
19
20
21
17 15 “ ” “ ” ( 979 I 1354 I - 1354 II) “ ” “ ”
55
“ ” (32 28 975 I) “ ” 1354 I)
1.2. . 11 29-303. . 20 124. . 12:10-13 20:1-7 5. . 16 21:8-216. ( . 17 17) . 18 12-157. 127 . 23 2-208. . 4 21-319. 1 . 3 1-6
17 16 “ ” 15 6 ( 4 3)
¨ “ ”
¨ “ ” . . 6)
17 17 ( 13) ( . 15 6) )? “ ” (17 17) “ ” (18:12 13 15) ?
1. ( . 21 62. ( . 19 14)
4 19? “ ” !
! ! “ ” “ ” !
17 18 “ ” ( )
¨ “ ” ( 1035) “ ” ( . 16 10-12)
17 19 “ ” “ ” ( 850) “ ”
850) 21 6 “ !
¨ “ ” ( . . 6 8) “ ” ( ) “ ” 13 14
17 20 25 12-18
17 21 12
17 22-2722 23
24 25
26 27
56
17 22 “ ” ( .11:5 35:13) “ ”
17 23 “ ” ( .12:4 22:3)
17 25 “ ”
(
1. 17 12 15 ?2. ?3. ?4.5. ?
57
18
)
18 1-8
18 9-15
18 16-21
18 22-33
18 1-8
18 9-15
18 16-21
18 22-33
18 1-8
18 9-15
18 16-21
18 22-33
18 1-5
18 1-5
18 6-8
18
18
18 10
18 10 -12
18 13-14
18 15
18 15
18 16-19
18 20-21
18 22-25
18 26
18 27-28
18 28
18 29
18 29
18 30
18 30
18 31
18 31
18 32
18 32 -33
18 1-5
18 6-8
18 9-15
18 16-21
18 22-26
18 27-29
18 30-32
18 33
( xxiv )
( xxiv )
58
1.
2.
3.
4.
. (
( . “ ” 12 7)
. 18-19 (1)
(2)
. 18
1. ( . 23:7 33:6-7 42:6 43:26)2. ( . 19:2 24:32 43:24)3. ( . . 5)4. ( . . 8)5. “ ” ( . . 3)
1. ( . . 2 7)2. ( . . 6)3. ( . . 7)
. 9
18 1-81 2
3
4 5
6
7 8
18 1 “ ” “ ” ( 906 1157 ) ( . 12 7 [ 17:1 18:1 26:2 24 35:1 9)
18 17
(1) (2) (3)
( )I. ( )
. 1. - . 1:4 31 6:8 . 33:17 . 14:14 . 11:12 . 4:102. - . 15:17 . 11:23 . 2:153. - . 6:6 15:16 . 4:34 5:15 26:84. - . 11:18 I . 8:21 II . 19:16 . 5:1 10:17 18:6
59
5. - . 33:11 . 6:25 12:8 . 34:106. - . 8:19 31:18 . 9:10 . 8:37. - . 3:8 10 . 15:26 19:19 . 26:17 27:108. - . 24:10 . 43:79. - . 24:9-11 . 47 . 6:1 . 1:2610. - . 16:7-13 22:11-15 31:11 13 48:15-16 . 3:4 13-21 14:19 . 2:1 6:22-23 13:3-22
. 1. - . 1:3 11 14 20 24 262. ( ) - . 3:8 . 26:12 . 23:143. - . 7:164. - . 8:21 . 29:18 25 . 26:315. - . 11:5 18:21 . 3:8 19:11 18 206. - . 34 6
. ( )1. - . 6:6 . 32:14 . 2:18 I . 15:29 35 7:3 62. - . 4:14 15:7 . 11:10 12:9 22:22 25:3 32:10 13 14 . 6:15 7:4 29:203. - . 20:5 34:14 . 4:24 5:9 6:15 32:16 21 . 24:194. - . 20:23 26:30 . 32:19
. ( )1.
. - . 4:22 . 14:1 . 1:2 63:16 64:8
. - II . 7:11-16 . 2:7. - . 1:31 8:5 . 27:10 . 3:12 . 3:4 22 31:20 11:1-4 . 3:17
2. - 11 1-43. - . 27 10 ( . 49:15 66:9-134. - 1-3
II..
!.
( ). ( 20 5). ! (1 1 1-3)
( 1 1-18)
© ” 13:18 14:13
60 ( ) (
154-155)
© “ ”
18 2 “ ” 19 1 ( . 13 2)© “ ”
1. ( 23:7 33:6-7 43:28)2. ( 19 24:26 48 52)3. ( )
18 3 “ ” (nyda 10) ( . 3 (1)
“ ” “ (2) (3) ( nydah 12 1
© “ ” ( . 30 27)
© 3-5
60
1. ( 716 778 ). 3
2. ( 542 534 ) ( 934 1220 ) . 4
3. (“ ” 1043 1612 . 44. ( 542 534 .55. ( 703 761 . 5
18 4 “ ” “ ”
18 5 “ ” . 6 33 (
© “ ” . 9
18 6 ( . 6 7 )
1. 554 5532. 534 5253. 793 889
© “ ” “ ” ( 684) (1/3)
( )
( . 19 35-36 . 25:13-16 . 11:1 16:11 20:10)
“ ” “ ” ( 4 831 ( 10 ( )) ( 6 )
“ ” “ ”
I..
1. ( 330 “ ” 331) . . 27 16 3 22. ( 547 3 2 )3. ( 35) . . 16 36 . 19:36 . 45:10-11 13 244. ( 684) . . 18:6 I . 25:18 I . 18:32 II . 7:1 16 185. ( 771 II “ ” [ ( )] 771 I) . . 16:16 22 36 .
23:10-156. ( 798 “ ”) . . 29:40 . 14:21 . 15:4 28:5 137. ( 866) 2 . 6 25
. 1. ( 499) . . 45 14 ( 2 . 2:10 27:5)2. ( 144 II) . I . 7:26 38 II . 2:10 4:5 . 5:10 . 45:10-11 143. ( 228) . . 29:40 . 19:36 . 45:244. ( 528) . 14:10 12 15 21 24
. ( 1 201 16 379) ( ) = ( ) 1 ( )= ( ) 10 1 ( ) 30 3 1
( ) 60 6 2 1 ( ) 100 10 - - 1
( ) 180 18 6 3 - 1 ( ) 720 72 24 12 - 4 1
61
II..
1. . 38 25-26 3000 (” 503)
2. ( 1053 “ ”)
. “ ( )” ( . 23 16)
. “ ” ( . 30 13). “ ” ( 2 . 14 26) “ ”
3. ( 176 II) 20 ( .30:13 . 27:25 . 3:47 18:16 . 45:12)
)4. ( 584) 50 60
. 45 12 2 69 . 7 70-71) 60 1 50 1
5. ( 132 “ ” . 24 22) ( . 24 22 . 38 26) “ ”
. 1.
1 60 1 3,000 50 1
6,000 100 2 1 60,000 1,000 20 10 1
2. 1
60 1 3,600 60 1
7,200 120 2 1 72,000 1,200 20 10 1
18 7-8 6-8 ! !
18 8 “ ” “” ( 24 41-43)
18 9-159 ? 10
11
12
? 13
? ? 14 ? 15
18 9 “ ” !
18 10 “ ” ( 9961427) “ ”
© ” 17 15-21
62
“ ” ( ) “ ” ( 311 I. 14 “ ” ( 417)
(2 . 4 16-17)
18 11 ( )
18 12 “ ” 17 17 . 3 6
-
18 13 “ ‘ ’” 11 11
( . 15) “ ” 21 6 7 12
© “ ”
18 14 “ ” ( . 32:17 27 . 19:26)!
! ! “ ” ( 810 928) “ ” “ ”
15:11 . 77:14 78:12 88:10 119:129 139:6 . 9:6 25:1 29:14 . 12:6.
!
© “ ” . 10
18 15 ! ( 3) !
18 16-2116 17
? 18 19
20
21
18 16 “ ”
18 17-19 “ ” (2 . 20
. 41 2 23) 15 15 ( . 19)
( . 20 7) ( 3 7)
18 12 1-3
18 18 “ ” (224 243)
63
© “ ”
( . 15 6) ( . 12:3 22:18 28:14 3:25 . 3:8)
. 25
( 13) (
18 19 “ ” “ ” ( 393 390 . 4:119:5 . 31:18 “
“ ” ( . 2 25 . 2 33 13 5)
) “ ” ( 393) ( )
1. - . 3:22 . 1:39 . 7:14-15 4:112. - . 9:2 18:213. - . 3:19 4:35 8:2 11:2 20:20 31:13 . 23:144. - . 4:39 11:2 29:165.
. - . 29:5 . 1:8 . 22:2 33:9
. - . 11:28 13:2 13 28:64 29:26 32:17. - . 4:35 39 7:9 29:6 . 1:3 56:10-11. - . 4:1 17 25 24:16 38:26
6. - . 29:11 12 5:167. - . 29:4 . 1:2 4:1 . 29:248.
. - . 34:10
. - . 31:21 27 29
© “ ” ( . 4 6 7)
( . 17 1) “ ”
( . 2 22 . 119 1) ( . 9:2 18:25-26 19:9 23 22:424:14 22 14:6)
© “ ” ( 842 1048) 20 5
( . 17 1)
18 20 “ ” “ ” ( 277) “ ” ( 277) 19
7
1. — 912 I 11742. ( 547) — 457 455
“ ” ! ( . . 23)
( . 6:5-6 11-12 13 15:16 . 14:1-3)
18 21 “ ” 1. . 11 72. . 3 8
( “ ”)
64
(“ ”) (1) (2) “ ”
. 18 1-2)
( . 11 .8)
© “ ” ( .25)
1. — 432 4342. — 906 11573. — 393 390
18 22-3322 23
? 24 ? ? 25
? 26
27
28 ? 29 ? 30
? 31
? 32
? 33
18 22 “ ” (1) . 19 1) (2)
© “ ” ( ) “ ”
( )
18 23 “ ” “” ( )
© “ ?” ( “?” . 25)
20 17
. 18!
18 26 1.
.
. ( 7) (2.
. (
. ( . 5 1). ( 5 12-21)
53 ( 1-7 1 29 2 . 5 21)
18 27 “ ” 12 1
65
© “ ” 3 !
30 19 42 6
18 32 “ ?” 10 (1) (2)
66
19
)
19 1-11
19 12-14
19 15-22
19 23-26
19 27-28
19 29
19 30-38
19 1-3
19 4-11
19 12-14
19 15-22
19 23-26
19 27-28
19 29
19 30-35
19 36-38
19 1-11
19 12-14
19 15-23
19 24-26
19 27-28
19 29
19 30-38
19 1-2
19
19 3
19 4-5
19 6-8
19 9-11
19 12-13
19 14
19 15-17
19 18-20
19 21-22
19 22
19 23-26
19 27-29
19 30-33
19 34-38
19 1-3
19 4-5
19 6-11
19 12-14
19 15-16
19 17-22
19 23-26
19 27-28
19 29
19 30
19 31-38
( xxiv )
67
1.
2.
3.
4.
19 1-111
2
3
4
5 ?6 7
8
9
10
11
19 1 “ ” 40 — !!! 18:2 22 19:10 12 16 . 5 9
© “ ” 1. 13 11 2. “ ”
3. . 3 4. . 7 “ ” 5.
— ( . 8) !
( )
19 2 “ ” . 3
“ ” ( )
1. — 693 7472. ( ( )) — 5333. — 934 1220
( . . 3) ( ) ( 21)
© “ ” !
19 3 “ ( )” ( 823 954 ) 1. . 9 2. “ ” ( .19:7 II . 2:17 5:23) “ ”
( 547)
68
© “ ” ( “ ”
( . 6 19)
19 4 “ ” ( )
18 19 ( . 5 9-10)
“ ” ( ) “ ” (892) ( . 47 21) ( ) 18 20-21
(18 32)
1. 1 2. ( . 18:22 20:13 . 1:26-27 7)3. (1 . 6 9-10)
-
- “” ( . 8 1-8 . 6 7-8)
19 5 “ ? ” 1. — 422 4252. — 393 390
1 11 ( .18:22
20:13) ( 1:26 27 I . 6:9 I . 1:10)” “ ” ( 393 390)
” 9
19 7 “ ” ( 949 1269 )
1. — 43 . 5:22-23 . 24:20 . 11:92. — 1 . 12:25 . 4:22 13:23
( . . 9)
1.2.
19 8 “ ” 1. ( ) — 422 4252. — 793 8893. — 793 889
“ ” ( “ ” 853) “ ” ( . 14 . 17:8 36:7 57:1 63:7)
!
1. ( )2.3.
. 19 24
69
19 9 “ ” ( 620 670 ) “ ” ( . . 21:21 II .4:27) “ ”
© “ ” ( ( . . 13) 18 20-24
. 2 7-8
© “ ” ( . 7)
19 11 “ ” ( 645 697 ) ( 2 . 6 18)
” ( . . 3 20) ( 703) . 22:22 . 28:28 (BDB 734) “ ”
19 12-1412 ?
13
14
19 12 “ ?” !19 13-14 “ … ”
“ ” ( 1007 1469) 1. . 13 — “ ” — 2. . 14 — “ ” — ( . . 29)3. . 14 — “ ” — ( . 18 28)
“ ” ( . 6:17 9:15 13:10 II . 24:16) “ ” . 12:23 (I . 21:15 . 54:16 . 22:7
19 14 “ ” ( 542534 . (
1. ( ) — 877 10862. ( )— 422 425
© “ ” ( 850 1019 ) 1. — . 26 82. — . 21 93. ( . 1 ) — . 39 14 174. ( . 1 ) — . 32 65. — . 16 25
( . 17 17 18 12)
19 15-2215
16
17
18 19
20
? 21
70
22
19 15 1. ( ) — . 14 2. — 542 534
. 16-22
© ” ( .18:23 24 19:15 17 . 16:26 I .12:25)
19 16 “ ” ( 554 552 ) “” “ ”
. 17 (
( . 13 10)
© “ ” ( 328) . 63 9
( ) (2 .36 15 2 18 . 3 17 [ . 36:17 . 5:11 7:48:18 9:5 10)!
19 17 “ ” “ ” ( 572 flp 589 ) ( . 19:17 [ 19 20 22) “ ”fwl ( 532)
© “ ” 1. — 572 5892. — 613 661 ( . 26
)3. — 763 8404. — . 1
” “ ” ( . 14 2)
19 19 ( ( “
” . 6:8 32:5 34:11)
© “ ”
“ ” “ ”
(hesed) ( 338)
( HESED) (338-339)
. 1. ( . 1 . 20:14 II . 24:22)2. ( . . 6 8)3. ( . 2 . 6 4)4. ( . 40 6)
. 1.
. “ ” ( . . 31:3 27:28 9:9)
. “ ” ( . 10:12 . 86:13)
71
. “ ” ( . . 119:41 76 88 124 149 150). “ ” ( . 25:7 51:3). “ ” ( . 2 . 6:14 . 1:5 9:32)
2. ( . . 34 . 7 203.
. “ ” ( . . 9:17 . 103:8)
. “ - ( . . 20:6 . 5:10 7:9). “ ” ( . 1 . 16:34 41 II . 5:13 7:3 20:21 3:11)
4. ( . 2 . 6:42 . 89:2 . 55:3 63:7 . 3:22)
19 20 “ ” ( 572 589 “ )”
( 310 309) “ ” ( “ ”)
19 21 “ ” “ ” ( 669 724 “ ” 815) “
( .19:15 . 82:2 . 18:5) ( 858 “ ”)
” ( 859 I) “ ” (14 2
( 18 22-33)
19 22 1. — 554 553 ( . 16 )2. — 572 589 ( . 19 17 [ 19 20)
© “ … ”
1.2. ( 18 22)
19 23-2623 24
25 26
19 24 “ ” “ ”
“” 14 10 ( )
. 38:22 17:29 . 14:10 19:20 20:10) ( 7)
15 17
19 25 “ ” “ ” ( 245 253 ) ( . 29:23 . 13:19 . 49:18
50:40 4:11)
19 26 ( 17 32) !
. 30-38
19 27-2827 28
72
19 27 “ ” ( . 18 22 . 9 . 10 8)
19 2929
19 29 “ ” ( . 2 24)
19 30-3830
31 32
33
34
35
36
37 38
19 30-38
19 30 “ ” (1) . 21 (2)
. 19 !
19 31 1. 14 2. 19
19 32 1. — 229 246 ( . 34)2. — 1052 1639 ( . .
34)3. — 1011 1486 ( . 34 )
34
19 36
19 37 “ ” “ ” ( 555)
( . 2 9)
19 38 “ … ” “ ” ( 769) ( . 2 19) . 30-38
(1) (2) !
1. 18 19 ?
73
2. ? ( ) ?3. ?4.
74
20
)
20 1-7
20 8-18
20 1-7
20 8-13
20 14-16
20 17-18
20 1-7
20 8-18
20 1-3
20 4-5
20 6-7
20 8-10
20 11-13
20 14-16
20 17-18
20 1-7
20 8-13
20 14-18
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
. 18 12
1.2. ( 12)3. ( 20)4. ( )
” ( . 15 6)!
. 1.2.
. 15 13-16 ( )!
.
75
20 1-71 2
3
4
? 5 ? 6
7
20 1 “ ” ( . 18 1) ( . 13 18) (
© “ ” “ ” ( 616)13 1
© “ ” ( . 14 16 14) 50 ( 873 II “ ”) “ ”
( 871)
© “ ” ( 1004 III) “ ” (1 . 15 27 8) 16
( . 18 25)
© “ ” . “ ” ( 652 704) “ ” “ ” (
157 184) ( . 12:10 21:23-24 26:3 32:6 35:27 47:4) ( . 10 19)
20 2 “ ” 12 17-18 26 1. 13
( . 12)
© “ ” ?” 12 14
20 3 “ ” ( 4) “ ” “ ” 34
31 34 ( . 4)
( ) ( 14)
20 4-6 . 5 “ ” ( 667 496)
“ ” “ ” ( 1070 523 1 . 9:4 . 7:8 101:2) . 6
(1 . 25:39 33:18 . 19:13 ). ( . . 17-18 12 17)
( . 18:23 32 3:16 . 11:32 I . 2:4 4:10 2:11 II . 3:9 I 2:1 4:14)
76
20 4 “ ?” 18 23 ( . .
17) (“ ” “ ” 843)
( . 12:17-19 26:7-11)
I..
( . 1 26-27) 3) ( 8 18-22)
. !
II. ( ).
1. ( . 1:26-27)2. ( 1 28)3. “ ’ . 1 314. ( 2 18)5. ( . 3 16)
. 1. 5:15-23 2. 9 7-9
. . 1
. . 17 ( ). . 32 18. . 19. . 49:14-15 66:9-13
3. “ ”
III..
1.2. “ ” . 5:15-6:93. ( )4. . 7 3-5
. 1 . 6 19-20
. 1 . 7 4.
1. 3 282. 5 21-31 ( 1-3
).
1.. . 1:31 32:5 . 103:13 . 63:16 64:8 . 3:4 19 31:9 . 11:1 . 3:17. . 11 3-4
2.3. ( )
. “ ” . 5 18 ( ( ) [ . 3 18-25])
. ( . 5 19-24)(1)
77
(2)(3)(4)(5)
. ( )(1) ( . 5 22-33)(2) ( . 6 1-4)(3) ( . 6 5-9)
4.. . . .
. ( )1. . 19:12 I . 7:7-8 32 342. 1 . 4 1-53.
.
. . . . . ( . 21 8-9)
IV.. ( ) ( ).
1. . 6 15-202. . 5:19-213. . 13 4
. ( ) .
1. ( )2. . 24 1-4 . 5:27-32 19:3-12
. 1.
. . 20 13
. 1 26-27. 1 . 6 9-11
2. ( “ ” (
3.!
4. 1. 6 11
V.. . . 22:30 12:25 20:34-36. . - (
. 5 23).
!
78
. 1.2.3.4.
20 7 1. ” 996 1427 ”
2. ” 813 933 ( ( 42 8
!3. ” 310 3094. ” ( . 1 )5. ” 393 3906. ” ( 559 562)
“ ” (2 17 . 10 17 . 18 22)
© “ ” “ ” ( 611) ( . 12 6)
( . . 7 17) (1 . 7:5 12:19 23 42:8 . 7:16 11:14 14:11 27:18)
( . 18 19)
I..
1.
2.. - ( )
(1)) — . 20 7) — . 12:6-8 . 18:15 34:10) - . 7:1 ( )) - . 15:20) - . 11:24-30) - . 4:4) - . 6:7-10) - I . 3:20
(2) - . 13:1-5 18:20-22(3) - I . 10:5-13 19:20 I . 20:35 41 22:6 10-13 II . 2:3
4:1 38 5:22 6:1 .(4) - . 18:15-18
. ( ) ( )(1) — 1 . 22:5; II Sam. 24:11; I Chr. 29:29(2) - II . 7:2 12:25 I . 1:22(3) - I . 11:29(4) - I . 16:1 12(5) - I . 18:4 13 20:13 22(6) - I . 18-II . 2(7) - I . 22(8) - II . 2:8 13
. ( ( ).
79
= “ ” 1 . 9 “ ”
1. = “ ” 2 . 24 11 ” ( “ ”)
2. = “ ” = “ ” = “ ” 300 -
” ( . 4 10-16 7 . 5
( 3:8 . 1:7 17 . 3:4 )3. . 29 29 - - -
4. - “ ” 76 “ ”
5. ” (1) = “ ” “ ” (2) = “ ”
II.. “ ” ( )
“ ” ( . 20 .105 5) ( . 18 18) ( . 15 20)
!. “
” 3 896. “
“ ” 13 1152
III.
.
( .13:1-3 18:20-22)
.
. ( . 18 18)
400 “ ”
( .11:27-28 13:1 14:29 32 37 15:32 I . 12:10 28-29 . 4:11)
. “ 2% 5%
1% ” ( 166)
.
.
(1) (2) (3)
IV.. “ ” “ ”
80
“ ” (2 2) (1 . 10:10-13 19:18-24)
. ( ) (
( (2 . 22 14 ).
. 150)
.
. 1. -
( ) ( 4 6)2. - “ ” ( 5 2)3. -
( 27-28)V.
. ( )
.
.
.
. 1. ?2. ?3. ?4. ?5.
. 1. ?2. ( )?3. ?4.
VI.. . . . . . . ( ) .
. 4 1067-1078
© “ ” ( . 17:2719:12) ( ) 18 31 31-34
20 8-18 8 9
? ?
81
10 ? 11
12
13
14
15 16
17
18
20 8 “ ” ( . 21:14; 22:3)
© “ ” . 4-6 11
20 9-10 12
20 10 “ ” “?”
20 11-12 12 12 26 7
20 13 “ ” ( . 3 12)
1073 1766 ( . .
( .1:26 11:7 35:7 II . 7:23) ( )
. 4-6 “ ”
. 1. 3 16-17 28 192. 14 26
. - . 2 32-33 38-391.2. . 1 4-5 5 8 1-4 8-103. 1 2 8-10 12 4-64. 2 1 21 13 145. 4 4-66. 1 3-14 17 2 18 3 14-17 4 4-67. 1 1 2-58. 2 2 139. 3 4-6
. - 1 1 2. - . 20-21
. 1.2. “ ” 1 26-27 3 22 11 73. “ ” 6 4 ( . 2 24 . 37 17)
. 1. 16 7-13 22 11-15 31 11 13 48 15-16
82
2. 3 13 21 14 193. 2 6 22-23 13 3-224. 3 1-2
. 1 1-2 104 30 . 63 9-11 . 37 13-14. ( ) ( ) 45 6-7 110 2 8-11 10 9-12. 12 10. . 48 16 61 1
( ) 1. - 2. - 3. - 4. -
1. 325 2. ( 381 ) 3.
© “ ”
20 14 12 16
[ ] 1-11www.freebiblecommentary.org). 118-120
20 16 “ ” “ ” ” ( 18 6 ( . 37 28 . 17 10)
© “ ”
“ ” “ ”
“ ” ( . 14) ( . 16)
” “ ” ( 492 744)
20 17 “ ” . 17
18
20 18 “ ” 783 870)
20 ( . 17) LXX
1. ?
83
2. ?3. ?
84
21
)
21 1-7
21 8
21 9-14
21 15-19
21 20-21
21 22-26
21 27-34
21 1-7
21 8-14
21 15-21
21 22-34
21 1-7
21 8-14
21 15-19
21 20-21
21 22-24
21 25-34
21 1-7
21 8
21 9-13
21 14-16
21 17-21
21 22-23
21 24
21 25-29
21 30-31
21 32-34
21 1-7
(6-7)
21 8-14
21 14 -16
21 17-19
21 20-21
21 22-24
21 25-31
21 32-34
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
85
21 1-71 2
3
4 5
6 7
?
21 1 “ ”
“ ” “ ”
“ ” “ ”
! “ ” ( 823 955.
15 24-25 . 13 19
© “ ” 18 10-15 ( . 2 . 11 11) 12 15 17
21 2 “ ” 17 21 18 10 14
21 3 “ ” 17 19 21 “ ” ( 850) 17 17 18 15
21 4 “ ” ( . 17 9-14) . 17 25
( 34)
21 5 ( . 17 17)
21 6 1. 17 17 18 122. “ ” 3.
4. . 9
21 7 “ ” “ ” (1) ( ) (2) (
21 8-148 9
10
11 12
13
14
86
21 8 “ ” (
(2 . 7 27)
21 9 “ ” “ ” “ ” LXX “ ” “ ” ( 850)
( 1019) “ ” ( . 19:14 . 32:6 . 16:23) . 4 2916 5 “ ” “ ” 2
. 2 14 . 26 19
21 10 “ ” ( 176 204) ( . 4 30) “
21 11 (17 18) ( . 17:20 21:3 18 20) ( . 11 10 1 . 1 8)
21 12 1. ” ( 949 1269 . 11
) 2. ” 1033 1570 “ ”)
© “ ”
27)
21 13 “ ” 16 11-1219 29
21 14 “ ” ( 332 565) ( .14 15 19)
© “ ” 15 17
© “ ” 31
21 15-1915 16
17
? 18
19
21 15 “ ”
“ ” “ ”
“ ” ( 1020) ( . 1:22 . 71:9 . 38:6 . 16:5)
21 16 “ ” ( 377 373 )
© “ ”
16 6
87
21 17-18 1. ?” ( )2. ” 431 432 15 26 24 46 3 3. ” 877 10864. ” 669 7245. ” 304 302
21 17 ( ( .4) 12 7
© “ ” ( . 16 11) “ ” ( 1033) “ ” 1035) “ ”
21 18 “ ” ( 962 1321 ) “ ” “ ” . 21:1346:3 ( 793 889 ) 12 2 18 18 ( 224 243
21 19 . 19 . 3 5 2 . 6 15-19
21 20-2120 21
21 20 “ ” ( . 28 15) ( .39:2 21) (21 22 !
21 21 “ ”
21 22-2622
23
24 25
26
21 22 “ ” . 26 26
(
© “ ” ( . 26 28)21 25 “ ” “ ” ( 406 410
(“ ” 989 1396 . 23)
21 27-3427 28
29 ? 30
31
32
33
34
88
21 27 “ ” . 27 (13 14
21 28 “ ( )” . 27 “ ” (1) “ ” 21 28 (2) “ ” 26 33 (“ ” [ 987]
“ ” [ 989]
21 32 “ ” 12
21 33 “ ” 1. (
2.
© “ ” ( 42). 4 26 12 8) . 8 20
© “ ” ( 42) 761)
(1) ( 42 994) 17 43 14 3 (2) ( 42 751 II) 14 18-24 (3) ( 42 909) 16 13 (4) ( 42 110) 31:13 35:7
( 12 1 ( 761) “ ”
“ ” (13 14
1. 20 ?2. ?3. “ ” ( . 18 12)?4. ” ?5. . 11-13 6. ?
89
22
)
22 1-8
22 9-14
22 15-19
22 20-24
22 1-2
22 3-8
22 9-14
22 15-19
22 20-24
22 1-8
22 9-14
22 15-19
22 20-24
22 1
22 2
22 3-5
22 6-7
22
22
22 8
22 9-11
22 11
22 12
22 13 -14
22 15-19
22 20-24
22 1-2
22 3-5
22 6-8
22 9-10
22 11-14
22 15-18
22 19
22 20-24
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
90
22 1-81
2
3
4 5
6
7
? 8
22 1 “ ” . 31 29
“ ” 18 19
© “ ”
” ( 650 702 ) “ ”
12 22 (
( ) ( . 4 . 5:8 12:5-13)
( 650) ( 393)
1.. . 15:25 16:4 20:20. . 8:2 16 13:3. . 2:22 3:1 4
2.. . 12 1-12. 2 . 32 31
3. ( . 26:2 139:23)4. ( 4 4 . 5 8)
© “ ” “ ” (55 65)
1. . 1 7. . 92. . 3 8. . 113. . 3 9. . 124. . 5 10. . 145. . 7 11. . 166. . 8 12. . 20
© “ ” “ ” “ ” !
( ) “ ” . 1 . 11
© “ ” ( . . 11 . 3 1 . 3 . 6 8)
91
22 2 1. ” 542 5342. ” 229 246 (
. 12 1 [ . 18 12 3])
3. ” 748 828
© “ “ “ ” ( 402) ( . . 2 12 16)
! !
© “ ” ( 599) 1. “ ” 2. “ ” 3. “ ” 4. “ ” 5. “ ” 6. “ ”7. “ ”
“ ” . 3
. 24 16 1 21 18-30
(14 18)
© “ ” “ ” “ ” ( 750)
! 21 3 14
22 3 “ ”
22 4 “ ”
22 5 1. “ ” 442 4442. “ ” 229 2463. “ ” 1005 2954. “ ” 996 1427
© “ ” . 11 17-19 21 12
22 6 “ ”
)
© “ ” “ ” ( 38) ( . 19:29 .
30:14)
92
22 7 “ ?” . 8
(1) ( 4) (2) ( 8 20) (3) 1 5)
22 8 “ ‘ ’” “ ” . 14 (“ ” 217 “ ” 906)
“ ” “ ” (906 1157 (
22 9-149
10 11
12
13
14
22 9 “ ”
” ( 785 873 ) (785)
22 10 “ ”
22 11 “ ” . 11 12 “ ” ( . 16:7-13 18:1 19:1 21:17 19 22:11-15 31:11 13 32:24 30 48:15-16 . 3:2 4 13:21 14:19 . 6:12
14 . 3:1 2) . 12 “ ” ( “ ” . 1 “ ” . 1:26
3:22 11:7 “ ” “ ” . 110 1 . 6 4
20 13
22 12 1. ” 1018 15112. ” 793 889
1. ” 393 3902. ” 362 359
. 2 . 12 ( . . 16)”
?
©
“ ” “ ” “ ”
“ ” ( 431) “ ” ( .3:10 18:15 20:8 28:17 32:7 42:35
43:18) “ ” “ ” “ ” . 42:18 . 1:17 9:30 18:21 .19:14 32 25:17 36 43 .6:2 24
10:12 20 14:23 17:19 25:18 28:58 31:12-13 . 33:8 “ ”
! ! “ ” ( . 15 6) !
93
22 13 “ ”
“ ” “ ”
“ ” (rta29) “ ” ( dta 25) “ ”
© “ ”
( 53 1 29 I . 1:18-19 . 5:11-14)
22 14 “ ”
© “ ” . 8
¨ “ ” ( ) “ ” ( . 12:5 11 21 14:23 24 16:2 11
22 15-1915 16
17
18 19
22 16 “ ” . 6 13-18
( “ ” . 18)
22 17 “ ” 1. “ ” ( 138 159) “
” 2. “ ” “ ” ( 915
1176) “ ” 12 (
© “ ” ( . 13:16 28:14 . 23:10 . 15:5 26:4 .
32:12)
© “ ”
16 “ ” ( .
15:6 22:16 18)
( ) !
22 18 “ ” ” ( 138 159)
1. . 12
94
2. . 18 183. . 22 184. . 265. . 28 14
( ) ( . 29:19 . 72:17 . 65:16
. 4:2). 3 25 . 3 8
“ ” ( . 19 5-6)
( ( . 15:6
. 4:3 . 3:6 2:23)
( “ ” . 28:19-20 24:47 1:8)!
22 20-2420 21
22 23
24
22 20-24 . 23
22 23 “ ” “ ” ( 143 I)
© “ ” ( 918) “ “ ” “ ”
“ ”
22 24 “ ” ( 910) (1) “ ” (2) “ ” “ ”
1. ? ?2. “ 3. ?4. . 20-24 ?
95
23
)
23 1-16
23 17-20
23 1-16
23 17-20
23 1-16
23 17-20
23 1-2
23 3-4
23 5-6
23 7-9
23 10-11
23 12-13
23 14-16
23 17-18
23 19-20
23 1-2
23 3-6
23 7-11
23 12-16
23 17-20
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
23 1-161 2
3 4
5 6
7 8
9
10
11
12 13
14
15 ?
96
16
23 1 23
!
23 2 “ ” ( 900) 1. ” “ ”2. ”
. “ ” ( )
. ( 70). . 14:15 15:13 21:11
14 5
¨ “ ” ( ”
1 56-61) ( )
23 3-13 ( ) (
1. “ ” . 3 678 7332. “ ” . 3 ( 868 10643. “ ” . 6 1033 1570 ( )4. “ ” . 6 868 1064 (
)5. “ ” . 8 3 6. “ ” ( . 8 803 910 ( )7. “ ” . 9 678 733
.
. . 11 [
)8. “ ” .11 . 3 . 5 ( )9. “ ” . 11 . 4 10. “ ” ( “ ”) . 13 . 3 8 ( )
11. “ ” . 15 . 3 10 ()
23 3 “ ” (tj 366) (ytj 366 . 10:15 I . 1:13) 12 6
23 4 “ ” 1. “ ” ( 158) . 15:13 . 22:21 23:9 . 19:34 . 10:19 23:82. ” ( 444) 22:10 25:40
“ ” 1 74-76
23 6 “ ” “ ” ( 43)1.2.3.4.” ( 42 1 . 12 22 . 68 15 3 3)
“ ”
97
” ( 672) “ ” ( 669)
1. “ ” . 17:20 25:16 34:22. “ ” . 16:22 . 1:16 44 2:3 . 22:323. “ ” . 22:28 34:31 35:27 I . 11:344. “ ” 13:21
23 9 “ ” ( ) ( .13:18 14:13 18:1)
1. 23 192. 25 93. 35 294. 49 315. 50 13
23 10 “ ”
¨ “ ” 12 6
23 15 “ ” 18 6
23 17-2017 18
19
20
23 17 “ ” ( 877 1086 )
98
24
( )
24 1-9
24 10-14
24 15-21
24 22-27
24 28-41
24 42-44
24 45-49
24 50-51
24 52-61
(60)
24 62-67
24 1-9
24 10-14
24 15-21
24 22-28
24 29-31
24 32-41
24 42-44
24 45-49
24 50-51
24 52-60
(60)
24 61-67
24 1-9
24 10-14
24 15-21
24 22-27
24 28-33
24 34-41
24 42-44
24 45-49
24 50-51
24 52-61
(60)
24 62-67
24 1-4
24 5
24 6-9
24 10-14
24 15-17
24 18-21
24 22-23
24 24-25
24 26-27
24 28-31
24 32-33
24 33
24 34-41
24 42-49
24 50-53
24 54
24 55
24 56
24 57-58
24 58
24 59-61
(60)
24 62-65
24 65
24 66-67
24 1-9
24 10-14
24 15-21
24 22-27
24 28-32
24 33-49
24 50-53
24 54-61
(60)
24 62-67
99
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
24 1-91 2
3
4
5
? 6 7
8
9
24 1 “ ” . 25 20 . 21 100 140 24
175 ( . 25 7)
¨ “ ” . 35
24 2 “ ” “ ” ( 278 “ ” ) ( . 50 . 3 2)
. 15 2
¨ “ ” “ ” ( 962 1321 ) . 3 (“ ” 989 1396
. 47 29 1. ( 437 1 . 46 26 . 1 . 8 30)
( . 3)
2.
3. (
4.
24 3 “ ” ( ) (
100
8
¨ “ ” . 15:13-16 . 9:25-27 ( . 34:15-16 . 7:3-6
1. 14 13 2. 14 18 3. 20
24 4 “ ” 11 27-31
24 5 “ ” (1)
(2)
¨ “ ” 5 ( 996 1427) . 6 (“ ” [ 1036
1581] [ 996 1427] . 5 ) (1)
(2) ( . . 7 . 11:15 . 12:7 13:15 15:18)
24 7 “ ” ( .16:7 21:17 22:11 . 23:20 23) 12:7
24 10 “ ” ( ( )) 1200 .
¨ “ ” “ - ” ( 74 625 . 23 4) “”
¨ “ ” ( 637 ) ( .11:22 23 24 25 I .1:26) ( . 11:26 27 29)
( . 22:20-24) ( . 11 31)
( 41) “ ”
24 12 “ ‘ ’” ( . . 26)
1. ” ( “ ”) 899 11372. ” 793 889
” dsj ( .19:19 20:13 21:23 24:12 14 27 49 32:10 39:2140:14 47:29) 19 19
24 12 16 1. . 12 “ )2. . 16
24 10-1410
11
12
13
14
101
3. . 164. . 18-25
24 15-2115
16
17
18 19
20
21
24 15 “ ” . 22 20-24 “” ( 143 I)
¨ “ ”
24 17 “ ” ( 167 196) . 14
24 18 “ ” ( 1059 1667)
24 19-20 “ ” . 14!
24 22-2722
23 ? ? 24
25 26
27
24 22 “ ” ( . 47 .)
.11:22 . 3:21 . 16:12)
24 27 “ ”
“ ” “ ”
“ ” hesed ( 338 19 19 “ ” “
”
1.2.3. ( 109:26 119:41 76 88 124 149 159)4. ( . 25:7 51:1)5. ( .7:9 12 I . 8:23 . 1:5 9:32 . 9:4)6. (I . 16:34 41 II . 5:13 7:3 20:21
3:11 . 100:5 103:17 106:1 107:1 118:1 29 136:l 138:8)¨
“ ” “ ”
“ ”
102
“ ” (tma 54) “ ” “ ” “ ” “ ”
4 3 2 4 ( 15 6
( . 25:10 40:11 57:3 61:7 85:10 89:14 115:1)
¨ “ ” ( 634 685 ) . 5:8 27:11 139:24 . 58:11)
¨ “ ” ( 202) ( . 2 22 . 119 1) ( “ ” .9:2 18:25 26 19:9 23 22:4 24:14 22
14:6)
24 28-4128 29
30
31
? 32
33
34
35
36 37
38
39 ? 40
41
24 29 “ ” . 30. 30
. 31 “ ” . 31 53
24 32-33 1.2.3. ” 4.
24 31-41
24 36 “ ”
24 41 “ ” ( 46) . 41 “ ”
24 42-4442
43
44
24 43 “ ” . 16 “ ” (bethulah) ( 143) 43 ” (alma) ( 761) “ ” “ ”
. 7 14 “ ” “ ” “ ” “
24 42-48 . 11-27
103
24 45-4945
46
47 ? 48
49
24 49 ? ( “ ”)
1. ” 616 6652. ” 3. ” 815 937
24 50-5150 51
24 50 “ ”
“ ?” ( . . 51. 50 . 53 55
. 50
24 51 ( . 49)1. “ ” 542 5342. “ ” 229 2463. “ ” 224 243
¸28 . 57-58 . 53
24 52-6152 53
54
55
56
57 58 ? 59 60
61
24 52 “ ”
24 53 1.2.3.4.5.6.
104
1.2.3.4.
( )
24 54
24 55 “ ” “ ”
24 56 1. “ ” . 54 1018 15112. “ ” . 56 29 343. “ ” . 1 4. “ ” 229 246
24 58 “ ? ” “ ” ( 981 1371)
24 59 “ ” . 35 8 “ ” “ ” ( 413 416 ) “ ” ( 413)
. 61
24 60 . 22 17
24 61
24 62-6762 63
64
65 ? 66 67
24 62 “ ” “ ” ( 97 91). 16 14
24 63 “ ”
“ ” ( 1001 I 962)
1. “ ” “ ” 967 . 105 119 15 23)
2. “ ” ( 16)3. “ ”
24 64 “ ” “ ” ( 656 709 )
24 65 “ ” (1) (2) (3)
105
24 67 “ ”
¨ “ ” “ ” . 63
1. ?2. ?3. . 29 ?4. . 16 . 43 ?5. . 61-67 ?
106
25
)
25 1-6
25 7-11
25 12-18
25 19-26
(23)
25 27-34
25 1-6
25 7-11
25 12-18
25 19-26
(23)
25 27-28
25 29-34
25 1-6
25 7-11
25 12-18
( )
)
25 19-26
(23)
25 27-28
25 29-34
25 1-4
25 5-6
25 7-11
25 12-18
25 19-23
(23)
25 24-26
25 27-28
25 29-30
25 31
25 32
25 33
35 33 -34
25 1-4
25 5-6
25 7-11
25 12-16
25 17
25 18
25 19
25 19 -23
(23)
25 24-28
25 29-34
( xxiv )
107
1.
2.
3.
4.
25 1-61 2
3 4
5 6
25 1 “ ” ( . . 12)“ ” ( 811) . 6
. 17 4
( 882) “ ” “ ” !
25 2 “ ” ( . 36:35 37:28 .2:15 16 3:1 18:1 . 25:15 31:3 . 6-8) 2
690
25 4 “ ” 4
25 6 “ ” 1 1 32
¨ “ ” (
25 7-117 8
9
10
11
25 7 “ ” 175
25 8 “ ” 25 17 35 29 49 33 15 15
( 42:17 I . 23:1 29:28 II . 24:15)
¨ “ ” ( . 9) ( . 25:8 17 35:29 49:29 33)
( . 16:9-1119:25-27 . 26:19 . 12:2-3) 127-129 . 11 13-16
108
? 15 15
25 9 “ ” . 21 14
( . 35 29)
¨ “ ” ( . 23 17-18)
25 11 “ ” ( 91) ( .16:1424:62)
25 12-1812 13
14 15 16
17 18
25 12 “ ”
) ( . 5:1 6:9 10:1 11:10 2725:12 19 36:1 37:2)
25 13 “ ” ( 871 . 21:16-17 42:11 . 2:1049:28 . 120:5)
25 15 “ ” 12 4 “ ” “ ” ( 1066)
25 16 “ ” . 17 20 “ ”
. 22 20-24) ( . 17:20 25:16) ( . 36 15-19) ( . 35 22)
. 1. 2.
. ( 1040 797)1. ( )2.
) . 24 4) ( ) . 28 21) . 24 5) . 13 ( )) ( ) . 17 2) . 4 20) . 4 7) . 18 31
. 1. 2. ( ) . 14 203. ( )
19 284. . 26 53
109
5. ) 24 24 4) 144000 (12X12) 14 3) 12 1) 21 14) 21 14) 21 16 ( )) 144 21 7) ( ) 21 21
) ( ) 22 2
25 17 “ ” “ ” ( “ ”xrg 157 184 . 6:17 7:21 25:8 1735:29)
25 18 ( )
¨ “ ” “ ” ( 815-819) ” “ ” “ ” “ ” “ ”
. 16 12
25 19-2619 20
21
22
? 23
24
25 26
25 19 “ ” . 12
¨ “ ” ( )
. 20 1-18
25 20 “ ” . 25 20 . 26
¨ “ ” “ “ ” ( 74) ( 804 74) “ ” 24 10
”
25 21 “ ” (1) (2)
25 22 “ ” ( 954 1285 ( 3 1191)
1.2.3.4.
110
5. ( ) . 23
¨ “ ? ” (?”)
1.
2.3.4. (
))
¨ “ ” !
1.2.3.4.5. ( )
28 22 ( 2 345)
25 23 “ ” ( . 17:19 21:12)
9 10-12 26 27
¨ “ ” ( 9 10-12)
25 25 “ ” ( 10 “ ”) “ ” ( 9) ( . 2 7) “ ” “ ” (
10) . 30 ( 10) “ ”
¨ “ ” “ ” ( 972) “ ” ( 973) “ ” “ ” “ ” “ ”
“ ” ( 12) ( . 7:21 24 (1 . 19:13 19 II . 2:8 13 14)
25 26 “ ” ( 784)” ( 784) 12 3 . 27 36
“ ” “ ” ( 784) “ ” ( . 32 28)
¨ “ ”
25 27-3427 28
29 30
31
32 ? 33
34
111
25 27 “ ”
” ( “ “ ”) “ ” ( 1020) ( . 1:1
2:3 8:20 9:20 21 22 . 37:37 . 29:10
25 28 “ ” . 25 23
¨ “ ” . 23
25 29 ?“ ” ( “ ” 267 268 )
( 1 1094)
1. “ ” . 29 268 ( 2 . 4 382. “ ” . 30 103. “ ” . 34 727 2 . 17 28 23 11 . 4 9
25 30 “ ” “ ” “” ( 542 533 ( 746 .
25 18 . 8 4-5) ( 347-348
25 31 33 “ … ”1. “ ” 569 5812. “ ” 989 1396
(1) ( . 25 23) (2) (3) ?
25 32 “ ” (1) (2) ( 559 562 ) (3)
. 21:15-17 . 23
25 34 1. “ ” 37 462. “ ” 1059 16673. “ ” 877 10864. “ ” 229 2465. ) 102 117
¨ “ ” ( 102 117 ) “ ” “ ” 12 16
1. . 8 ?2. ?3. . 23 ?
112
4. . 25 ?5. ?6. 11 12
113
26
)
26 1-5
26 6-11
26 12-17
26 18-22
26 23-25
(24)
26 26-33
26 34-35
26 1-5
26 6-11
26 12-16
26 17-22
26 23-25
26 26-33
26 34-35
26 1-5
26 6-11
26 12-16
26 17-22
26 23-25
26 26-33
26 34-35
26 1-5
26 6-9
26
26 10-11
26 12-15
26 16-18
26 19-20
26 21-22
26 23-25
26 26-27
26 28-31
26 32-33
26 34-35
26 1-6
26 7-11
26 12-14
26 15-18
26 19-22
26 23-24
(24)
26 25
26 26-30
26 31-33
26 34-35
( xxiv )
1.
114
2.
3.
4.
.
.
26 1-51
2 3
4
5
26 1 “ ” 12 10
© “ ” 1200
. 21 22
1.2.3. . 10 6-20 (
( 4 1049)
26 2-3 1. “ ” . 2 432 4342. “ ” . 2 1014 14963. “ ” . 3 157 1844. “ ” . 3 224 2435. “ ” . 3 138 1596. “ ” . 678 733
26 2 “ ‘ ’”
26 3 “ ” ( . 28:1531:3)
© “ ” 12 15 17 22
” ( 877 1086 ) 1. . 6:18 9:9,11 17:7 19, 212. 26 3 ( . 26 . 8 18 )
26 4 (1) (2) ( . 12 15:18-19 17:7-8 26:1-5 28:10-1535:12) (3)
115
© “ ” . 15 5 22 17
© “ ” ( .12:7 13:15 15:18 17:8)
© “ ” “ ” . 12:3 18:18 28:14 . 3 25 . 3 8 26 4
. 22 16-18 “ ” ” “ ”
( . 19 5-6) 12 3
26 5 “ ” ( .12:1 17:1 9-14 22:16 26:3-5)
1. ” ( “ ”) 1033 15702. ” 1036 1581
( ) ( . 15 12-21) (
) ! ( . 1 2 8-9 10)
. 31:31-34 . 36:22-38
“ ” ( 1038) “ ” ( 846) “ ” ( 349) “ ” ( 435) —
. 15
4 2-3 ( ) “ ” “ ” ( 435)
“ ” “ ”
!
( )
I. “ ” 349 “ ”. qj - . 4:1 14 40 45 5:1 6:1 24 25 7:11 11:32 16:12 17:19 26:17 27:10 . 2:7 50:16 81:4
99:7 105:10 45 148:6. hqj - . 6:2 8:11 10:13 11:1 28:15 45 30:10 16 . 89:31 119:5 12
23 26 33 48 54 64 68 71 80 83 112 124 135 145 155 171II. “ ” 435 “ ”
. 1:5 4:44 17:11 18 19 27:3 26 28:58 61 29:21 29 30:10 31:9; . 1:2 19:7 78:1094:12 105:45 119:1 18 29 34 44 51 53 55 61 70 72 77 85 92 97 109 113 126136 142 150 153 163 165 174
III. “ ” 730 “ ”. hwix - . 4:45 6:17 20 . 25:10 78:56 93:5 99:7 119:22 24 46 59 79 95 119 125
138 146 152 167 168. ti x ti x - . 19:7 78:5 81:5 119:2 14 31 36 88 99 111 129 144 157
IV. ” 824 “ ”- . 19:8 103:18 111:7 119:4 15 27 40 45 56 63 69 78 87 93 94 100 104
110 128 134 141 159 168 173V. ” 846
- . 4:2 40 5:29 6:1 17 25 8:1 11 10:13 11:13 15:5 26:13 17 30:11 16 . 19:8119:6 10 19 21 32 35 47 48 60 66 73 86 96 98 115 127 131 143 151 166 176
116
- ” 1048 “ ” “ ” . 1:17 4:1 5 8 14 45 7:12 16:18
30:16 33:10 21 . 10:5 18:22; 19:9 48:11 89:3097:8 105:5 119:7 13 20 30 39 43 52 62 75 84 102 106 120 137 149 156 160 164 147:19149:9
VI. ” 202- . 8:6 10:12 11:22 28 19:9 26:17 28:9 30:16 32:4 . 119:3 5 37 59
VII. ”. 202 - . 4:10 12 36 9:10 10:4 . 119:9 16 17 25 28 42 43 49 57 65 74 81
89 101 105 107 114 130 139 147 160 161 169. 57
1. ” - . 17:19 18:19 33:9 . 119:11 67 103 162 170 1722. ” - . 119:38 41 50 58 76 82 116 133 140 148 154
” - . 119 158
26 6-116 7
8
9
? 10 ?11
26 7 “ ‘ ’ ”
( .12:13 20:2 12) ( . 9)
26 8 “ ” “ ” ( 850 1019 ) “ ” “ ” ( 850 . 17:17 19 18:12 21:6 9)
. 39 17 . 32 6 “ ”
26 10 “ ” ( )
26 11 !”
559 562)
26 12-1712 13
14 15
16
17
26 12-14 1. . 12.2. . 133. . 144. . 14
2 ( 229 246)
2 ( 152 178
117
26 12 “ ”
26 14 “ ” ( 888 1109 ) “ ” 1. . 152. . 16
26 15 “ ”
26
26 18-2218
19
20
21 22
26 18 “ ”
26 20-22 “ … … ” 1. “ ” ( 796)2. “ ” ( 966 II)3. “ ” ( 932)
26 22 “ ” “ ” ( 932)
26 23-2523 24
25
26 23 “ ” ( .22 19)
26 24 “ ” ( . . 2) ( . 15:5 12 21:12 14 22:1-3 26:24) .
24 ( . 12:1-3 15:1 18 17:1-2 4-5 35:10 11-12)
© “ ” ( . 2 4). 2
© “ ” ( 15:1 21:17 46:3
© ” ” “ ”
26 25 ( . 8:20 12:7 13:4 18 22:9)
118
© “ ”
26 26-3326 27 ?
28
29
30
31 32
33
26 26 “ … ” . 21 22 75-80 34
26 27 !
26 28 “ ” 1. “ ” ( 906 1157) “
” 2. “ ” 224 243 “ ” ( 46) 24 41( )
. 31 ( 989) ( . .5:21 23 27 . 29:12 14 19 20 21) “ ”
3. ” 503 500
( . . 29
26 30 “ ”
26 32-33 “ … ‘ ’… ” 33
“ ” 988) . 21 31 “ ” “ ” “ ” “ ” “ ”
26 34-3534
35
26 34-35 27 . 46 (
1. 21 26 ?2. ?3. ?4. ?5.
119
27
)
27 1-4
27 5-17
27 18-29
(27 -29)
27 30-38
27 39-40
27 1-4
27 5-17
27 18-29
(27-29)
27 30-38
27 39-40
27 1-4
27 5-17
27 18-29
(27-29)
27 30-38
27 39-40
27
27
27 2-4
27 5-10
27 11-12
27 13-17
27 18
27 18
27 19
27 20
27 20
27 21-24
27 24
27 25-29
27 30-31
27 32
27 33
27 34
27 35
27 36
27 37
27 38-40
(39-40)
27 1-4
27 5-10
27 11-17
27 18-29
(27 -29)
27 30-40
(39-40 )
120
(39-40)
27 41-45
27 46
(39-40)
(27 41-28 5)
27 41-46
(39-40)
27 41-45
(27 46-28 22)
27 46-28 5
27 41
27 42-45
(27 46-28 5)
27 41-45
(27 46-28 5)
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
. . 25 23
. ( . 25 27-43). 12 16-17
( ” . 4 19 25 31) 25
“ ”
. (
121
27 1-41 2
3
4
27 1 “ ” ( . 48 10. 3 2 . 4:13-15 6:11 II . 12:7)
© “ ” (1) ( . 25 28) (2) ( “ ” 152
. 10:21 44:12)
27 2 “ ” 137 . 35 28 180 137
. 25 17 137
“ ”
27 4
1. ” (“ ” 1068 “ ” 905) . 3 669724
2. ” . 3 422 4253. ” . 3 844 10104. ” . 4 793 8895. ” . 4 97 1126. ” . 4 37 46
27 4 “ ” ( 659 711 . . 25) ( . 1 24 2 19) ( . 2 7) (
© “ ” ( ( . . 33-38 . 55 11)
( . . 2)
( “ ”
27 5-175 6
7
8 9
10
11 12
13
14 15
16
17
27 5 “ ”
( . 25 23
122
27 7 . 3 4
© “ ” (. . 4)
27 8-9 1. . 8 1033 15702. . 9 229 2463. . 9 542 5344. . 9 793 889
27 9 “ ”
27 11 “ ” 25 25
27 12 “ ”
( ) “ ” “ ”
“ ” “ ”
LXX “ ” ( 1073 1770 ) “ ” “ ” (2 . 36 16) “ ” “ ” ( 4 320)
“ ” “ ” 25 26 ( 784)
27 13-17
27 13 “ ” !
1. ( 1033 1570 . . 5 ( 6 13 34 432. ( 229 246 . . 5 13 143. 542 534 . . 9 13 14 15 35 36 ( 45 46
27 15-17 1. ( 326) . 152. . 16 ( )3. . 17
27 18-2918 ? 19
20
? 21
22
23
24 ? 25
26
27
28 29
27 18-24 1. . 18 . 192. . 20 . 203. . 24 . 24
123
4. . 21 24 27
27 19 1. 877 10862. 442 4443. 37 46
27 20 “ ”
( )!
27 22-23 ( “ ”
27 25
27 26-27
27 27-29 ( . 33 28)
( . 29)
27 28 “ ” ( . 11:14 2:23. 11:14 2:23) “ ” ( 378)
( . 33 13 28) 28 29
1. ” . 28 678 7332. ” . 29 712 7733. ” . 29 1005 2954. ” . 29 217 2415. ” . 29 . 3
27 29 . 25 23 . 12 1-3
” ( 138 159) “ ” ( 76 91) ( . 24:9 . 27:15-28:19)
© “ ” (
27 30-3830
31
32 ? 33
? 34
35
36
? 37
? 38
?
27 30 “ ” ( 422425)
27 31 “ ” . 19
124
27 32 “ ” ( 114) (25 29-34)
27 33 “ ” ( 353 350 . 10 7) “ ”
© “ ” (1) (2)
27 34 “ ” 1. ( 858 1042) “ ”2. ” ( 152)3. ” ( 600 I)
© “ !” ( 138 159 . 38)12 17
27 35-36 “ ” “ ” “ ” ( 784) “ ” ( 941) (1) ( . 36 . 25 27-34) (2) . 25 23
“ ” “ ” (139) . 25 26
27 36 “ ” . 25 27-31 27 18-29
© “ … ” “ ” ( 114) “ ” ( 139)
© “ ” . . 37)
!
27 37 ”
27 38 “ ” ( . 21 16)
27 39-4039 40
27 39-40 49 . 40 3 4
27 40 ( . 36) 760 . 26 13 1 . 12 4) “
” ( ” (
©
LXX “ ”) ”
“ ” “ ”
125
( 923 1194) ( . 2 31) ( . 55 2
. ( 25-28 32-33)“ ” “ ” ( . 25 25 30)
. ( . 23 7).
1. . 20:14-212. . 11:16-173. I . 14:47-484. II . 8:145. I . 11:14-226. II . 14:22 16:5-67. II . 20:10-30 21:88. 1:6 9
. 1. . 34:5 63:12. . 49:7-223. . 4:21-224. . 25:12-14 35:1-15 36:2-65. 1:11-12
. 1. . 3-4
.
. . .
2. . 10-14. ( . 2 15-17 4 21). ( . 15). ( . 14). ( . 13 19)
3. ( . 16). . 15-21 ( . 2).
1. 5 530 .2. 550-449 ( . 1 2-5)
3. 312 ( )4. 175 . (1 5 15 2 10 15
12 13 15. 125 6. 70
27 41-4541
42
43 44
45
?
27 41 (. . 2)
126
27 43 1. “ ” ( “ ”) 1033 15702. “ ” 877 10863. ( 137 156
1. ( . . 44-45)2. ( . . 46) ( . 26:34-35 27:46)
27 44-45 20
20 (
27 45 “ ” (1) ( . 9 6) (2)
( . 31 38-42) ( . 32 24-32)
27 4646
?
27 46 ( 880 I )
( . 28 1-2) 26 34 35 (336 . 23 10 12 6 )
1. ?2. 25 23 ?3. ?4. ?
127
28
( )
28 1-5
28 6-9
28 10-17
28 18-22
(27 41-28 5)
28 1-5
(3-4)
28 6-9
28 10-17
28 18-22
(27 46-28 22)
28 6-9
28 10-17
28 18-22
(27 46-28 5)
28 6-9
28 10-15
28 16-17
28 18-22
(27 46-28 5)
28 6-9
28 10-19
28 20-22
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
28 1-51 2
3
4
5
28 1 “ ” 27 46
128
( 47 10 2 4)
© “ ” . 24 3-4
( . 31:19 34 35)
28 2 1. ” 877 10862. ” 229 2463. ” 542 534
© “ ( )” ( 804 74) ( ) . 25 20) (
© “ ” . 22:20-24 24:15
28 3 “ ” ( 42 994 17 1 ( . 17:1 28:3 35:11 43:14 48:3 49:25) . 6 2-3
12 1
© “ ” (Qahal) ( 874 . 5:22 9:10 10:4 23:2-9 31:30) (ekklesia)
28 3-4 1. . 3 138 1592. . 3 826 9633. . 3 915 11764. . 4 678 733 . 15 8
28 4 “ ” ( . . 13 12:7 13:15 17 15:7 17:8 26:3 . 6:4)
28 6-96
7
8 9
28 6 “ ” . 6-9 ( . 26:34-35 27:46 28:8
36:2) . 9 “ ” . 36 3 “ ”
28 10-1710 11
12
13
14
15
16 17
28 10 “ ” 12 12 ( . 27 41-45)
28 11
129
LXX “ ” “ ”
“ ” ( “ ” 879)
( .12:813:3-4)
28 12 “ ” ( ) “ ” ( 700 757)
1 51
© “ ”
28 13
“ ”
“ ” ( ) “ ”
“ ” LXX “ ”
( 662 714 ) “ ” lu “ ” “ ”
“ ” ( 26:24 28:13 31:5 29 42 53 .3:6 15)
© “ ” ( . 12:7 13:15 17 15:717:8) ( . 26 3)
28 14 “ ” ( . 12:2 13:16 15:5 16:10 17:2 4-5) —
. 3 14 . 2:28-29 8:15-17 ! 3 15
© “ ” ( . .
“ ” 12:3 18:18 . 3:25 . 3:8 . 26 4 22 16-18 “ ”
(
28 15 “ ” “ ” ( . 26 3)
© “ ” ( . 31:6 . 1:5 . 13:5)
© “ ” . 7 9 . 55 11
28 16
“ ” “ ” “ ”“ ” “ ” ( 38 . 2:14 I . 15:32 . 40:7 45:15 . 3:23 [ 4:10)
130
© “ ”
28 17 “ ” “ ” * 431 432 ( )
. 3 5 19
¨ “ ” “” ( 1044 1029)
(
28 18-2218 19
20
21
22
28 18 “ ” ( 663) ( .35 14) ( .23:24 34:13 . 16:22)
28 19 “ ” ( 108) ( 41) “ ” (
531 II . 35 48 3) (
28 20-22 “ ”
1.2. ( 1036 1581)3.4.5.
1.2. (“ ” [ 797
894] )
28 22 “ ” . 14 20 28 22
!
131
1. ?2. ?3. ?4. ?5. . 22 ?
132
29
( )
29 1-3
29 4-8
29 9-12
29 13-14
29 15-20
29 21-30
29 31-35
29 1-3
29 4-8
29 9-12
29 13-14
29 15-20
29 21-30
(29 31-30 24)
29 31-30 8
(29 1-31 55)
29 1-3
29 4-8
29 9-12
29 13-14
29 15-20
29 21-30
29 31-30 8
29 1-3
29
29
29
29
29
29
29 7
29 8
29 9-12
29 12 -14
29 15-17
29 18
29 19-20
29 21-25
29 26-27
29 28-30
(29 31-30 24)
29 31-35
29 1-8
29 9-14
29 14 -19
29 20-30
(29 31-30 24)
29 31-30 8
( xxiv )
133
1.
2.
3.
4.
29 1-31 2
3
29 1 “ ” “ ” ( 669 919)
¨ “ ” 6 3 33 ( 1:3 . 11:14 . 25:4 10) ( . 49 28)
29 2 “ ” . 2 “ ”
29-31
¨ “ ” (1) (2) (3) (
29 4-84 ? 5 ?
6 ? 7
8
29 4 “ ” ( 26) ( )
. 12 15 “ ” ” . 14 ( . 2 23)
29 5 “ ” “ ” 119) “ ” “ ( . 24 24 29)
29 6 “ … ” ( 1022) 15 15
¨ “ ” ( . 24 15 . 2 16. 37 15-17
(
29 7 “ ” ( ( ) ( . . 10 ) ! !
( . . 11)
( . . 13)
134
1. 1052 16392. 229 2463. 944 1258
29 9-129
10
11 12
29 13-1413
14
29 13 “ ” ( . 24 10)
29 14 “ ” ( 294) “ ” ( 294) (
29 15-2015 ? ? 16
17 18
19
20
29 15
29 16 “ ” ( 521 513) (1) “ (2) “ (3) “ ” ( 512) . 17
¨ “ ” “ ” ( 932 1216)
29 17
LXX “ ” “ ” “ ”
“ ” “ ”
“ ” ( 940 1230)
1. — 2. —
¨ “ ” ( 421) 1. 421 1061
135
2. 421 909 ( )
29 18 “ … ”
. 19-20 30
29 19 “ ” ( 442 444
29 21-3021 22
23 24
25 ? ? ? 26 27
28
29 30
29 21 “ ”
29 23 “ ” (1) ( . 23 “ ”) (2) ( . 24 65) (3)
(“ ” [ 1059] . 22 “ ” [ 1059] )! 3
29 24 “ ” (2
( . . 28-29 30 3) 24 29 30
29 25 “ ”
29 27 “ ” ( . 14 12 17) 11 18
( . 2 2)
( . 27 35)
29 31-3531 32
33
34
35
29 31 “ ” “ ” ( 971 1338 .. 33) . 21:15 . 1:2-3 12:25 14:26
“ ” “ ”
29 32 “ ” ( 910 “ “ ” 909) - “ ” ( 906 1157 “ ”)
136
¨
29 33 “ … ” “ ” ( 1035) “ ” “ ” ( 1033 1570
29 34 “ … ” ( 532 I) - ” ( 530 I 522
29 35 “ … ” “ ” ( 397) “ ” ( 392 389
137
30
)
30 1-13
30 14-21
30 22-24
30 25-36
30 37-43
(29 31-30 24)
30 9-13
30 14-21
30 22-24
30 25-36
30 37-43
(29 1-31 55)
30 9-13
30 14-21
30 22-24
30 25-36
30 37-43
(29 31-30 24)
30 1
30 2
30 3-8
30 9-13
30 14
30 15
30 15
30 16
30 17-21
30 22-24
30 25-26
30 27-28
30 29-30
30 31
30 31 -33
30 34-36
30 37-39
30 40
30 41-43
(29 31-30 24)
29 31-30 8
30 9-13
30 14-21
30 22-24
30 25-31
30 32-36
30 37-43
( xxiv )
138
1.
2.
3.
4.
30 1-81
2 ? 3
4
5 6
7 8
30 1 “ ” “ ” ( 888 1109 (“ ” 396 393 ( . 2)!
.
30 3 “ ” ( .48 12)
1. 97 112 ( )2. 408 4113. ( 124 139
30 5-6 “ … ” “ ” “ ” ( 192) . 21 ( 192)
30 8 “ ”
“ ” “ ”
“ ”LXX “ ”
“ ” “ ” (
¨ “ ” “ ” ( “ ” 836)
30 9-139 10
11 12
13
30 9 !
30 10-11 “ … ” ( 151 III) “ ” “ ” ( 151 II)
139
“ ” “ ” ig ( 151 III)
1. irig 151 ( )2. ig 151 II LXX3. LXX
30 12 “ … ” “ ” ( 81)
30 13 “ ” ( 81) ( 80 97 II “” “ ”
30 14-2114
15 ? ? 16
17
18
19 20
21
30 14 “ ” 118) ( 7 13)
(
( . . 15-16)
30 16 “ ” ( 968 1330) ( )
30 18 “ ” (rkccy 441) “ ” “ ” (rkc969) !
30 19-20 “ … ” ( 259) “ ” “ ” ( 256) “ ” “ ” ( 269)
30 21 “ ” 37 35
30 22-2422 23
24
30 22-24 “ ” “ ” ( 415)
1. “ ” 62 74 . . 23) 2. “ ” ( 414 418 ) ( . 35 17)
30 25-3625 26
27
28
140
29 30
? 31
? 32
33
34 35
36
30 25-26 “ ”
( . . 27) 25 26
1. “ ” . 25 1018 15112. ” . 25 229 2463. “ ” . 26 678 7334. “ ” 229 246
“ ” ( 712 773) ( . . 29) ( . 30)!
30 27 “ ” “ ” “ ” “ ” ( 638 II)
. 19 26 . 23 23-24 . 18 10
1.2. 44 15 ( )3. (4.5. ( )6. ( )
!
30 28 “ ”
“ ” ( 666 718 ) “ ” “ ”
“ ” ( 678 733 ) ( . . 30) ( . 31 11-12)
( . 31 14-16)
30 30 “ ” . 30
30 31 “ ? ”
30 32 ( 378 . 32-35
( . . 33
30 35-36 “” . 36
“ ” . 35 ( ) . 36
141
. 37
. 35
. 35
30 37-4337
38
39
40
41
42
43
30 37-43 ! ( ) !
?
30 43 ( . 31 41)
29-30
1. ?2. ?3.
142
31
)
31 1-16
31 17-21
31 22-24
31 25-32
31 33-35
31 36-42
31 43-55
31 1-16
31 17-21
31 22-24
31 25-32
31 33-35
31 36-42
31 43-50
31 51-55
(29 1-31 55)
31 1-9
31 10-16
31 17-18
31 19-21
31 22-24
31 25-32
31 33-35
31 36-42
31 43-50
31 51-54
31 55
31 1-3
31 4-9
31 10-13
31 14-16
31 17-21
31 22-25
31 26-30
31 31-32
31 33-35
31 36-42
31 43-44
31 45-55
31 1-13
31 14-16
31 17-21
31 22-25
31 26-30
31 31-35
31 36-42
(31 43-32 3)
31 43-44
31 45-55
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
143
31 1-161
2 3
4 5
6
7
8
9 10
11 12
13
14
? 15 ? 16
31 1 “ ” ( . 30 35) 30
( ) ( . 30 30)
¨ “ ” “ ” ( 459 “ ” “ ” “ ” ” “ ” (
31 2 “ ”
31 3 “ ” (“ ” 996 1427 “ ”
20 ( . 28:10-22 . 15)
31 4 “ ”
31 5 “ ” 31
31 6 “ ” 14 6
31 7 “ ” “ ” ( 1068 1739 ) “ ” “ ” “ ”
“ ” ( 322 321) . 41
( . 8)
¨ “ ” (
¨ “ ” 25 23 . 28 10-22
( . . 29)
144
31 8 ( . . 9)
31 9 “ ” ( 664 717“ ” . . 9 16 (1 . 17:34-35 . 34:10 3:12)
( ) . 12
31 10 “ ” ( 30 37-34)
( . . 9 . 12)
31 11 “ ” ( . 16:7-13 18:1 19:1 21:17 1922:11-15 31:11 13 32:24 30 48:15 16 . 3:2 13:21 14:19 . 6:12 14 . 3:1-2) 12 7
31 13 “ ” . 28 10-22
1. ” 877 10862. ” ( “ ”) 422 4253. ” 996 1427
31 14 !
31 15 “ ? ” ( ) “ ” “ ”
. 15
“ ” ( 3746)
31 17-2117 18
19
20 21
31 17 “ ”
31 18 “ ” “ ” ( 642 675)
31 19 “ ” ( . 38:12 I . 25:4 II . 13:23)
¨ “ ” “ ” ( 1076) (1 . 19 13) ( . .
34)
( 30 27) ( . 10 2) ” ( . 17:5 18:14-20 . 3:4)
. 15 23
1. . 31:19 34 35
145
2. 1 . 19 13 163. . 17:5 18:14 17 184.
. 1 . 15 23
. 2 . 23 24. ( . 21 21. . 10 2
31 20
“ ” “ ”
“ ” “ ”
“ ”LXX “ ”
“ “ ” ( 170 198 )
¨ “ ” “ ” “ ” ( 74). 26 5 10
( )
31 22-2422 23
24
31 22 “ ” . 30 36 ( 616 665
31 23 “ ” 250 350 (1)
(2) ( . 29) “ ” ( 196
223 ) . 36
31 24 “ ” (“”) “ ”
31 25-3225 26
? 27 ? ? ? 28
? 29
30 ? 31
32
31 25 “ ”
146
31 26-30 ( )
31 27 ()! “ ”
31 28 “ ” ( 698 754 ) (1 . 13 13 2 . 24 10
31 29 “ ” “ ” ( 42) ( 42) ( 43)
“ ” ( . 12 17
) ( . 20 3)
31 30 “ ” 1. “ ” ( 229 246 “ ”)2. “ ” ( 493 490)“ ” ( 493) “ ” (
494) ”
¨ “ ” 31 19
(
31 32 32 ( . . 74 4) . 35 16-18
“ ”)1. ( “ ” . 37:32 38:25) 647 I 6992. ( “ ”) 542 534
31 33 “ ”
31 34 “ ” ( 468) (
¨ “ ” “ ” “ ” ( 606 653 ( . 28 29 5 14 12 25)
31 35 “ ” ( 202 61). 15 19
31 36-4236 ?
? 37 ?
31 33-3533
34
35
147
38
39
40 41
42
31 36 “ ” ( 354 351 ) “ ” ( .4:5 30:2 34:7 39:19)
¨ “ ” ( 936 1224 ) ( . . 37)
1. ?” ( . 36)2. ?” ( . 36)3. ?” ( . 37)
( .37)
31 38-42 (1.2.3.
( 266)
31 42 “ ” “ ” . . 53)
“ ” “ ” () “ ” “ ”
¨ “ ” . 42. 24 29
!
31 43-5543
? 44
45 46
47 48
49
50
51
52
53
54
55
31 43
31 44 “ ” ( . 45 [28 48 . 51 )
( . 46)
1. “ ” 229 2462. “ ” 503 500 ( “ ” 13 15 )3. “ ” 224 243 ( . . 52)
148
31 47 ( 1094 1113) ( 165) “ ” ( 165 “ ”)
( “ ” 166 “ ” “ ”)
31 49 “ ” “ ” ( 859) . 49 “ ” ( 859 1044 )
. 31
31 53 “ ” ( 1047 1622
(
(“ ”)
1. ?2.3.4. ( . 19)? ?5. . 26-30 6. ?
149
32
)
32 1-2
32 3-5
32 6-8
32 9-12
32 13-21
32 22-23
32 24-32
32 1-8
32 9-12
32 13-21
32 22-32
(32 1-33 20)
32 1-2
32 3-5
32 6-8
32 9-12
32 13-21
32 22-32
32 1-2
32 3-5
32 6-8
32 9-12
32 13-21
32 22-24
32 24 -26
32 26
32 27
32 27
32 28
32 29
32 29
32 30-32
32 4-7
32 8-14
32 14 -22
32 23-25
32 25 -30
32 31-32
( xxiv )
1.
2.
150
3.
4.
32 1-21 2
32 1
“ ” “ ”
( 803 910 ) ( 3 575. 23 . 35:19 21 . 2:16 I . 10:5 5:19)
. 22-32 ( )
1.2.
¨ “ ” ( . 28 12) (2 . 6:16-17 . 34:7) 28
!
¨ “ ” ( 803 910 ) “ ” “ ” ( 254) . 24-32
32 2 “ ” “ ” ( 334) ( . 6:11 14 I . 4:3 17:53 II . 7:16) ( . 14 24)
“ ”
¨ “ ” “ ” “ ” ( 334
1.2.3.4.
. 2 . 4 ( )
32 3-53 4
5
32 3 “ ” ( 521) “ ” () “ ”
“ ” . 1 “ ” . 3 6
32 4 “ ” “ ” ( )
¨ “ ” “ ” ( 10) “ ” “ ” ( 713) ( . . 7 11) ( 27
32 5
151
1.2. ( . . 13-21)
32 6-86
7
8
32 6 “ ” 400 ( . . 7)
32 7 1. ”
. 431 432 . 3:10 18:15 43:18
. 5472. ” 864 I 1058 “ ” 20:22 . 49:19
“ ” ( . 2:15 10:9 II . 13:2
32 7-8 . 1 .9-12
32 9-129
10
11
12
32 9 1. (hla 43) ”2. ( ) ”3. ” (hrhy 217)
12 1 ( . 12:1 28:3-4) . 28 13-17
¨ “ ” 31 13 29 28 151. ” 996 1427 . 31 132. ” 405 408 . . 10 13 28:14
32 10 “ ” ( 881 1092. 2 . 7:19 I . 17:17) !
¨ “ ”
“ ” “ ”
“ ” “ ”
LXX “ ” “ ” “ ”
( 338 I) 19 19
¨
“ ” LXX
“ ” “ ”
152
“ ” ( 54)
15 6
32 11 “ ” ( 664 717 ) “ ” ’
¨ “ ” “ ” ( 645 697 ) ( . 34 30)
32 12 28 14 22 17
¨ “ ” “ ” ( 405 408)
32 13-2113 14
15
16
17 ? ?? 18
19
20
21
32 20
“ ” “ ”
“ ” LXX “ ”
( 497 493 ) ( 4 16) “ ” “ ”
¨
LXX “ ” “ ”
“ ” “ ”
“ ” ( 669 724 ) “ ” “ ” ( 42:8
. 82:2 . 18:5 . 4:16)
32 22-3222 23
24 25
26
27 ? 28
29
? 30
31 32
32 22 “ ” “ ” ( 716 778 ) “ ” (721 . 2 . 3 28 . 16 2)
153
¨ “ ” “ ” ( 132)
32 24 “ ” “ ” ( 7 9 “ ” ( 132) “ ” ( 784) “ ” ( 35 . . 6)
( . . 28 30 18:1-2) . 26
“ ” !! ( . 28:10-22 32:22-31 35:9-13 46:2-4)
( !
32 25 “ ” 67 ( . . 77.3)
?! “ ”
¨ “ ” ( . . 32)
32 26 “ ” ( 4 85)
( . 16:13 32:30 . 33:20)
¨ “ ”
32 27 “ ”
32 28 “ ” “ ”(975) “ ” ( 12 3-4)
” (lar cy 975) nwrcy (“ ” 449 . 32:1533:5 26 . 44:2) “ ”
( )I. ( 975)
.
. ( ). . . . ( . 32 28)
II.. ( 784 . . 25 26) ( .
32:22-32 . 32:13) ( . 32 28) ( . 35 10)
. ( . 32:32 49:16 .1:7 4:22 28:11 . 3:18 10:6). ( . 47:27 . 4:22 5:2) ( .1:1 18:6 33:10)
. (1 . 12)1. ( 2 . 3:10 5:5 20:1 24:9 I . 1:35 4:20)2. 722 (2 . 17)
. ( 1 1 15-16). ( . 17:7 . 2:4 50:17 19). (1 9:2 10:25 . 11:3)
154
¨ “ ” . 30
32 29 “ ” ( . 13 17-18)
( . 3 13-15) ( . 6 3 . 4 26 13 18 “ ”
32 30 “ ” “ ” ( 819) “ ”
. 4 24-26
!
32 31 “ ” ( )
32 32 “ ”
1. ?. ( . . 24). ( . . 26 12 3-4). ( . . 30). ( )
2. . 1 ?3. ( ) 4. ?
155
33
)
33 1-3
33 4-11
33 12-14
33 15-17
33 18-20
33 1-3
33 4-11
33 12-14
33 15-17
33 18-20
(32 1-33 20)
33 1-3
33 4-11
33 12-14
33 15-17
33 18-20
33 1-5
33 -7
33
33
33 9
33 10-11
33 12
33 13-14
33 15
33 15 -17
33 18-20
33 1-7
33 8-11
33 12-17
33 18-20
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
. ( “ ” ( 55 65)
1. ” . 9 224 2432. ” . 11 542 5343. ” . 12 652 7044-5. “ ” ( . 12 229 2466. “ ” . 14 716 7787. “ ” . 14 624 6758. “ ” . 15 426 4279. “ ” . 15 592 619
156
. 1.2.3.
. ( (
33 1-31
2
3
33 2 ( ( . . 3)
33 3 “ ” ( 1005 295 ) 1. . 32. . 63. . 74. . 7
¨ “ ” ( 14 .)
32 4-114 5
? 6 7
8 ? 9 10
11
33 4 “ … … … … ” 1. ” 930 12072. ” 287 2873. ” 656 709 45 14 46 294. ” 676 730 ( LXX
. 45:15 48:10 50:15. ” 13 129 (LXX “ ”
“ ” ( 258)
33 5
33 8 ( ) ( . 32 13-21)
33 9 “ ” ( 51) “ ” “ ” (1) (2)
. 41) !
157
33 10 ( ) ( . . 14) (“ ”) 25 23
33 11 ( “ ” 335 334. . 5 43 29)
¨ “ ” ( 139) “ ” 27 (
33 12-1412 13
14
33 13 “ ”
?
33 15-1715 ? ?
16 17
33 15 “ ” ( 766 I). 33 13
! ” “ ”
!
33 17 “ ” ( 697) “ ” “ ” ( 108) .19 “ ” ( 697 )
( . 8 5) ( . 12 . 33 5)
22)
! (1) (2) 2
33 18-2018
19 20
33 18 “ ” 1. . 18 19 34 . 26 31 . 17:2 24:32 . 9:282. ( 1014 I) “ ”
” 3. . 20:7 21:21 24:1 . 8:31
. 12 6 ( . 37 14). 17 . 18
. 18 ( )
!
158
33 19 “ ”
¨ “ ” “ ” ( 331 II) (1) ( . 5 10) (2)
( 1 . 1 33)
¨ “ ” (qesitah) ( 903) ( .24 32 42 11) (1) (LXX) (2) ( ) ( )
33 20 “ ” ( . 8:20 12:7-8 13:18 22:9 26:25) 28 15 !
¨ “ ” 1. 42 . 34 12 1 2. 43 . 32:15 17 . 18:323. 32 28
“ ” “ ” ( 69)
159
34
)
34 1-7
34 8-12
34 13-17
34 18-24
34 25-31
34 1-7
34 8-12
34 13-17
34 18-24
34 25-31
34 1-4
34 5-7
34 8-12
34 13-17
34 18-24
34 25-31
34 1-4
34 5-10
34 11-12
34 13-17
34 18-24
34 25-29
34 30
34 31
34 1-5
34 6-12
34 13-19
34 20-24
34 25-29
34 30-31
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
. 1.2.3.4.
.
160
1.2. ( )3.4.
. ( )!
. 1. 172. 34
( . 49 5-7)” xvii
)
34 1-71 2
3
4 5
6
7
34 1 “ ” 33 34 ( . 30 21) ( . 37 35)
“ ” “ ” ( 192) ( .30 6)
¨
“ ” LXX
“ ” “ ” ( 906 1157 ) (
1.2.3. . 2 “ ” ( )
34 2 “ ” 33 18
“ ” ( 672 I) “ ” 786
¨ “ ” ( . 34:2 . 9:7).
12 6
¨ “ ” (
( . 22:16-17 . 21:10-14 22:28-29)
1. 1011 1486 . 19:32 26:10 30:15 39:7 . 18:222. 897 1132 . 20:4 . 18:6 14 19 20:163. 97 112 . 19:31 29:21 23 30 30:3 16 38:8 16 39:144. 393 390 . 4:1 17 25 19:5 24:16 38:26 . 31:17 18 35 . 19:22 25 21:12
161
¨
“ ” “ ”
“ ” “ ”
LXX “ ” “ ”
( 776 853 ) “ ” . 21:14 22:24 29 . 19:24 20:5 II . 13:12 14 22 32 . 22:10 11)
34 3 “ ” ( . . 19)
1. ” ( “ ”) 179 209 1 .11 2
2. ” 12 17 “ ” ( 665)
3. ” ( “ ”) 180 210. 50 21 . 19 2 13
4. ” . 8 365 I 362 . 21 115. ” . 19 342 339
¨ “ ” 1. . 1 123 I ( )2. . 3 655 . . 123. . 4 409 3 . 8 5 (
“ ” “ ” )4. . 13 27 . . 14 27 31
34 4 “ ” ( 542 534
( . 7)
34 5
LXX “ ”
“ ” “ ”
( 379 375 ) ( . 18 24-30) ( .18:6 11 15 22:11 23:17 33:26)
¨ “ ” 1. ( . . 6 30)2.3. “ ”
34 7 1. ” 780 864 . 6 62. ” 354 351 . 4:5 31:36 39:193. ” 615 .
22:21 . 19:23 20:6 II . 13:12 ( “ ” )
¨ “ ” ( .22:21 . 7:15 Jdgs. 19:23 20:10)
( 88-91) “ ” “ … ”
162
34 8-128
9 10
11 12
34 8 “ ”
11
34 9 “ ” ( . 24 3) ( . 28 1-8)
34 10 “ ” ( .13:920:15)
1. ” . 102. ” . 103. . 10 (“ ” “ ” .
42 34 “ ” . 23:16 I . 10:28-29)4. ” . 105. ” . 116. ” . 12
! ( )
34 12 “ ” ( 555) ( . 22:16-17 I . 18:25)
( . 31 15
34 13-1713 14
15
16
17
34 13 “ ”
“ ” “ … ”
“ ” “ ”
LXX “ ” “ ”
” ( 941) . 27 35. 29 25
34 14-17 “ ” ( . 17 9-14)!
“ ” ( . 21:24 . 24:20)
163
34 18-2418 19
20
21
22
23 ? 24
34 19 (1) (2) (3)
34 20 “ ” ( ( ) ( . . 23)
34 21 ( “ …”)
34 23 ( ) !
34 24 ! ( (
34 25-3125
26
27 28
29
30
31
?
34 25 “ … ”
. 49 5-7
34 26 “ ”
1.2. . 13.
34 27 “ ”
LXX “ ”
“ ”
34 28-29 (
164
34 30-31 ( . 28 15)
( . 25 23) (
. 8 33-35 !!!
34 30
“ ” “ ”
“ ”LXX “ ”
“ ” ( 92 107) ( . 16 24 . 38 5)
. 5 21 1 . 27 12
¨ “ ” 12 6
165
35
)
35 1-4
35 5-8
35 9-15
(10)
(11-12)
35 16-21
35 22
35 22 -26
35 27
35 28-29
35 1-4
35 5-7
35 8
35 9-15
35 16-20
35 21-22
35 23-26
35 27-29
35 1-4
35 5-8
35 9-15
35 16-21
35 22
35 22 -26
35 27-29
35 1
35 2-4
35 5-8
35 9-15
35 16-18
35 19-21
35 22
35 22 -26
35 27-29
35 1
35 2-5
35 6-8
35 9-10
35 11-13
35 14-15
35 16-20
35 21-22
35 22 -26
35 27-29
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
166
. 1. 877 10862. 748 8283. ( 442 4444. 793 889 . 115. 826 9636. 915 1176
. . 1 28
. . . 9 7. .
. 1. 693 7472. 372 3693. 322 3214. 877 1086 . . 15. 748 828 . . 1
. . 9-15
35 1-41
2
3
4
35 1 “ ” . 28:18-22 35:14 “ ” . 31 13
” ( 748 828 ) 1.2. (
¨ “ ” “ ” ( 258) 1. . 8 202.
. . 12 7
. . 12 8. . 13 18. . 22 9
3. . 26 254.
. . 33 20
. . 35 7
35 2 “ ” “ ” ( “ ” “g” ) ( “God” “ ”) . 1 12 1
(1) . 31 19 30 (2) (3)
167
( ( . 24 14 23(1 . 7 3)
(“ ” [ 372 369]
( . 19 10 . 8 21 19 19)
35 3 “ ” ( . 28 18-22) ( )) (
35 4 “ ” “ ” ( . 31:19 30 34 . 17:5 I . 19:13 3:4 31:19
( . . 6 ) ( )
¨ “ ” ( .13)
¨
“ ”
“ ” ( 380 377 ) “ ” “ ” “ ” ( 40 13)
?
¨ “ ” “ ” (154-155) ( 18)
( .12:6 13:18 14:13 18:1 . 11:30 . 24:26 . 9:6 37)
35 5-85
6 7
8
35 5 “ ” “ ” ( 369 363 . 9 41 25) ttj 6 21 “ ” (1 .
4) “ ” ( .10:2 46:5) jtj “ ”
“ ” . 15:16 23:27 . 10:10) ( ) ( 34)
! “ ” 23 6 (
35 6 “ ” . 28 19 “ ” “ ” ( 531 II “ ”)
“ ” “ ” ( 110)
35 7 26 25
¨ “ ”
“ ” “ ”
168
! “ ” ( ( 1 . 8 5 . 1 26 1 . 22 19)
¨ “ ” “ ” ( 162 191 ( (
1 270) . 28 12
35 8 “ ” ! . 24 59 ( 1065)
“ ” ( 47 113)¨ “ … ” ( 1065)
1.2.
35 9-159 10
11
12 13
14
15
35 9-12 . 28 13-15 32 28-32
35 10 “ … ” . 10 . 11-12 . 10 . 12:1-3 15:1 17:1-5. ( )
“ ” ( ) 32 28
35 11 “ ” ( 42 994) . 6 2-3 ( . 17:1 28:3 35:11 43:14 48:3)
42) ( ) “ ” “ ” ( 994) (ydv 994 .
49 25) “ ” “ ” . 24 16 “ ”
( .17:1 28:3 35:11 48:3-4) 12 1 . 32 17 (dv 993) “ ” (
¨ “ ” 17 1 28 3 1 (
¨ “ ” ( . 48 4) ( “ ” . 1 26-27)
1. . 3 152. . 12 33. . 19 5-64. “ ” 5. . 28 19-20 24 47 . 1 8 6.7. 3
!
¨ “ ” 1. ”2. ( . 17:6 16)
169
“ ” “ ”
35 12 ( . 13:15 26:3 28:13)! “ ”
( . 1 26-27)! ( . 3 15) ! !
35 13 “ ” “ ” ( 748 828) (“” “ ” “ ” “ ” “ ” “ ” “ ”
( . 17 22) “ “ ” ( . 8:20 22:2 13)
19-20) 28 12
¨ “ ” . 14 ( -
35 14 “ ” ( . 28 18 19 22). 20
¨ “ … ” 1. 650 703 ( 651)2. 427 428 ( 1032 . 28 18)
. 29 . 8 12
35 15 .)
!
35 16-2116 17
18
19 20
21
35 16 “ ” ( . 5 2)
¨ “ ” ( 431 432 ) (1 .
20) . 30 24
35 18 “ ” “ ” (nephish) ( 659) ( . 2 7) “ ”
( . 69 2) ( . 1:21 24 2:19 .
11:46 24:18)
¨ “ ” “ ” ( 122) “ ” ( 122)
“ ( ) ” (
35 19 “( )” ( 35:6 27 36:1 “ ” 35 20)-
170
35 21 “ ” “ ” ( 153) ( . 15:37 19:38) ( 4 8) ( 727)
35 2222
35 22 “ ” 1 . 2 13-25)
( ( . 49 3-4 1 . 5 1) (
¨ “ ” “ ” ( LXX
35 22 -2622 23 24
25 26
¨ “ ” 49
35 2727
35 27 “ ” ( . 13:18 14:13 18:1)?!
35 28-2928 29
35 29 “ ” ( . 27 1) ( )
¨ “ ”
¨ “ ” ( 62 74 ) “ ” “ ” ( 25:8 17 35:29 49:29 33 . 20:24 26 27:13 31:2 . 32:50)
(
1.2.3. (
127-129 4. ( 14:14-15 19:25-27 .
16:10 49:15 86:13 37 . 12:2-3 13:14) 1 15
171
35 29 “ ” ( )!
1. ?2. ?3. ?4. ?5. 35 2 ?6. 35 4 ?7. ?8. ? ?9. ? ?
172
36
)
36 1
36 2-5
36 6-8
36 9-14
36 15-19
36 20-30
36 31-39
36 40-43
36 1-8
36 9-14
36 15-16
36 17
36 18-19
36 20-30
36 31-39
36 40-43
36 1-5
36 6-8
36 9-14
36 15-19
36 20-30
36 31-39
36 40-43
36 1-5
36 6-8
36 9-13
36 13
36 14
36 15-16
36 17
36 18-19
36 20-21
36 22
36 23
36 24-26
36 27
36 28
36 29-30
36 31-39
36 40-43
36 1-5
36 6-8
36 9
36 10
36 11-12
36 13
36 14
36 15-16
36 17
36 18
36 19
36 20-28
36 29-30
36 31-39
36 40-37-1
( xxiv )
173
1.
2.
3.
4.
— ( )
. 1. 20 142. 23 8
. 1. 20:14-212. 11:16-173. I 14:47-484. II 8:145. I 11:14-256. II 14:22 16:5 67. II 20:10-30 21:8-158. 1:6 9
. 1. 34 63 12. 49 7-22 4 21 223. 25 12 35 36 2-64. 1 11 125.
. 36 . 27 39-40 (“ … ” 36 1 ( )
( ( . 2:4 5:1 6:9 10:111:10 27 25:12 9 36:1 37:2)
. 1. . 2-9 2. . 10-14 3. . 15-19 40-43 4. . 20-30 5. . 31-39 ( . 1:35-54 )6. . 40-43
36 11
36 1 “ ” ( ) ( .2:4 5:1 6:9 10:1 11:10 27 25:12 19 36:1 9 37:2)
¨ “ ( )” ( . 8 19 43 . 25 25 30
174
36 2-52
3 4 5
36 2 “ ” . 26:34 3528:8 36:2(1) (2)
¨ “ ” . 26 34 ( 142). 36 3
( 141)
” ( 366) 1. ( )
2. ( ) )
3. ( . 10:15 23:3 10 16 20 25:10 27:46 49:32)
¨ “ ” “ ” ( 14) “ ” “ ” “ ” “ ” . 26 34-
35 ( ( 397 II ) “ ” ( 397 I)
( . 41
(1) (2) .
35-54
¨ “ ” “ ” “ ” . 24
26 ( 366) ( 295)
360 II . 20 14 6) “ ” ( . . 20 ( ( ) 3 228-229)
( 359 339 “ ” ( ))
36 3 “ ” “ ” “ ” ( 142) . 28 ( ) ( . 36 10)
(
¨ “ ” (
( )
36 4-5
1. . 2-9 2. . 10-14 3. . 15-19 40-43 4. . 20-30
175
5. . 31-39 6. . 40-43
. 1 35-54
36 5 “ ” “ ”
. 5 . 16
36 6-86
7
8
36 6 “ … ” 36 ( . . 7)
)
36 8 “ ” ( . 32 3)
36 9-149 10
11 12
13
14
36 10 “ ” (36 4-5
36 11 “ ” ( ) . 28
“ ”
36 12 “ ” “ ” ( 17 . 25 17 19 1 15)
36 14 “ ”
36 15-1915 16
17
18
19
36 15-19 “ ” ( 49 II) ” ( 48II)
176
1. . 22:14 . 6:15 I . 23:23 . 9:72. . 18:21 25 . 1:153. . 20:16 . 32:284. . 24:60 . 20:6 ( . 7:9 . 32:18)5. ( “ ” ( .
36 15) . 1 39 60 62,700
36 20-3020 21
22 23
24
25 26
27 28
29 30
36 20 “ ” . 2 12
36 24 “ … ” “ ” ( 411)
1.2.3. “ ” (4. “ ” 5. “ ” (mmy ) “ ” (mym) “ ” ( )6. ” ( )
7. ( ) . 2 10
) !
36 25 ( . . 2)
36 26 “ ” “ ” 1 41 “ ” . 3 “ ” . 1 42
36 31-3931 32
33 34
35
36 37
38 39
177
36 31 “ ”
( .)
. 49:10 . 24:7 17 . 17:14-20 —
( 1 “ ” 1-11
36 32 “ ” ( 118) ( 129) ( . 22-24)
36 37 “ ” ” ( 625) ( 31 21)
36 39 . 39 ( ( ( ))
¨ “ ” “ ” ( 214) . 1 50 “ ” (212 1 . 11 14 17 21 25)
36 40-4340 41
42 43
36 40 “ ”
1. ?2. ?3. ?4.5.
178
37
)
37 1-2
37 -4
37 5-8
37 9-11
37 12-14
37 15-17
37 18-24
37 25-28
37 29-36
37 1-4
37 5-8
37 9-11
37 12-17
37 18-22
37 23-28
37 29-36
37 1-2
37 -4
37 5-8
37 9-11
37 12-14
37 14 -24
37 25-28
37 29-30
37 31-32
37 33-35
37 36
37 1-2
37
37 3-4
37 5-7
37 8
37 9
37 10-11
37 12-13
37 13
37 14
37 14 -15
37 16
37 17
37 18-20
37 21-24
37 25-28
37 29-30
37 31-32
37 33-35
37 36
37 2
37 3-4
37 5-11
37 12-14
37 15-17
37 18-20
37 21-25
37 25 -27
37 28-30
37 31-35
37 36
( xxiv )
179
1.
2.
3.
4.
. ( 37-50 ( )
1. ( 38)2. ( 49)
. 15 13-16
. 1. ( )2.3. ( 15-17 “ ”4.
37 1-2 2
37 1 . 2 .1 36 1
¨ “ ” ( 12 15 17 28:4)
37 2 “ ” ( . 2:4 5:1 6:910:1 11:10 27 25:12 19 36:1 9 37:2) ( )
37 -43
4
¦ “ ” 41 46 (30 50 26 (110
¨ “ ” ( 654 II) “ ” “ ” ( . 33 11
¨ “ ” . 30 5-7
¨ “ ” . 30 9-13
180
¨ “ ” (. 14 37) ( )
1. . 22. . 3-43. . 5-10
37 3 “ ” “ ” ( . 32 22-32) 32 “
” 32 28
¨ “ ”
“ ”
¨ “ ”
“ ” “ ”
“ - ” “ ”
LXX “ ” “ ” “ ”
- ( 509 821)
( 821) (LXX). 13 18
34 . 35 22) ( 68)
”
37 4 “ ”
¨ “ ” ( 971 1338 ) . 4 8 . 18:21 20:523:5 . 19:17 26:17 . 5:9 7:10 15 12:31 16:22 19:11 30:7 32:41
¨ “ ”
LXX “ ” “ ”
“ ” “ ”
“ ” ( 1022)
!
37 5-85 6
8 ? ?
181
37 5 “ ” ( . 20:3 28:12 31:11 24) ( )
( . . 19-20)
37 7-8 “ ” . 42:643:26 44:14
8 ( ) 1. 573 5902. 605 647
. 10 3. ( 97 112
37 9-119
10
? ? 11
37 9 )
1.2.3.
37 10 “ ” ( 172 199 ) “ ” ( . 29 27) ( . 17 13)
. 3
¨ “ ” ( . 35 19)
37 11 “ ” ( 888 1109 ) “ ” ( . . 4 8). 11 . 28 39 21 45 4 . 7 9
¨ “ ” (19 51)
37 12-1412 13
? 14
37 13 “ ” (1) (2) ( . . 2)
1. ” 229 2462. ” 1018 15113. ” “ ” “ ”
4. ” 229 246
182
5. ” 906 11576. ” 996 1427
37 14 “ ” . 2
37 15-1715 ? 16
17
37 15-17 “ ” ( !
“ ” ( 18)
37 17 “ ” “ ” ( 206)
(2 6)
37 18-2418 19
20
21 22
23
24
37 18 “ ”
¨ “ ” ( 647 699 ) . 105 25 . 25 18
“ ” 1 14 ( . 4) !
37 20 “ ” . 32
¨ “ ”
37 21-22 “ ” . 22
. 35 22 . 29 30
1. ” . 21 645 6972. ” . 22 1049 16293. ” . 22 1020 15274. ” . 22 1018 1511
1. 664 7172. 996 1427
37 24 “ ” . 42 21
¨ “ ” (
183
37 25-2825
26
? 27
28
37 25 “ ”
¨ “ ” (
1. . 25 2. . 28 3. . 28 4. . 36 ( )
. 8 22 24 ( . 25 2)
mynydm myndm ( )
¨ “ … ” (1) (2) (3) (
)
37 26 “ ” (“ ” . 27) (1)
(2) ( )
( 38) ( . 3 15 12 . 19 12 3
37 28 “ ” “ ” ( . 20 16 . 17:2-4 10) . 27 5
( . 21 32 “ ( . 27 3))
“ ” . 25 . 29-30 (
. 27 !
¨ “ ” !
37 29-3629 30
? 31 32
33 34
35
36
37 29 “ … ” ( . 44 13). 34
184
1. . 37:29 34 44:13 . 11:35 II . 1:11 3:31 I . 21:27 1:202. . 37:34 II . 3:31 I . 21:27 . 48:373. 2 . 15:30 . 20:34. 2 . 13:19 . 2:375. . 7:6 I . 4:12 . 9:16. . 2:10 . 26:16 ( II . 12:16) . 47:17. I . 25:1 II . 11:26 . 2:7 ( ” ” 704)8. . 14:1 . 16:6 48:379. II . 1:12 12:21-23 I . 21:27 I . 10:12 . 1:410. II . 1:17 3:31 II . 35:2511. ( . 48:3712. . 48:3713. II . 15:30 19:4
37 30 “ ” ?1.2.3.
37 35 “ ” “ ”
?
¨ “ ” ( 982) ” “ ” - (1) “ ” (2) “ ”
-? 15 15
37 36 “ ” “ ( ) ” ( 806) . 41 45
¨ “ ” “ ” “ ” ( 710 1 10 2 3) “ ” “ ” (1 . 22:9 II . 8:6 24:12)
¨ “ ” “ ” (978 371) “ - ” ( 371 ) 1 . 9 23-24 “ ” . 37:36 39:1 40:3 41:10 12 II . 25:8
( )
1. ?2. ?3. . 15-17 ?4. . 29 34 5.
185
38
)
38 1-5
38 6-11
38 12-19
38 20-23
38 24-26
38 27-30
38 1-11
38 12-23
38 24-26
38 27-30
38 1-11
38 12-19
38 20-23
38 24-26
38 27-30
38 1-5
38 6-11
38 12-14
38 15-16
38 16
38 17
38 17
38 18
38 18 -19
38 20-21
38 21
38 22
38 23
38 24
38 24
38 25
38 26
38 27-30
38 1-5
38 6-11
38 12-14
38 15-19
38 20-23
38 24-26
38 27-30
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
. 38 . 1 3 3 33
186
(
. 38 . 39
.
( ) ( . 3:15 12:3 . 19 5 3 ( . 15
. 1 26-27) !
38 1-51 2
3 4
5
38 1 “ ” 37 38 37
1. 37 12. 38 13. 38 124. 38 245. 38 276. 40 17. 41 1
¨ “ ”
¨ “ ” “ ” 692 ( 15 35)
(1 . 22 1)
38 2 “ ” ( . 1 301) (447) “ ” “ ” “ ” ( 447
¨ “ ” ( “ - ” 1 . 2— “ ”)
( . . 12)
¨ “ ” ( 469) ( “ ”” “ ” ( 469)
( 469) 15 44
38 6-116 7
8 9
10
11
187
38 6 “ ”
” ( 1071 II)
38 7 “ … ” ( . 32:13 . 4:25 31:29 .2:11 3:7 12 4:1 6:1 10:6 13:1 I . 15:19 I . 11:6 14:22 15:26 34 16:19 25 30 21:20 25 22:52 II . 3:28:18 27 13:2 11 14:24 15:9 18 24 28 17:2 17 21:2 15 16 20 23:32 37 24:9 19)
. 8-10 ( “ ”)
( 22:15-16 . 10:27)
38 8 “ ” ( . 25 5)
1. 97 1122. 386 3833. 877 1086
“ ( “ ”) 4 902-905 () 4 296-297
38 9 “ ”
¨ “ ” (
38 11 “ … ”
( 442 ) ( . 22 13 1 8)
38 12-1912
13
14
15 16
?17 ? 18
? 19
38 12 “ ”
¨ “ ” (1. 25 36) ( . 15 57)
38 13 “ ” ( . . 26) ( . 25 23)
188
38 14 “ ” ( . . 11)
( . . 14)
¨ “ ” “ ” ( 858 1041)
( . 24 65) (“ ” 691 . 34:33 34 35)
. 15 (“ ” 275 275. 21-22 ( 873 I .
23 17-18 4 14)
38 16 “ ” (1) (2)
38 17 “ ” . 15 1
(
38 18 “ ? ” ( )
( 368 364 . 41 42) ( XVI 1
20)“ ” ( ) ( 836 990) “ ”
( 641 573)
! !
38 19 !
38 20-2320 21
? 22 23
38 20 “ ” ( . . 21)!
38 23 ( . 21 22)
38 24-2624
25
? 26
189
38 24 “ ” ?
¨ “ ” (
( . 22:20-24 . 21:9)
1. 422 425 ( )2. 976 1358 ( )
38 25 “ ”
¨ “ ” “ ” (647 699 . 25) . 26 ( 647 699
37:32 33 42:7 8 (
“ ” ( 842 15 6 )
” ( . 30 33) ) !
( . 13 (
38 27-3027 28
29 ? 30
38 27 “ ” ! !
38 28 “ ”
( . 2 18 21)
38 29 “ ” ( 829 II) “ ” “ ” ( 829 I)
38 30 “ ” ( 280 II) “ ” “ ” ( 280) () 297 “ ” ( 280 . 60 3 )
( 78
( ) !
( . 3:15 12:3 . 19:5
( )!
190
1. ?2. ?3. ?4. ? ?5. 28 ?
191
39
)
39 1-6
39 -18
39 19-23
39 1-6
39 7-18
39 19-20
39 21-23
39 1-6
39 -18
39 19-23
39 1-6
39 -10
39 11-15
39 16-18
39 19-23
39 1-6
39 -10
39 11-15
39 16-20
39 20 -23
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
39 1-61
2 3
4
5
6
39 1 “ ” “ ” ( 806) . 37 36 ( 806) . 41:45 50 46:20
¨ “ ” (1720-1550
192
( . . 2)
¨ “ ” “ ” (37 36 40 2
¨ “ ” ( 829 “ ”) “ ”
¨ “ ” “ ” “ ” (37 36 “ ”
¨ “ ” . 37 36 (37 35 . 37 28 . 8 22 24
39 2 “ ”
( 7)”
!
¨ “ ” “ ” ( 852 II 1026 )
( . . 3) (
1. . 24 21 40 ( )2. . 18 5 ( )3. . 26 5 ( )4. . 1:11 2:20 ( )5. . 53:10 55:11 ( )6. . 8:12 24 11:36 ( )
!
¨ “ ”
39 3 “ ”
39 4 1. ” 1058 1661 2 .
13:17 18 I . 10:5 II . 4:43 6:172. ” 823 955 2 . 25 23
“ ” “ ” ”
39 5 “ ” ( .12:3 30:27)
39 6 “ ”
( . 43 32)
193
39 -187
8
9
? ? 10
11
12
13 14
15
16
17 18
¨ “ ” (“ ” 421 “ ” 1061 “ ” 909) ( . 29 17)
39 7 “ ”
( . .10)
38 !
39 8-9
( ) ( 12 1
39 10 “ ” ! !
39 11
39 12 “ ” 93 895
?! (2 . 2 22 2 . 1 4)
39 13-18
39 14 “ ”
1. ( . . 19)2.
¨ “ ” “ ” ( 720) (1) ( . 11 16 14 13 ( . 39:14 17 40:15 41:12 43:32) (2)
( )
¨ “ ” “ ” ( 850 1019 ) “ ” ( . 26 8)
194
39 19-2319 20
21
22
23
39 20 “ ” ( 71)
( .40 15)!
¨ “ ” “ ” ( 7 2) “ ” ( 690 39:20-23
40:3 5 ) (
“ ” 37 !
39 21-23
39 23 . 6
195
40
40:1-8
40:9-15
40:16-19
40:20-23
40:1-8
40:9-15
40:16-19
40:20-23
40:1-8
40:9-15
40:16-19
40:20-23
40:1-4
40:5-7
40:8
40:8
40:9-11
40:12-15
40:16-17
40:18-19
40:20-23
40:1-4
40:5-8
40:9-15
40:16-19
40:20-23
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
( 40: 1-8 1 2
3
4 5
6
7 ? 8
?
40:1 “ ” “ ” ( 1052). “ ” “ ”
196
(l) . 1:11 ( 1052 I) (2) “ ” 913 II, cf. 2 8:17,19,26,27,28,37; 19:4,8; Isa.36:2,4,11,12,13,22; 37:4,8)
¦ “ ” ( 66 78 ) - 38
57
¦ ” (1) (2) “ ” 306, 305, ) (“ “ “ ”) 39:9; 42:22; 43:9) ( )
(1) (2)
40:2 “ ” ( 893, 1124, ) 1. 10:6; 16:22; 1:34; 9:192.
. . 16:20; 10:16; 31:14
. I 29:4. II 5:11. II 13:19. 1:12. 2:21
39 19 “ ” (354, 351)
40:3 “ ” “ (37:36; 39:1) ( 978)
¦ ” ( 63 75). 105:18)
10 ( 4 “ ”
40:4 “ ”
“ ” 1. 37:36; 39:12. 39:21-23
“ ”
40:5 ( ) ( )
( . 20:3 31:24 41:1 2)
40:6-7 “ ” (“ ,” 277 II, 277, /
40:8 ( 41:16 25 28 2:27-28 45)
( 37) “ ” “ ” 707 765
37:10
197
( ) 40:9-15
40:9 “ ”
( 45 ).
40:11 “ ” ( 965 1315, ( )
40:13 “ ” 1048) “ ” “ ”
40:14-15
40:15 “ ” ( ( 170, 198)
” 1) 2) (
¦ ” 92) ( 37:24) ! 12:29 37:16
( ) 40:16-19
17 18 19
40:16 “ ” “ ” 301 I) “ ( 2 54)
( 17)
40:17 “ ” 38 57 ( 1
40:19 “ ” 13-19 “ ” ( 669 724 13 “
” ( 6 26) “ ” (2 25:27) 19 “” 671 3
! 8:29 31:9-10 2 4:12)
21 23
198
1. “ ”( “ ”) 39:20-23 40:3,52. “ ” ( “ ”) 40:153. “ ”
?
( ) 40:20-23
21 22 23
40:20-23 ( 269 269 ! “ ”
( 20)
?
199
39-40
1. ?2. ?3. ?4. ?
?
200
41
)
41 1-8
41 9-13
41 14-24
41 25-36
41 37
41 38-45
41 46-49
41 50-52
41 53-57
41 1-8
41 9-13
41 14-24
41 25-36
41 37-45
41 46-49
41 50-52
41 53-57
41 1-8
41 9-13
41 14-21
41 25-36
41 37-45
41 46-49
41 50-52
41 53-57
41 1-8
41 9-13
41 14-15
41 16
41 17-24
41 25-32
41 33-36
41 37-46
41 46 -49
41 50-52
41 53-57
41 1-4
41 5-7
41 5-7
41 8-13
41 14-16
41 17-24
41 25-32
41 33-36
41 37-43
41 44-45
41 46-49
41 50-52
41 53-57
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
201
41 1-81 2
3
4
5
6 7
8
41 1 “ ” 40
(1) ( . 37 2) (2) ( .
41 46)
¨ “ ” “ - ”
829 “ ” (
316 1730 1570 . 1“ ” 18 1546-1085
¨ “ ”
2 1541. . 126:1 . 29:7-8 . 5:72. . 23:25 27 32 27:9-10 29:8 . 10:23. . 20:3 28:12 . 12:6 I . 3:5 . 2:28 . 1:20
¨ “ ” ( 384)
( . 1 22)
41 2 “ ” ” ( 831)
( “ ” 421 “ ”] “ ” 135)
¨ “ ” (1) (2)
(3) ( 28)
41 3-4 . 2 1. ( “ ”) 948 I 9092. ( “ ”) 201 142
( 37 46 ) ( . 4)
41 5 ( 987 II)
41 6 “ ” ( 870) ( ) “ ” “ ”
. 17 10 13 15 ( )
202
41 8 “ ” “ ” ( 924) “ ” “ ” “ ”
” ( 821 952 ) . 77 . 2 ” . 13 25 “ ” “ ”
¨ “ ” “ ” 355) ( .7:11 22 8:7 18 19 9:11)
( . 1:20 2:2 10 27 4:7 9)
( . 44:25 . 50:35 51:57) ( 1:13 6:13)
. . 184-307
¨ “ ” ( 481 314 . 7:11 .19:11 12)
¨ “ ” ( 2)!
41 9-13 9 10
11
12
13
41 9-12 “ ” 40
41 12 “ ” 40 15
41 14-2414 15
16
17
18 19
20 21
22
23 24
41 14 “ ” (40 15 ) “ ” “ ”
¨ “ ”
41 16 “ ” . 2 27-30
( . 40 8) ( ) ( . . 25 28 32) “ ” ( 1022) “ ” “ ”
“ ” 15 15 41 (“”) 41 8
203
41 17-24 41
41 18 “ ” “ ” ( 421) “ ” ( 1061)1.2. . 29:17 . 21:11 I . 25:3 2:73. .39 64. . 11 16
41 25-3625 26
27
28 29
30
3 32
33
34
35
36
41 25 12 1
( . . 25 28 32) “ ” ( . 3:15 12:3 . 19:5-6 . 28:19-20
24:47 . 1:8)!
41 26-32 . 24
41 26 “ ” ( ) ( 31)
41 27 “ ”
“ ” “ ”
“ ” “ ”
LXX “ ”
1. tdqrh2. trqrh
(d) (r) (1979 62) “ ” (
41 32 “ ” ( 7-8)
!
41 33-36
1. ” . 33 906 11572. ” . 33 1011 14833. ” . 34 793 8894. ” . 34 823 955
204
5. ” . 34 332 331 ( )
6. ” . 35 867 10627. ” . 35 840 9998. ” . 35 1036 1581 ( )9. ” . 36 224 242 (
)10. “ ” . 31
41 33 )
( 3 . 7-9 . 10-12)
( )
!
! 9 10 ( 10 11 13)
1 4 ( “ ” ( 1 4
(! ( ) !
( ( )) 1.2.3.4. ( ) 5.6.7.8.9.10.11.12.” ( )
! !
41 34 “ ” “ ” “ ” ( 332 331
) 20% ( ( ) 313)
vmt ( 332) “ ” “ ” ( . 1:14 4:12 . 7:11 313) “ ”
41 36 “ ” “ ” ( 75)
41 37-4537 38
? 39
40
205
41 42
43
44
45
41 38 “ ” ( 924 43) ( . 4:8
18 5:11 14)
41 40 “ ”
“ ” “ ”
“ ” “ ”
LXX “ ” “ ”
“ ” “ ”
( 676 30 (1) “ ” ( ) (2) “” ( . 2 12) ( ) ( . .
42 43 44) “ ”
41 42 “ ” “ ” ( 371) ( 3:10 12 8:8 10)
¨ “ ” ( 1058 III) ( )
¨ “ ” 12. 5 16 29) !
41 43 “ ” ( “ ” 1041) (1 . 23:17 II . 23:4 25:18 I .
5:12 15:18 II . 28:7 31:12 . 11:17 10:3 . 52:24)
¨ “ ” (“ ” ) ” ( 7)
“ ” ( 7)
41 44 “ ” “ ”
41 45 “ ” ( .45 8)
“ ” “ ”
¨ “ … ” “ ” ( 62 . 41:45 50 46:20)
¨ “ ” . 37 36 39 1 “ ( ) ” ( 806)
( 463)
206
¨ “ ” “ ” ( 58) ( .43 13)
“ ” “ - ”
“ ” LXX “ ” “ ”
“ ”
1. . 45 46 “ ” ( LXX )2. 1 17 “ ” “ ” ( 422 425
( (
3. “ ” . 33 41 43 ( ) (
41 46-4946
47 48
49
41 46 “ ” “ ” ( .27:5 II . 8:26 . 52:1)
41 47-49 1. . 472. . 473. . 47 474. . 495. . 49
41 50-5250 51
52
41 52 “ ” ( 586) “ ” ( 674 728 )
41 52 “ ” ( 68) “ ” “ ” ( 826 . 49 22)
! ( )
(
41 53-5753 54
55
56
57
41 53-57 ( . 47 20-26)
207
( )!
41 56
“ ” LXX
“ ” “ ”
1.2.
47 57 ( )
1.2.3. !
!” 6-7 ( .
19 xra 75)
1.2.3. . 41-44 4. ( . 50-52)?
208
42
)
42 1-5
42 6-7
42 8-17
42 18-25
42 26-28
42 29-34
42 35-38
42 1-5
42 6-17
42 18-24
42 25-28
42 29-34
42 35-38
42 1-5
42 6-17
42 18-25
42 26-28
42 29-34
42 35-38
42 1-4
42 5-7
42
42 8-9
42 10-11
42 12
42 13
42 14-17
42 18-20
42 20 -21
42 22-24
42 25-28
42 29-34
42 35-36
42 37
42 38
42 1-4
42 5-7
42 8-17
42 18-24
42 25-28
42 29-34
42 35-36
42 37-38
( xxiv )
1.2.3.4.
209
42 1-51 ? 2
3
4 5
42 1 “ ” “ ” . 1 1. ” 906 11572. ”
( . 41 19 22 28) . 41 33) ( . 1 [ 7 12 21 27 35)
( .47 14)
42 2 ( “ ”) 1. 432 4342. 991 14043. 310 309 !
42 3-4
42 4 “ ” “ ” (“ ”) ( 62) ( . 44 29 . 21 22 23) (
( 896 2 1131 ) . 10:19 . 31:29 4:14 . 51:19 . 13:22 44:23 “ ”
42 5 “ ” (. 32 22-32) (1)
(2)
¨ “ ” (1) (2) (3) (4)
(
42 6-76
7 ?
42 6 “ ” . 37 6-9 43 28 44 14
42 7 “ ” “ ” “ ” ( 647 699) . 7 () . 8 (
¨ “ … ” rkn1. 647 669 . 27:23 37:33 38:25 26 42:7 8 ( . 33:92. ( “ ”) 649 699 1 . 14
¨
“ ” “ ”
210
LXX “ ” “ ”
( 904) “ ” “ ” 1 . 25 3 (1 . 20 10) (
42 8-178 9
10
11 12
13
1 15
16
17
42 9 “ ” 37(“ ”)
¨ “ ” ( 920 1183 . 2:1 6:22-23 I . 26:4)
¨ “ ”
“ ” “ ”
“ ”LXX “ ( )”
“ ”
( 788) “ ” ( . 9:22-23) “ ” ( )
42 11 “ ” “ ” ( 467 II . 42:11 19 31 34) ( 34 37)
42 13 “ ”
42 15 “ ” !
42 16 1. 1018 15112. 542 5343. 63 754. 103 119
42 17 “ ”
42 18-2518 19
20
21
22
? 23
211
24
25
42 18-20 1. 18 793 8892. 18 310 3093. . 19 63 754. . 19 229 2465. . 19 97 1126. . 20 87 1127. . 20 52 63
42 18 “ ” ( . . 15 16)
( . 20 11)
42 20 “ ” 15 6 (II.
42 21 “ ” . 21 22 28 44:16 ( 34:11
. 28:4 62:12 . 24:12 . 12:14 . 17:10 32:19 . 16:27 25:31-46 . 2:6 14:12 I . 3:8 II . 5:10 .6:6-7 II . 4:14 I . 1:17 . 2:23 20:12 22:12)
( . 103 10)
42 22 “ ? ” ( . 37 22-24)
4
42 23 “ ”
“ ” ( 359 529 )
1. 16:20 . 119:512. 2 . 32 31
( 2 799)
42 24 “ ” ( . 43:30 45:14 15)
¨ “ ”
( 34)
42 26-2826 27
28
?
42 25-29 1. . 28 ( “ ”) 422 4252. . 28 353 350 . 27:33 I . 16:4 21:1 I
. 1:49
42 27 “ ” “1. ” ( 974) ” ( )
212
2. ” ( 607) ( )
( 3 843) ( ) ( 49)
42 28 “ ”
42 29-3429 30
31 32
33
34
42 29-34
42 34 “ ” ( 695 749 ) “ ” ( . 23 16). 34 10 “ ”
( . 43 2)
42 35-3835
36
37
38
42 35-38 42 35 . 27 . 35 “ ” . 27 “ ” . 35
( . 28)
42 36 “ ”
42 37 “ ” ! ?! (1) 43 8-9
(2)
42 38 “ ”
15 15
1. ?
213
2. ?3. ?
214
43
)
43 1-10
43 11-15
43 16-25
43 26-34
43 1-7
43 8-14
43 15-25
43 26-34
43 1-10
43 11-15
43 16-25
43 26-34
43 1-2
43 3-5
43 6
43 7
43 8-10
43 11-14
43 15-17
43 18-22
43 23
43 23-27
43 28
43 29-34
43 1-10
43 11-14
43 15-17
43 18-23
43 24-25
43 26-34
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
43 1-101 2
3 4
5 6 ? ? 7
215
? ? ? 8
9
10
43 2 !
1. 996 14272. 991 1404
43 3 “ ”
¨ “ ” (. 7 [ ] . 20 ( 996 1427 ) ( .
19 21 . 32 46) ( . 21:29 I . 2:42 . 13:15 21)
¨ “ ” (2 . 14 24) ( . . 5)
43 4-5 1. 432 4342. 991 1404 ( )
43 6 ( 949 1269 “ ”
( . 19:9 31:7 . 5:22-23 . 11:11 20:15 . 24:20)
43 7 1. 981 1371
2. 393 3903. “ ” 432 434
43 8-10 ( 29 35) ( . 44:14-3446:25-34)
1. 1018 15112. 877 10863. 229 2464. 310 3095. 559 562 ( . 42 2)
( . . 10)
. 9
43 9 “ ” “ ” ( 786 II 876 . 44 32) 38 ( . . 17) ( . 49 8-12)
43 11-1511
12
13
14
15
216
43 11-14 1. . 11 793 8892. … . 11 542 5343. . 11 432 4344. . 12 542 5345. . 12 996 1427 (
)6. . 13 542 5347. . 13 877 10868. . 13 996 14279. . 14 678 73310. . 14 1018 1511
43 11 “ ”
“ ” “ ”
“ ” “ ” “ ” ( 275 II)
” 1 119 “ ”
( ) ( . 37 25) ( )
43 12
LXX “ ”
“ ” ( 993) “ ” “ ” 12 16
” 4 44 “ ” ( . 4:13 I. 26:21 . 119:21 118 . 45:20)
43 14 “ ” ( . 17 28:3 35:11 43:14 48:3)
“ ” “ ” . 6 3
43 15 “ ”
585) . 32
43 16-2516
17
18
19 20
21
22
23
24
25
43 16
217
1. 97 1122. 370 3683. 465 464
( . 50)
43 18 “ ” ( 164 II 193) “ ” “ ” “ ”
II . 20 12
¨ “ ( 656 709.11:7 1:15) ( ) ( . 15 18)
( . . 20-22)
43 19 “ ”
. 18
”
43 20 “ ” ( 432 434
43 23 “ ”
¨ “ ” ( 431 432
43 26-3426 27
? ? 28
29
? 30
31
32
33
34
43 27 29 ( . . 6)
1. ( 29 6 )2. ( )3. ( )
43 29 “ ” (“ ” 335 334
43 30 “ ” “ ” ( 485481 1 . 3 26) “ ” ( 933) “ ”
43 31 “ ” “ ” ( 962 1321 . 31-33
( . . 32 ( . 52)
218
43 32 “ ” ( . . 34)
¨ “ ” . 39 2 41
. 46 34 . 8 26
43 33 ?
43 34 “ ” “ ” “ ” ( . 43:34 45:6 11 22 47:2 24)
?!” ( 673) (II . 11:8 2:18 . 40:5) !
¨ “ ” (“ ” 1059 1667 “ ” 10161500) ( . 9 21) !
219
44
)
44 1-5
44 6-13
44 14-17
44 18-34
44 1-5
44 6-13
44 14-17
44 18-34
44 1-5
44 6-13
44 14-17
44 18-34
44 1-5
44 6-9
44 10-13
44 14-15
44 16
44 17
44 18-23
44 24-29
44 30-34
44 1-2
44 3-5
44 6-13
44 14-17
44 18-34
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
44 1-51
2 3
4
? 5
?
44 1 ( . 42 25)1. 569 583
220
2. 962 1321
44 2 ( . . 5) ( )
” ( 149) ( . 35 5) “ ” 468 I ( . 40:11 13 21 II . 12:3 . 16:5 23:5
. 23:31)
44 4 “ ”
2 2 www.freebiblecommentary.org.
¨1. 877 10862. 922 11913. 673 727
( . 31 25)4. ( ) !
¨ “ ” LXX ( ) “?”
44 5 “ ” ( 638 690
. . 15)
“ ” “ ” ( . 19 26 . 18 10 “ -”
( 67) 1. ( )2.3. ( )
( ) . . 4.
989) ( ) (
. 21 21 ( . 52-54)
44 6-136 7 ?
8
? 9 10
11
12
13
44 6-13 (43 16-25)
44 9 ( . 31 32)
44 10 “ ”
( . . 17) ( “ ” ( 667) “ - ”
221
1. . 23 72. . 24:41 . 2:17 203. 4:7 9:23 17:8 22:19 30 27:17 . 10:8 15:5 . 1:11
. 17
44 12 “ ” ( . 43 33)
44 13 “ ” ! 37 29
44 14-1714 15
? ? 16 ? ? ?
17
44 15 !
44 16 1. ?2. ?3. ? ( 842 1003 )4. . 18 5. . 19 6. . 34
¨ “ ” 730 . 4:13 15:16 19:15) ( . 42 21-22 28)
. . 18-34 . 32-33)
I..
1. 1:35 3:21 6:12 9:29 22:29-462. . 21 13 11 17 19 463. . 6 5-13 11 2-4
. ’
. ( 4 2). .
. 1. ( ) 2.3.4.5.
.
II.
222
. 1.
. . 18 22
. (1) 5 22-23(2) 32 31(3) 5 5(4) 9 18 25
. (1) 7 5-6 8-9(2) 12 16-23(3) 15 11
. 2 12 16-182. 59 163.
. 66 18
. 28 9. 59 1-2 64 7
. 1.
. (1) 8 34(2) 7 25(3) 2 1
. 8 26-272.
. (1) 9 1(2) 10 1
. (1) 1 9(2) 1 16(3) 1 3-4 9(4) 1 9(5) 1 2-3(6) 1 11(7) 1 3(8) . 4
. (1) 15 30(2) 2 1 11(3) 6 19(4) 4 3(5) 1 5 25(6) 2 3 1
3..
(1) 6 18(2) 2 1(3) 5 16
. (1) . 5 44(2) 13 18(3) 1 2 2(4) 5 13-16(5) 1 5 16
III..
1. 15 7
223
2. 14:13 14 15:16 16:23-243. 6 18 204. 6:10 I 3:22 5:14-15
. 1. 21 22 1 6-72. 18 9-143. 4 34. 4 2-3
. 1.
. 18 1-8
. 4 22.
. 7 7-8
. 11 5-13. 1 5
3. 1 3 74.
. 66 18
. 28 9. 59 1-2. 64 7
IV.. . .
44 17 “ ” ( .18:25 . 22:29 24:16 I . 2:30 20:2 22:15 II . 20:20 23:17)
¨ “ ” ( 748 828 ) ( . . 30-31)
!
44 18-3418
19 ? 20
21 22
23 24
25 26
27 28
29
30
31 32
33 34
?
44 18-34
44 18 “ ” “ ” ( . 20:8 23:10 13 16 50:4 . 5:1 31:11 28 30)
¨ “ ” ( 354 351 ) ( . 30:2 39:19)
224
44 28 “ ” ( 382 380) 37 33
44 30 “ ” ( 905 1153 )
1 . 18 1
44 33 1. ( ) ( “ ”) 442 4442. 748 828
1. ?2. ?3. ?4. ( ) -
225
45
)
45 1-3
45 4-15
45 16-20
45 21-23
45 24-28
45 1-15
45 16-20
45 21-24
45 25-28
45 1-3
45 4-15
45 16-20
45 21-24
45 25-28
45 1-8
45 9-11
45 12-13
45 14-15
45 16-20
45 21-24
45 25-26
45 27-28
45 1-2
45 3-8
45 9-13
45 14-15
45 16-20
45 21-24
45 25-28
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
. 42-44
. 45 46
. 45 . 5-9
(
226
45 1-31
2
3 ?
45 1 “ ” ( 407 410 67 80) 43 31
. . 2) !
¨ “ ” ( 422 425 (
¨ “ ” ! ( . . 3)
45 2 “ ” (1) (2)
45 3 “ ”
( . . 4)
¨ “ ” 43 27 ( 311 1 . 25 6)
( . .27)
¨ “ ” ( 96 111 . 20:41 I . 28:21 II . 4:1 21:6 23:15 . 6:3 30:8 48:6 83:17 90:7 104:29 . 13:8 21:3 . 7:27)
45 4-154
5 6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
45 5 “ ” “ ” ( 780 864) . 20:3 34 II . 19:2 . 8:10 11
“ ” “ ” “ ” ” “ ” ( 354 351 . 31:36 39:19 . 32:11)
! ( ) 5-9
227
“?”
9-11) ? ( ) ? (
! (
! ( ) (1 . 10:13
13:8-13) ( 2 28-29)!
45 6 “ ”
45 7 . 7 ( 984) - “ ”
- “ ” (
1. ( . . 10:20-23 17:4-6 37:31-32 . 42:15 19 44:12 14 28 1:8)2. ( . 4:1-5 11:11 16 28:5 2:32 5:14-15 2:12-13 4:6-7 5:7-9
7:18-20)3. ( 9 11-15)
( ) ( ) ( . 6)
( 6-7)
¨
“ ” “ ”
“ ”LXX “ ( )”
“ ”
“ ” ( 812 . 25 35) “ ” ( 152) ( . . 5 8 50 20)
45 8 “ ” ( ”
) ? ( 2 423-425 2 424-426)
( 1 14 1 2 16)1. ( . 20 16)2. ( . 81:12-13 . 1:24 26 28)3. ( . 37:21-22 45:5 50:20)4. ( ) (I . 10:13)
( ) ( )
I. 8 29 - “ ” (“ ”) 11 2 11 2 “ ”
( . 4 . 1 5) ( . 8 29-30)
( ) . 26:5 I . 1:2 20 II .3:17
228
. “ ” (“ ”)” “ ” “ ”
“ ” “ ” “ ” . 8:28-30 .1:13-14 . 9
( ) )
. “ ” (“ ”)
(1 . 2 2 . 3 9) ( . 8 31-39)?
( )
( . 8:29 . 1:4 2:10) “ ”
( . 1 4) ( . 1:26 5:1 9:6)
. “ ” —
II. 9. ( . 1 3-14 10
( . “ ” . 4 “ ” . 11 13 “ ” .12 [ ])
! ( ) -
( )
. ( 9 23 ) 8 29-30 . 1 11
15 (
( 9) ( 10
( )
) III. 1
. !
! 9 10 ( . 10 11 13)
1 4 ( “ ” (
1 4 ( )
229
! ( ) !
( ) ( )
” ( - ( )
( ) !
. “ ” . 1 4
( . 3 15) ( . 12. 19 5-6)
( 6 44 65) 9
( ) ( . 1 12) (1) (2 . 5 21) (2)
( . 2:10 . 8:28-29 . 4:19)!
” . 1 4 ( 14 6) ( ) . 3 “ . 4 “ . 7 “ . 9
. 10 “ ” “ . 12 “ ” . 13 “ ” ( “ ” (
” . 25:34 17:24 I . 1:19-20 . 13:8 . 1 1
! (1 . 5 23 2 .13) ( . 1 26-27)
” “ ” (1) ( . 9 14 1 . 1 19) (2) ( 1 6) (3) ( . 3 6) (4) ( . 2 15 1 . 3 13 5 23)
( 8:29-30 . 4:19 I . 1:2)
” . 4 . 5 ( . 3:17
4:2 15 16). . 1 5 “ ” “ ” “
” ( 22:22 . 2:234:28 17:31 . 8:29-30)
! ( )
( . . 9 11) ( ) ( . 18:21-
23 32 3:16-17 I . 2:4 4:10 2:11 II . 3:9) ( ) ( . . 6 7 9 9-11
( . 53 6 3 9-18)
230
( . 1) ( . 2) ( 2 11-3 13)
¨ “ ”
1. 3000
2. ” ( . 41 40 47 20-26)3. ” ( . 41:41 48-49 55-
56 42:6-7) 1 49 “ ”
“ ” (. 17 10 18 19
45 9 1. 554 553 .132. 748 8283. 432 4344. 763 840
45 10 “ ” ( . 46 31) ( 177)
( . 47 11) ( . 46 32-34)
¨ “ ” “ ” 1720 1580
( . 78 12 43) 400
45 12 “ ” (
“ ” ( . . 21
¨ “ ” “ ” ( . 35 18) “ ”
45 13 “ ” ( 458) ( 458 II) “ ” ( . 41 31 “ . “ ”)
1. . 31 . 10 61 62. . 45 133. . 35 24. . 12:10 41:13 43:1 47:4 135. . 24 116. . 50 10 11 ( )
“ ” ( kbd) (“ ”)
231
( . 19 16-18 24 17 . 60 1-2). 33 17-23 . 6 5) ( 14 8-11 . 1 15 . 1 3)
” (1) ” (2) “ ”
(3) ( . 1 26-27 5 9 6) ( . 3 1-22) . 16 10
. 9 23 . 14 10
45 14 “ ”
(
45 16-2016 17
18
19
20
45 16 (1) (2)
45 17-20 1. . 17 55 652. . 17 793 I 8893. . 17 381 378 ( )4. . 17 229 2465. ( . 17 97 1126. . 18 542 5347. . 18 97 1128. . 18 678 7339. . 18 37 4610. . 19 793 I 88911. . 19 . 6 12. ( . 19 669 72413. . 19 . 5 7 14. ( “ ” . 20 299 298
. 7:16 13:8 19:13 31 25:12
45 21-2321 22
23
45 21 “ ” “ ” ( 722 1 .7) ( 939 . 41 43)
232
45 22 “ ” ( . 3 22 12 35) ( .
41 14) ( 3 3)
¨ “ ” ( ) ( .
43 34)
45 23 “ ” . 43 111. ( 375 595)2.
! !
45 24-2824 25
26
27
28
45 24 “ ” ( 919 1182 ( ) )
1. 37 ( )2. ( . 15 14 . 2 25) 3. (43 34) (45 22)
. 42 21 28 44 16) ( . . 5 50:20 . 7:9) ( . 2 23)
45 26 “ ” “ ” ( 806 916 .77 . 1 4)
!
¨ “ ” ( 52 63) (37 31-35) ! 15 6
45 27 “ ”
45 28 . 27 “ ” . 28 “ ” (1)
(2) “ ” . 32 28-29
1. ”2. ”3. “ ” 4. “ ”
32 28 ( )! 922
538
1. ( 912 I)2.3. 229 2464. 906 1157
233
46
)
46 1-4
46 5-7
46 8-27
46 28-34
46 1-7
46 8-15
46 16-18
46 19-22
46 23-25
46 26-27
(46 28-47 12)
46 28-34
46 1-4
46 5-7
46 8-27
(46 28-47 12)
46 28-34
46 1-2
46 -46 3-4
46 8-15
46 16-18
46 19-22
46 23-25
46 26-27
(46 28-47 12)
46 28-30
46 31-34
46 1-5
46 6-7
46
46 -15
46 16-18
46 19-22
46 23-25
46 26-27
46 28-30
46 31-34
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
. 1. . 15 13-16 2.3.
234
. ( 1982) 26 1 4 7
/11. . 10 . 6 15 . 26 12 1 . 4 242. . 10 ( )3. . 10 1 . 4 244. . 10 1 . 4 245. . 13 . 26 33 1 . 7 16. . 13 . 26 24 1 . 7 17. . 16 . 26 15 LXX8. . 16 . 26 169. . 16 . 26 1710. . 21 . 26 3911. . 23 . 26 4212. . 24 1 . 7 1313. . 24 1 . 7 13
. 4 354 1. 12:1-3 13:14-17 21:12-13 22:1-22. 15:1-6 46:2-43. 20:3-7 28:12-15 31:10-13 24 37:5 94. 12:7 16:7-14 17:1 18:1 26:2 24 35:1 48:35. 16:7-13 18:2 16 17-33 21:17-19 22:11-12 15-18 31:11 13 48:15-16
! !
46 1-41 2
3
4
46 1 “ ” . 37 14 25
21 22-31 26 33 “ ” ( 92) ( . 21:31-33 22:19) ( . 26:24-25 28:13)
( . . 5-7)
¨ “ ”
1. . 15 13-162.3.
”
46 2 “ ”
¨ “ ” ( . 22 11)
¨ “ ” ( . 22:1 11 18 27:1 18 31:11 37:13 46:2)
235
46 3 “ ” ( . 26:24 28:13 43:23) “” ( 42) ( “ ”
( 43) 12 1
¨ “ ” ( 431 432 )
1. . 15 13-16 2. (26 2)3.
15:1 21:17 26:24 46:3
¨ “ ” 12:2 17:4 20 18:18
( 1)
( I II)
46 4 “ ” ( . 26:3 24 28:15 31:3 . 23:4 139:7-12) ( )
)! ( . 32 8)
¨ “ ” ( . 15:16 28:15)
¨ “ ” ( .50 1)
46 5-75
6
7
46 7 “ ”
46 8-278 9
10 11
12 13
14 15
16
17 18
19
20
21 22
23 24
25
26 27
46 10-24 26 4-7
236
46 10 “ ” ( . . 80)
46 12 10-27 ( . 38 10)
46 13 “ ” “ ” (bryr 1 7 1 . 26 24 (brcyr
46 15 “ ” 15 18 22 25
1. . 15 2. . 18 3. . 22 4. . 25
. 26 “ ” . 27 “ ” “ ”
. 15 “ ” . 12 . 27 . 26 “ “ ”
7 14 378-379
521-522
46 17 “ ”
46 20
!
LXX . 32 8 ( 70)
46 21 “ ” . 7 6 ( . 26:38-40 I . 7:6 8:1)
46 26 “ ” 1.2.3. . 21
46 28-3428 29
30
31
32
33
? 34
46 28 “ ” “”
1.2.
237
46 29 “ ” “ ” 1. . 45 212.
( . 14 73.
( . 46 29
46 34 “ ” 1.2. “ ” 17
11.7.5 (
3. ( . 43 32 . 8 26)
1. . 45 1 ?2. . 45 5-9 3. ” “ ”
4. ?5. 25 1 4-6 . 46 8-27 ?6. . 46 27 “ ” ?7. ?
238
47
)
47 1-6
47 7-12
47 13-19
47 20-26
47 27-28
47 29-31
(46 38-
47 12)
47 1-6
47 7-12
47 13-19
47 20-26
47 27-31
(46 28-47 12)
47 1-6
47 7-12
47 13-19
47 20-26
(47 27-48 22)
47 27-28
47 29-31
(46 28-47 12)
47 1-3
47 -6
47 7-8
47 9-12
47 13-15
47 16-17
47 18-19
47 20-24
47 25-26
47 27-30
47 30
47 31
47 1-5
47 6 -11
47 12
47 13-14
47 15-17
47 18-19
47 20-22
47 23-26
47 27-31
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
239
47 1-61
2 3
? 4
5 6
47 1 “ ” ( . 46 33) 7 13
¨ “ ” 46 47
“ ” . 6 11 ( . 45 18)
47 2 “ ”
“ ” ( 350) “ ”
( . 41:34 43:34 45:22)
47 3 “ ” ( . 13:7 26:20 46:32 34)
( ) ( . 43:32 46:34 .8:26) (1) (2)
38
47 4 “ ” (1) (2) ( ) (3) (4)
47 5-6
47 6 “ ”
( . 30 27 39 5)
47 7-127 8
? 9
10 11
12
47 7 “ ” ( . . 10) ( . 31 55 2
( . 7 7). 105 22
( 93 ( . 12:3
22:18 26:4 28:14 30:27-30 39:5 23 93)
240
47 9 “ ” ( )
47 11 “ ” “ ” ( . 1:11 12:37. 33 3) (1) (2)
2 2 1290
1250
47 12 “ ”
“ ” “ ”
“ ” “ ”
“ ”LXX “ ”
“ ”” ( 381 378 . 14:3 31 31:17)
( . 45 11) “ ” ( .
. 24)
47 13-1913 14
15
? 16 17
18
19 ??
47 13-26
47 13 “ ” ( 529 520 ) “ ” . 3 17-19 ( . 8 20-22)
( ) “ ” ( . 28-29) ( . 12:10 41:31 43:1 47:4 13)
47 16 “ ” (“ ” 396 393 . . 15 16)
47 20-2620
21 22
23
24
25
26
241
47 20 “ ” ( 888 1111 . . 19 20 22 23) ( . . 23-24)
( ) 41 40 45 8
20-26 “ ”
47 21 “ ”
( ) “ ” (“ ” mybul 746 “ ” mydbul 713 . 19 25
. 23 “ ”
47 22 ( . . 26)
47 24 “ ”
) . 25
47 27-2827 28
47 27
47 28 “ ”
. 27
47 29-3129
30
31
47 29 “ ” “ ” ( )
3 ( 5) !
¨ “ ” ( . 24 2) (1) (2)
- “ ”
( . 12 1-3)
“ ” “ ” “ ”
“ ”LXX “ ”
“ ”
242
“ ” “ ”
(dsj 388 . 20:13 21:23) (tma 54 ) 19 19
III.
3.4.
!
3.4.
(
!
IV.. rma ( 52)
4.. — ( 2 . 10:1 2:7 ). —
d. . 8:2 53:1 . 40 14e. . 22 23f. . 7:9 12 . 49:7 . 42:5
. — (7) . 15 6(8) . 4:31 14:31 ( . 1:32 )(9) . 19:9 . 106:12 24(10) . 7 9(11) . 28 16(12) . 43 10-12
5. ( ) — ( . 32:20 . 25:1 26:2)6. — ( .27:15-26 I . 1:36 I . 16:36 .
65:16 . 11:5 28:6) “ ” . (tma 54)
1. . 10:20 42:3 48:12. . 34:6 . 117:2 . 38:18 19 61:83. . 32:4 I . 22:16 . 33:4 98:3 100:5 119:30 . 9:4 . 8:16
. ( 53)5. . 17 126. . 33 67. .5:3 7:28 9:28. . 40:11 88:12 89:2 119:138
III. rma.
( . 9 22 26).
4. . 15 6 — ( 12) ( 12-22) 4 3
5. . 28 16 — ( ) . 9 33 “ ” “ ”. 10 11
6. . 2 4 — ( . 7 28)
243
1 17 . 3 11 ( . 10 38 IV.
. 4. . 8:14 – I . 2:8 ( )5. . 28:16 – I . 2:6 ( )6. . 111 22– I . 2:7 ( )
. “ ”
. .10:15 . 43:21
. . 61:6 66:21. . 19:6 . 7:6
V. .
” (pisteu ) “ ” “ ” “ ” 2 23-25
“ ” 8 31-59 . 8:13 18-24.
( . 13:20-22 31-32).
6. “ … ( )”
. ( 1:12 2:23 3:18 I 5:13)
. ( 2:11 3:15 18 4:39 6:40 7:5 31 39 48 8:30 9:36 10:42 11:45 48 17:37 42 . 18:610:43 . 1:29 I . 1:8)
. ( 6:35 7:38 11:25 26 12:44 46 14:1 12 16:9 17:20). ( 3:36 9:35 I 5:10). ( 12:11 . 19:4 . 2:16). ( 12 36). ( 14 1)
7. “ ” 3:15 1:15 . 5:148. “ ” “ ” . 27:42 . 9:42 11:17 16:31 22:19 . 4:5 24 9:33 10:11 I
. 1:16 I . 2:69. . 3:6 . 18:8 27:25 I 3:23 5:1010. “ ”
. ( 6 69)
. ( 8 24). ( 10 38). ( 11:27 20:31). ( 11:27 20:31). ( 11 42 17 21). ( 14 10-11). ( 16 27 30). “ ” ( 8 24 13 19). ( 6 8). (1 . 4 14)
VII. (
44 65)3.4.
4. ( )5. ( )6. ( )
( . 1 26-27) “ ” !
” ( . 19:2 . 5:48 I . 1:15-16)
244
( 3) ( . 36 27-38)” “ ”
! (
) !
( ( )
( . 2 8-9 10)!
47 30 “ ” ( ) ( . 15 12-16) . 48 21 (
)
47 31 “ ” ( 989 1396 )
¨ “ ” “ ”
LXX “ ” “ ” “ ”
” (mittah) ( 641) ” (matteh) ( 641) ( )
( . 11 21 LXX ) “ ”
1. . 37 6-9 2.3. ( . 48 1 . 1 47)
1. ?2. ?3. . 9 4. ?5. . 11 ?6. ?7. ?
245
48
)
48 1-7
48 8-16
(15-16)
48 17-22
(20)
48 1-7
48 8-16
(15-16)
48 17-22
(47:27-48:22)
48 1-7
48 8-16
(15-16)
48 17-22
(20)
48 1-4
48 5-7
48 8
48
48 -12
48 13-16
(15-16)
48 17-18
48 19
48 20
(20)
48 21-22
48 1-6
48 7
48 8-12
48 13-16
(15-16)
48 17-19
48 20
(20)
48 21-22
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
48 1-71
2 3
4
5
246
6
7
48 1 “ ”
“ ”
¨ “ ” ( )
48 3 “ ‘ ’” ( . 6 3) “ ” “ ” “
” 12 1
¨ “ ” ( . 28:17 19 35:9-15)
(46 2
48 4 “ ” 12 1-3 (1) (2) (3)
35 11 ( 5) “ ” ( . 49 10)
( . 9 6-7 5 2)
¨ “ ” ’olam 13 15
48 5 “ ” . 1 . 5 14 ( . . 13-14)
(1 . 5 1) (1 . 5 2)! ( .
35:22 49:4 I . 5:1) ( . 34:25 49:5-7) (
( . 49 8-12)
48 6 “ ”
48 7 “ ”
( !
48 8-168 ? 9
10
11
12 13
14
15
16
247
48 8 “ ” . 10 ( ) !
48 9 “ ”
¨ “ ” 1. 542 5342. 138 159
”
48 10 “ ” ( . . 12)
48 12 “ ”
“ ” “ ”
LXX “ ” “ ”
. 5 ( 30:3 3:17 73)
48 14 “ ” — — - (
( . . 18) ( . . 19)
1. ( [ . 24:2 47:29])2. ( . 48:14 17 18)3.
. ( . 29:10 15 19 . 16:21 . 8:12)
. ( . 1:4 3:2 4:4 15 24 II . 29:23)4. ( . 8:10 27:18 23 . 34:9 . 6:6
13:3 I . 4:14 5:22 II . 1:6)5. ( . 24 14)6. ( . 18:19 21:5 29:9 40:4 .
7:16)7. (2 . 13 19)8. ( . 19:13 15 . 10:16)9. ( . 9:18 . 5:23 6:5 7:32 8:23 16:18 . 4:40 13:13 . 9:17 28:8)10. ( . 8:17-19 9:17 19:6)
1. 6 6 2. 13 3 3. 4 14 4. 1 6
(1 . 14)
48 15-16 15-16 49 ( . 49 22-26) ( . 20)
248
(1) (2) (3) . 16 ( . 16:7-13 18:2 16 17-21 22-23 22:11-15 31:11 13 48:15-16
12 7
48 15 “ ” ( . 16) ( . 15) 49 ( . 49 22-26) ( . 49 8-
12)
¨ “ ” ( 229 246) ( . 5 22 24 6 24:40 . 4:1 17 5:2 15) ( . 17 1) (
!
! ( . 8:28-29 . 1:4 2:10 4:13)!
1. ( )2. ( )3. ( )4.
. 8:6 19:9 26:17 28:9 30:16 !
48 16 “ ” Go’el ( 145 I 169 . 6:6 15:13) ( 4 6) ( . 19 . 20 3)
4 . 5 1. 16 11 19 25
I..
1. Ga’al “ ” (
( 25 27) ( 4 15 . 29 22) ( . 6:6 15:13 . 74:2 77 15 . 31:11)
” ( 19:25 . 19:14 78:35 . 23:11 . 41:14 43:14 44:6 24 47:4 48:17 49:7 2654:5 59:20 60:16 63:16 . 50:34)
2. Padah “ ” “ ” . . 13:13 14 . 18:15-17. . 49 15. . 130 7-8
. 1.
.
. . ( . 130 8
2.. ( . 7 8). ( 19:25-27 33:28)
3.
4.. . .
!II.
. 1. Agoraz (1 . 6:20 7:23 II . 2:1 . 5:9 14:3-4)
2. Exagoraz ( . 3:13 4:5 . 5:16 . 4:5)
249
3. (. 2:14-16 . 2:14) ( . 21 23) ( 10:45 II . 5:21)!
!4. Lu “ ”
. Lutron “ ” ( . 20 28 10 45) ( 1 29)
. Lutro “ ”i. 24 21ii. 2 14iii. 1 . 1 18-19. Lutr sis “ ”(1) 1 68(2) 2 38(3) . 9 12
5. Apolytr sis. ( . 3 19-21)
(1) 21 28(2) 8 23(3) 1 14 4 30(4) 9 15
. (1) 3 24(2) 1 30(3) 1 7(4) 1 14
6. Antilytron (1 . 2 6) ( 2 14 “ ” (
1:29 3:16-17 4:42 I . 2:4 4:10 2:11 II . 3:9 I 2:2 4:14).
1. ( 8 34 . 3:10-18 6:23)2. ( 3) ( 5-7)
( . 2 14)3. ( 1 29 2 . 5 21)
( 6)4. “ ”
5. (
!6. ( . 8 23 . 1:14 4:30)
( ) (1 3 2). 15:12-19 I . 15:35-59 ( )
!
¨ “ ” ( 2. 18 18 3 677) ( . . 16 3)
. 16 ( “ …”)1. 138 1592. 894 11283. 185 213
48 17-2217
18 19
250
20
21
22
48 17 “ ” ( 949 1269 )
1. . 21 11 122. . 11:10 . 24:15 I . 8:6 18:8 II . 11:25 . 2:103. . 15:10 I . 1:8 . 2:34. . 15 28 54 565. . 38:10 II . 11:276. . 106:32 II . 20:6
. 2 !
48 19 “ ” ( 393 390 )
48 20 “ ” 1 “ ” (
¨ “ ”
48 21 “ ” “ ” ( .
15 12-16)
48 22 “ ” “ ” ( 1014 I) “ ” . 22
“ ” —
( . 24 32) ( (
!
¨ “ ”
( . 15 16) 12 6
251
49
( )
49 1-2
(2)
49 3-4
(3-4)
49 5-7
(5-7)
49 8-12
(8-12)
49 13
(13)
49 4-15
(14-15)
49 16-18
(16-18)
49 19
(19)
49 20
(20)
49 21
(21)
49 22-26
(22 26)
49 14-27
(27)
49 28-33
49 1-27
(2)
(3-4)
(5-7)
(8-12)
(13)
(14-15)
(16-18)
(19)
(20)
(21)
(22 26)
(27)
49 28
49 29-33
49 1-27
(2)
(3-4)
(5-7)
(8-12)
(13)
(14-15)
(16-18)
(19)
(20)
(21)
(22 26)
(27)
49 28
(49 29-50 26)
49 29-33
49 1-27
(2)
(3-4)
(5-7)
(8-12)
(13)
(14-15)
(16-17)
(18)
(19)
(20)
(21)
(22 26)
(27)
49 28
(49 29-50 14)
49 29-33
49 1-27
(2)
(3-4)
(5-7)
(8-12)
(13)
(14-15)
(16-17)
(18)
(19)
(20)
(21)
(22 26)
(27)
49 28
49 29-33
49 33
252
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
.
1.2.3.
. 33
. 10
1.2.3.
!
. 1. ( )2. ( )3. ( )4. ( )
49 1-21 2
49 1-2 1. 1 62 742. . 1 616 6653. . 2 867 10624. … . 2 1033 1570
253
49 1 “ ” 27 33 24
12 ( . 29:30-
30:24) (
”)!
© “ ”
“ ”
( 31 398) ( . 24 14 . 2 . 38 16) ( )
( ) ( . 31 29) . 10 (1 .)
49 2 “ … ” (
!
49 3-43 4
49 3 “ ” 3 ( ) . 4 ( . 35 22)
-
49 4 “ ”
“ ”LXX “ ” “ ”
“ ”
( 808) 1. ( . 9 . 23 32)2. ( )3.4. ( . 3 4)
“ ”
© “ ”
“ ” “ ”
“ ” “ ”
LXX “ ” ( 451 451 )
1. . 10:15 2:14 18 II . 4:43 II . 31:102. . 6 83. . 79 11 ( )4. . 49 4 ( )5. . 36:7 II . 4:43 II . 31:106. . 28:11 30:9
254
. 3 ! 2 3 !
49 5-75 6
7
49 5 “ ” ( .34 25-30) ( 60 720)
34
. 5
© “ ”
“ ” “ ”
LXX “ ” “ ”
“ ” ( 468) ( ) “ ”
shytrkm1. ( )2.
“ ” ( “ ” (
57
© “ ”
“ ” “ ”
( 479) “ ” “ ” 1.2.3.4.5.6.7.8.9. ( )10.
” ( 468 479) 468 “ ”
( 34)
1. smjylk = 2. smjwlk =
“ ” “ ” (
255
49 6 “ … ”
“ … ” “ … ” “ … ”
“ … ”LXX “ … ”
( 659) “ ” ( 46 (46:15 18 22 25 26 [ 27 [ ])
( 458) “ ” “ ” “ ” “ ” ( 45 13 31 45 13 . 7 5
. 6
© “ ”
© “ ” 3
(
49 7 “ ” ( 76 91) ( . 3:14 17 4:11 9:25 27:29. 24:9 . 27:15-26 . 21:18 I . 14:24 28) . 12 3 27 29
! ( “ ” ( 60)
(“ / ” 323 322
1 2 3 4 . 7 (
© “ ” ( . 19 1-9) ( 13)
33
49 8-128 9
? 10
11
12
49 8-12 “ ” ( 397) “ ” ( 393 . 29 35) ( . . 8-9) ( . . 10-12)
( 158 71) ( . 24 9)
49 8 “ ” ( 33 38 ) ( 1 366)
© “ ” ( 1005 295 [ ] [] ) 37 7 9
( ) !
256
49 10 “ … ” ( 986 349 347 )
” () ( )
( . 21 18)
© “ ( ) ”
“ ” “ ”
“ ”LXX “ ”
“ ” “ ”
“ ”
“ ”
1. ( 98 )2.
3. “ ”
4. . 21 26-27 “ ”
5. “ ” 6. “ ”
1. hlychaby2. hlchaby ( )3. hlychaby
1 “ ” ( ) ( “ ” . 38:5 11 14 26 46:12 . 26:20 I . 2:3 4:21)
( ) ( . 11 15)
( ) 1. . 17 162. . 35 113. . 49 8-124. . 24 75. . 17 14-206. 2 . 7
©
“ ” “ ”
“ ” “ ”
LXX “ ” “ ”
( ) “ ” ( 429 766) LXX ( “ ” 766 [ . 27 29]
“ ” [ ]) . 2 . 7 13-14 !
257
49 11 “ ” 11 12
© “ ” ( . 63 1-6 . 19 13 15)
49 12 “ ” “ [ 314] ”) (
14 18
49 1313
49 13-14 “ … ”
49 13 “ ”
“ ” “ ”
“ ” “ ”
LXX “ ”
“ ” ( 342 410) ( . 19 10-16)
. . 13 . 33 19
49 14-1514 15
49 14 “ ” 1. “ ” ( )2. (
) ( 2 994 4) LXX
¨
“ ” “ ”
) ”LXX “ ”
“ ” “ ”
sytncmh1. 1046
.
. ( ). ( . . 5 16)
2. 652. ( ) ( ). . ( . 68 13)
(!
258
49 15 1.2. “ ”
?
49 16-1816 17
18
49 16 “ ” ( ) “ ” ( 192) ( 192) “
49 17 “ ” . 17 27 ( . 18
( 18) 18 7 5-8
49 18 “ ” ? ( 49 ) “ ”
. 17 3 ? (
( ) ( 447)
1. 30 152.
. . 49 18
. . 32 15. . 3:2 22:1 35:3 62:2 69:29 70:5 78:22 80:3 89:26 91:16 106:4 140:7. . 12:2 33:2 51:6 52:7 10 56:1 59:11 60:18 62:1
3. 2 9-10 4. ” 1 . 2 . 25:9 26:1 . 9:14 13:5 35:9
!
49 1919
49 19 “ ” ( ) 151) (
( “ ” ( 784 I ---
. 20) “ ” “” ( 784 I
49 2020
259
49 20 “ ” “ ” ( 81)
( . 33 24-25)
49 2121
49 21 “ ”
“ ” “ ”
“ ”LXX “ ”
“ ” “ ”
( 1018 1511 ) 1.
.
. .
2.3. ( LXX )4. ( . 3 23)5. ( . 50 19)
© “ ”
“ ”
“ ( ) ”LXX “ ”
“ ”
“ ” “ ” ( 1051 I rkc . 16 6) “ ”rkc (
“ ‘ ’ ‘ ’ ’ ‘ ’ ” ( 1094)
49 . 21 “ ” “ ”
49 22-2622 23
24 25
26
49 22-26 “ ” ( (
49 22 1. 826 9632. 1 “ ” “ ” 3 “ ” “ ”
( . 33 13-16)
260
( . . 9 14 17 21 27 . 33 17) (
! 22 !
49 23-25 1.2. ( ) ( )
1. . 24 7 784 . 132 . 49 26 ( . 1 24)2. . 24 944 1258 . 23 80 1 . 78 52)3. ( ) . 24 6 975 . 30 29 “
” . 118:22 . 28:16 ( )4. . 25 . 26:3 24 28:13 32:9 (
)5. ( . 25 994 . 17 12 1
I. ( ) .
. 18 1). ( . 49:24 . 118:22 . 28:16). ( . 8 14 . 2:34-35 44-45). 1. “ ”
2. ( . 4 . 2 20 21) “’” ( )
3. “ ”
II. ( ) . 118 ( . 21:41-46 . 12:10-11 . 20:17). 118 ( .
33). “ ” . 2 20-22 . . 2 1-10
( 1 . 6 19) ( 14 58 . 12 2 19-20)
III..
(2 7) (1 . 9 1-9)!. (
( . 1 26-27) 20 17-18 . ( 2 19-22)
. (
. (
!
49 25-26 “ ” 1. . 25 138 159 . 28 48 32. . 25 139 . 27 28 . 33 133. . 25 139 . 33 13
261
4. . 25 1395. . 26 1396. . 26 ( “ ” )
( . 12:2 22:17 24:1 26:12 30:30) . 12:2-3 22:18 30:27 39:5) ( . 1 22 28)!
( 3)
49 25
” “ ” ( . 33 13)
49 26 2 3 1. (duyrh 249) (duyrwh 223
LXX . 33 15 “ ” )
2. ( )
© “ ” “ ” ( ) ( 634) “ ” ” ( ) “ ( 3 17)
49 2727
49 27 “ ” ( 382 380 ( . 43 34) ! 27 19-21
. 17 27 (
© “ ” du ( 723 I) ( . 49 26 ( . . 33 23 . 3 8) “ ”
49 28-3328
29
30
31 32
33
49 29 “ ” ( . 25:8 17 35:29 49:33 . 20:26 27:13 31:2 . 32:50. 2:10 II . 22:20)
( . 31 19 34 35 31 19 ) ( . 22 31-32)
127-129
© “ ” . 23 1-19
. 15 12-21) 50 24-25
262
49 31 “ … ”
( . 31 15)
49 33 “ ” (
1. ?2. . 48 15-16 ?3. 49 . 29 30 — 30 24 ?4. ?
263
50
)
50:1-3
50 4-6
50 7-11
50 12-14
50 15-21
50 22-26
50:1-3
50 4-11
50 12-14
50 15-21
50 22-26
(49:29-50:26)
50:1-3
50 4-6
50 7-14
50 15-21
50 22-23
50 24-26
(49:29-50:14)
50:1-3
50 4-5
50 6
50 7-9
50 10-11
50 12-14
50 15-17
50 18
50 19-21
50 22-26
50:1-3
50:3 -6
50 7-9
50 10-11
50 12-13
50 14
50 15-17
50 18-21
50 22-25
50 26
( xxiv )
1.
2.
3.
4.
264
50 1-31 2
3
50 1 1. 656 709 33 4 2. 113 1293. 676 730
50 2 “ ” “ ” ( 950 1272 2 . 16 12)
73) (49 29-32)
¨ “ ” ( 334 333 ) “ ” “ ” ( 2 13) “ ”
(2700 )
1.2.3.
2 85-90 1.91 ( ) 2 490-495 .
56-58
. 3 19 ( ) !
I.. ( . 20:14 21:9 . 28:24 .
7:15 25).
(1 . 31 12-13 . 10 12 ) “ ” “ ”
( 5 1074) (2 . 16:14 21:19 . 34:5)
. (1 . 13 2). ( . 30 33)
“ ”) . ( 1 57)
( 2 1)II.
. 1. ( 1136-1139)2. ( 2 22 56)
. ( 5.5)
III.. . 21 23 . ( . 7 24 ) ( 1.3). ( 5 1074)
IV.
265
(2 . 5) (1 . 4 13-18) ”
! !
I.. . “ ”
II.. ( . 6 3). ( 23 . 35 19 . 21 23 . 1. 28 262. 14 203. 8 22 19
. . ( . 3:19 .
103:14 104:29). ( )
III..
( 11 39). ( 11 44 19 39-40).
50 3 “ ” 40 ( 917) 30 ( .20 29 . 34 8)
¨ “ ” ( [1.72])
( ) .
1. — ( . 6 . 4 4-6)2. — ( 7 . 13 18)3. — (
. 1 12 20 2 1
. 1:16 20 2:1. 1 20. 3 4 5 6. 4 5. 5 5. 5 6. 8:2 15:1 16:1 17:1. 8:2 6. 10:3 4. 11:13. 13:1 17:3 9. 15:1 21:9
266
. 15:7. 17:10. 21:9
4. — .
(1) . 20:24 25:1 28(2) 10:41(3) 14:31 15:8 17:12 17 19:13 16 17 24 25
. (1) 10(2) 12:3 17:3 12 16(3) 13
. 10 (1) 144,000+12×12×1,000 . 7 14 3(2) 1,000= 10×10×10 . 20 6
5. — . ( . 35:22 49:28). . 24 4. . 28:21 39:14. (
. 24 . 25 30. . 1:23 . 3:22 4:2 20. . 10 1.
(1) 7 5-8(2) 12 1(3) 21 12(4) 21 14(5) 21 16(6) 21 12(7) 22 2
6. —. ( . . 16 35) . 2 8 2.
(1) . 7:4 17 8:6(2) . 24:18 34:28 . 9:9 11 18 25(3)
) ) )
(4) . 4:2 1:13 4:2. ( ) ( ) !
7. — . . 1 5. . 24 9. . 9 24. 10 17. (70×7) . 18 22
. 1. . 2. .
50 4-64
5
6
267
50 4 “ ” ( .18:3 47:29 . 33:13) ( 2 13)
50 5-6 . 5 ( 989 1396 . 5 6) ( 1 2) ( . 3)
1. 748 8282. 868 10643. 996 1427
. 6 1.2.
50 5 “ ” ( ) “ ” ( . 23:17-20 47:27-31 49:29-32)
1. 500 I . 26 25 . 21 182. 500 II . 2 6
50 7-147
8
9 10
11
12 13
14
50 7-8 7-8 1.2.3.4.5.6.7.8. . 9
9
50 8 “ ” !
¨ “ ” 45 10 46 28
50 10 “ ” “ ” ( 31)!
¨1.2.3.4.5.6. . 11
¨ “ ” “ ” ( 81 719 I . . 11)
50 11 “ ” ( 5 II) “ ” ( “ ”) “ ” ( 5 I) “ ” ( “ ” 376)
268
50 12-14
50 13 “ ” 23 16-20
50 15-2115
16 17
18 19
? 20
21
50 15 1. “ ” ( 966 1316) (27 41) 49 23
16 30 21 2. “ ” ( 996
1427)
50 16-17
50 17 . 19-20
1. 609 7242. ( )3. ( . 37 18-28)4. ) 5.6. . 18
1. . 16-172. . 17
50 19
“ ” “ ”
“ ”LXX “ ”
“ ” “ ”
( . 45:5-15 . 105:16-24)! . 20 ! “ ” 30 2
50 20 “ ” “ ” ! “ ” !
- 425-426
¨ “ ” 8 28-29
50 21 1. 431 432 .192. 465 463 . 45 11 47 123. 465 463 45 11 47 124. 836 6885. ( “ ” . 34 . 19 2 13)
269
50 22-2622 23
24
25
26
50 22 “ ”
50 23 “ ” 17 1 5 14 “ ” ” ( 569)
¨ “ ” ( ) ( . 30 48 12)
50 24 “ ” ( .15 16)! (
( 823 955” . 3 16 4 31 1 . 2 7)
. 24 25 !
50 25 “ ” ( .13 19 . 24 32)
50 26 “ ” ( 75) 1. ( . 25:22 26:33 30:6 . 10:33 . 10:8 31:9 3:3)2. ( )3. ( 2 . 12:10 II . 24:8 10 11)
“ ” ( 1061) 1. ( . 6 14)2. ( . 2 3)
1. ?2. ?3. . 19-20 45 5-15 ?
270
)
271
272
( 1-11)
1. ( . 1-2)2. ( . 3)3. ( . 6-9)4. ( . 10-11)
1. ( . 12-50 ) 2000 2. ( ) 1445 1290 3. ( ) 1440 1250 4. ( ) 1000 5. ( I) 922 6. ( ) 722 7. ( ) 586 8. ( ) 538 9. 516 10. ( ) 430
. . 1. ( ) 1. III (745-727)2. ( ) 2. V (727-722)3. ( ) 3. II (722-705)
. 4. (705-681)1. I ( ) 5. (681-669)2. ( ) 6. (669-663)3. II ( ) .
. 1. (626-605)1. ( ) 2. (605-662)2. ( ) 3. (556-539)3. ( ) 4. 4. ( ) . 5. ( ) 1. II (550-530)6. ( ) 2. II (530-522)7. ( ) 3. I (522-486)8. ( ) 4. I (486-465)9. ( ) 5. I (465-424)10. ( )
273
- 1. / /
/
2. / / / /
3.
4.
5. I
6.
7.
8.
I
9. I
– - -
